Zabezpieczenie majątkowe na mieniu objętym wspólnością majątkową małżonków

W literaturze karno-procesowej przyjmuje się, że formuła prawna „na mieniu oskarżonego” upoważnia również dla dokonania zabezpieczenia mienia, wobec którego prawo (własności) przysługuje oskarżonemu tylko w części lub łącznie z innymi osobami (np. z małżonkiem podejrzanego). W przepisach art. 28 § 1 k.k.w. w zw. z art. 25 § 2 k.k.w. wyjaśniono, kiedy dopuszczalne jest zabezpieczenie na majątku wspólnym grożącej jednemu z małżonków grzywny (m.in. w razie niemożności dokonania zabezpieczenia na majątku osobistym skazanego). Zabezpieczenie roszczeń o naprawienie szkody w postępowaniu karnym, a więc w istocie roszczeń o charakterze cywilno-prawnym, może nastąpić zgodnie z przepisami k.p.c. i k.c. Postanowienie prokuratora o zabezpieczeniu należy doręczyć stronom (art. 100 k.p.k.). Nie można podzielić stanowiska Sądu Okręgowego, że wpis hipoteki przymusowej może nastąpić wyłącznie w sytuacji, w której dokument stanowiący podstawę wpisu obejmuje oboje małżonków.

Oznacza to wymaganie ujawniania w treści postanowienia prokuratora o zabezpieczeniu majątkowym (art. 291 § 1 i § 2 k.p.k.), także małżonka podejrzanego jako współwłaściciela łącznego nieruchomości lub współuprawnionego w odniesieniu do innych elementów majątkowych, mogących stanowić przedmiot obciążenia hipoteką przymusową (art. 110 u.k.w. i h.).

Wydanie postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym na podstawie art. 291 § 1 i § 2 k.p.k. i obciążeniu nieruchomości wspólnej podejrzanego i jego małżonka (w danej sprawie – udziału w nieruchomości wchodzącego do majątku wspólnego małżonków), to czynności należące do fazy postępowania zabezpieczającego.

Czym innym jest już natomiast samo postępowanie egzekucyjne, gdy istniały podstawy do jego wszczęcia i przeprowadzenia (np. ostatecznie doszło do skazania podejrzanego i orzeczenia o obowiązku naprawienia szkody w postępowaniu karnym; art. 294 k.p.k.).

Faza postępowania egzekucyjnego uruchamiać bowiem może odpowiednie instrumenty ochrony prawnej, przysługujące małżonkowi osoby podejrzanej, a następnie skazanej wyrokiem karnym (np. przewidziane w art. 743[1] k.p.c.).

W toku postępowania zabezpieczającego, wywołanego wydaniem postanowienia prokuratora o zabezpieczeniu majątkowym i zakończonego odpowiednim wpisem hipoteki przymusowej, obejmującej elementy majątku wspólnego, ujawnia się przede wszystkim interes prawny beneficjentów zabezpieczenia (Skarbu Państwa i osób poszkodowanych w wyniku przestępstwa), co usprawiedliwia tymczasową ingerencję w mienie małżonka podejrzanego.

Postanowienie SN z dnia 11 lipca 2014 r., III CSK 257/13

Standard: 20430 (pełna treść orzeczenia)

Zabezpieczenie majątkowe, o którym mowa w art. 291 § 1 k.p.k., może być dokonane na mieniu objętym wspólnością majątkową małżonków.

Prima facie mogłoby się wydawać, że sytuacja taka nie jest dopuszczalna, bowiem z treści art. 291 § 1 k.p.k. wynika, iż zabezpieczenie majątkowe ma następować ,,na mieniu oskarżonego". Z drugiej jednak strony powołany przepis nie ogranicza przedmiotu zabezpieczenia jedynie do mienia będącego w wyłącznym władaniu oskarżonego. Użycie w nim ogólnego sformułowania, że zabezpieczenie następuje na mieniu oskarżonego, zezwala więc na zabezpieczenie mienia ,wobec którego prawo własności przysługuje oskarżonemu tylko w części lub łącznie z innymi osobami (patrz wyrok SN z dnia 28 kwietnia 1980 r., IV CR 86/80; postanowienie SA w Krakowie z dnia 28 czerwca 2005 r., II AKz 234/05).

Może to być zatem również mienie objęte ustawową wspólnością majątkową małżonków.

Pogląd, że zabezpieczenie jest dopuszczalne na mieniu wspólnym małżonków, zdaniem Sądu Najwyższego, wspiera też treść art. 743[1] § 1 k.p.c., który stanowi, że: ,,Postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia wydane przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim stanowi podstawę do podjęcia czynności związanych z wykonaniem zabezpieczenia na mieniu wchodzącym w skład majątku wspólnego". Przyjmuje się, że celem wprowadzenia tego przepisu (nowela z dnia 5 lutego 2005 r., Dz. U. Nr 172, poz. 1804) było poszerzenie możliwości wykonania postanowień o zabezpieczeniu wobec osób pozostających w związku małżeńskim oraz zapewnienie większej skuteczności udzielanego przez sąd zabezpieczenia.

Wspomniany przepis przewiduje ochronę małżonka przez możliwość złożenia sprzeciwu (art. 743[1] § 2 k.p.c.) albo w drodze powództwa o zwolnienie zajętych przedmiotów od egzekucji (art. 841 k.p.c.) oraz należy przypomnieć, że wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu nie prowadzi automatycznie do utraty prawa własności mienia, a jedynie ogranicza swobodne nim dysponowanie.

Postanowienie SN z dnia 27 lutego 2008 r., WZ 4/08

Standard: 17801 (pełna treść orzeczenia)