Zasada wzajemność składki i prawa do świadczenia

W orzecznictwie Trybunału podkreśla się, że ubezpieczenia społeczne oparte są na zasadach solidarności ubezpieczonych, wzajemności oraz samofinansowania się (wyrok TK z 17 lipca 2013 r., sygn. K 7/12, OTK ZU nr 6/A/2013, poz. 76; por. też w doktrynie T. Zieliński, Ubezpieczenia społeczne pracowników. Zarys systemu prawnego - część ogólna, Warszawa 1994, s. 128 i nast. oraz I. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, Warszawa 2013, s. 50-51, która wskazuje ponadto na cechę charakterystyczną ubezpieczenia społecznego, jaką jest jego przymus). Istotną z punktu widzenia rozpatrywanej sprawy jest zasada wzajemności ubezpieczeń. Oznacza ona istnienie zależności między prawem do świadczenia a składką na ubezpieczenie, co podkreślane było już wielokrotnie w orzecznictwie Trybunału (por. wyrok TK z 25 czerwca 2013 r., sygn. P 11/12 i tam wskazane orzeczenia). Jak wskazano zwięźle w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 17 lipca 2013 r., sygn. K 7/12: "składki opłaca się zatem po to, aby otrzymać (albo też zapewnić najbliższym członkom rodziny) prawo do określonego świadczenia z ubezpieczeń społecznych". Przykładem realizacji zasady wzajemności ubezpieczeń są liczne przepisy ustawodawstwa zwykłego uzależniające nabycie określonego prawa (w tym prawa do zasiłku chorobowego) od uiszczania składki na ubezpieczenie społeczne.

Wyrok TK z dnia 31 lipca 2014 r., SK 28/13, OTK-A 2014/7/81, Dz.U.2014/1061

Standard: 2257 (pełna treść orzeczenia)

Świadczenia emerytalne przysługują za składkę ubezpieczeniową wnoszoną do systemu, jednak suma wpłaconych składek nie decyduje ostatecznie o wysokości. Jako że formuła obliczania świadczeń wyraża podstawowe zasady systemu ubezpieczeń, a w szczególności zasadę solidaryzmu społecznego, oznacza to, że wypłacane świadczenia muszą pozostawać w pewnej proporcji do wysokości zarobku, jakim ubezpieczony dysponował przed przejściem na emeryturę, ale muszą też zaspakajać podstawowe potrzeby ubezpieczonego (por. wyrok o sygn. P 47/07).

Wyrok TK z dnia 11 lipca 2013 r., SK 16/12, OTK-A 2013/6/75, Dz.U.2013/858

Standard: 2262 (pełna treść orzeczenia)

Trybunał w swoim orzecznictwie zaznaczał kilkakrotnie, że w polskim systemie ubezpieczenia społecznego zasada wzajemności składki i prawa do świadczenia nigdy nie była pojmowana w sposób absolutny (por. wyroki z: 30 maja 2000 r., sygn. K 37/98, OTK ZU nr 4/2000, poz. 112 oraz 11 grudnia 2006 r. sygn. SK 15/06). Zasada wzajemności składki i świadczenia w obowiązującym systemie emerytalnym i rentowym nie jest bezwzględnie przestrzegana, ponieważ m.in. "składka nie została dostosowana do wielkości indywidualnego ryzyka, lecz jest ustalana na przeciętnym poziomie, zapewniającym względną równowagę w ujęciu całościowym, obejmującym wszystkich ubezpieczonych" (por. sygn. SK 15/06, cz. III pkt 3.4.) Absolutyzowanie zasady ekwiwalentności prowadziłoby do zachwiania ogólnej logiki systemu ubezpieczeń społecznych, który wynika nie tylko z zasady wzajemności składki i świadczeń, ale również z zasady solidarności międzypokoleniowej (por. wyrok z 24 października 2005 r., sygn. P 13/04, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 102) czy szerzej: solidaryzmu społecznego (por. wyroki z 22 czerwca 1999 r., sygn. K 5/99 i 4 grudnia 2000 r., sygn. K 9/00, OTK ZU nr 8/2000, poz. 294) oraz powszechności i względnej jednolitości kryteriów przyznawania świadczeń i określania ich wysokości (por. wyrok TK z 8 września 2005 r., sygn. P 17/04, OTK ZU nr 8/A/2005, poz. 90). Brak prostej zależności między prawem do świadczeń i ich wysokością a okresem opłacania i rozmiarem składki nie zawsze więc oznacza niekonstytucyjność konkretnej regulacji (por. wyroki o sygn. K 37/98 i SK 15/06, cz. III pkt 3.4.).

Wyrok TK z dnia 25 czerwca 2013 r., P 11/12, OTK-A 2013/5/62, Dz.U.2013/804

Standard: 2258 (pełna treść orzeczenia)