Ubezpieczenie społeczne a zdrowotne

Niezależnie od różnic pomiędzy ubezpieczeniem społecznym a zdrowotnym, a także zróżnicowań istniejących w ramach systemu ubezpieczenia zdrowotnego, wszystkie te ubezpieczenia mają kilka istotnych cech wspólnych. Wszystkie one opierają się na istnieniu obowiązku składkowego, którego realizacja gwarantuje otrzymanie określonego świadczenia. W każdym z omawianych systemów obowiązek składkowy nałożony jest na płatników (ubezpieczonych), a podmiotem uprawnionym do poboru składek jest ZUS (w przypadku rolników KRUS). Pomiędzy płatnikami składek (ubezpieczonymi) a ZUS powstaje więc stosunek prawny, na który nakładają się wiązki uprawnień i obowiązków wynikających z faktu opłaty i poboru składki (por. J. Jończyk, Składka na ubezpieczenie zdrowotne, "Praca i Zabezpieczenie Społeczne" nr 8/2007, s. 5). Składka ubezpieczenia zdrowotnego jest miesięczna i niepodzielna. Obowiązek płacenia składki został zróżnicowany. W większości przypadków składkę tę oblicza, pobiera i odprowadza płatnik, który czyni to za osoby objęte obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym (ubezpieczonych). W pewnych jednak wypadkach - dominujących w ubezpieczeniu dobrowolnym - ubezpieczony sam odprowadza składki, a więc jest jednocześnie płatnikiem składek. Prawo dochodzenia nienależnie opłaconych składek przypada w pierwszej kolejności płatnikowi, a drugiej zaś ubezpieczonemu. Za składkę nienależną można zaś uznać taką składkę, która została opłacona w wyższej wysokości niż wskazana prawem lub nie istniał tytuł prawny do jej poboru. Wspólną cechą obu systemów ubezpieczeniowych jest też rola ZUS, który wymierza i inkasuje składki oraz kontroluje wykonywanie obowiązków składkowych płatników. ZUS czyni to nieodpłatnie, w przypadku ubezpieczenia zdrowotnego, potrącając koszty poboru i ewidencjonowania składek w wysokości 20% kwoty tej części składek przekazywanych do centrali Funduszu, które zostały zidentyfikowane, a także w zakresie wysokości wpłat. ZUS kontroluje również terminowość przekazywania składek mogąc pobierać odsetki na zasadach i w wysokości określonych dla zaległości podatkowych. W obu systemach ubezpieczenia stosunek pomiędzy ZUS a płatnikami składek obejmujący płacenie składek przez płatnika (ubezpieczonego) oraz ich pobór przez ZUS jest stosunkiem władczym. Jak stwierdził Trybunał wcześniej w tej sprawie, zarówno w systemie ubezpieczenia społecznego, jak i ubezpieczenia zdrowotnego nienależne opłacenie składki jest jednak świadczeniem poza zakresem obowiązku składkowego. Spełnienie na rzecz ZUS świadczenia bez podstawy prawnej nie stanowi zatem wykonania obowiązków w ramach stosunku ubezpieczenia społecznego, nawet jeśli spełnienie takiego świadczenia przez płatnika (ubezpieczonego) wiąże się pośrednio ze stosunkiem ubezpieczenia. Tak więc podobnie jak w przypadku ubezpieczenia społecznego, w systemie ubezpieczenia zdrowotnego rozliczenia nienależnie opłaconych składek wykraczają poza stosunek ubezpieczenia. W konsekwencji wychodzą one poza zakres władczej relacji pomiędzy ZUS i płatnikiem (ubezpieczonym) i powinny być konstruowane na zasadzie równorzędności podmiotów - tak jak relacje cywilnoprawne. Prowadzi to do uznania, że w obu systemach ubezpieczeniowych - w zakresie odnoszącym się do dochodzenia przez ZUS należności od płatników (ubezpieczonych) oraz sytuacji prawnej płatników (ubezpieczonych) w przypadku dochodzenia zwrotu od ZUS nienależnie opłaconych składek - ZUS i płatnik (ubezpieczony) mają wspólną cechę istotną: są stronami stosunku ubezpieczenia rozliczającymi wzajemne należności.

Wyrok TK z dnia 19 kwietnia 2012 r., P 41/11, OTK-A 2012/4/41, Dz.U.2012/476

Standard: 2429 (pełna treść orzeczenia)