Podsłuch procesowy (art. 237 § 1 i 3 k.p.k.)

Odpowiednie stosowanie art. 237 k.p.k. w sprawach o przestępstwa skarbowe, poprzez art. 113 § 1 k.k.s., oznacza, że przepis art. 237 k.p.k. nie ma zastosowania do grup przestępstw wskazanych w art. 237 § 3 pkt 1-14 i 16-19 k.p.k., natomiast do przestępstw skarbowych ma odpowiednie zastosowanie art. 237 § 3 pkt 15 k.p.k., odnoszący się do grupy typów przestępstw dotyczących mienia znacznej wartości.

Rozdział 26 k.p.k. ograniczył dopuszczalność kontroli i utrwalania treści rozmów telefonicznych „do wyczerpująco wyliczonych 19 rodzajów przestępstw o wysokiej szkodliwości społecznej (art. 237 § 3 k.p.k.). Katalog ten jest zamknięty, o czym świadczy także posłużenie się w treści art. 237 § 3 k.p.k. zwrotem «tylko wtedy»”.

Nawet ważny interes społeczny nie może usprawiedliwiać łamania przepisów normujących poszukiwanie i uzyskiwanie dowodów z podsłuchu telefonicznego, co było podkreślane w orzecznictwie (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2000 r., WA 37/00).

Zakreślone przez ustawodawcę granice przedmiotowe stanowiące warunki dopuszczalności zarządzenia podsłuchu, nadają tej regulacji charakter gwarancyjny, wykluczający odstępstwo od tej reguły prawnej.

Trzeba podkreślić, że dowody uzyskane podczas kontroli i utrwalania treści rozmów telefonicznych (art. 237 § 1 k.p.k.), jak i "treści innych rozmów lub przekazów informacji, w tym korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną" (art. 241 k.p.k.), mogą być wykorzystane procesowo jedynie w zakresie oznaczonym dyspozycją art. 237 § 8 k.p.k., dodanego przez art. 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 53, poz. 293). Zgodnie z treścią tego przepisu, „wykorzystanie dowodu uzyskanego podczas kontroli i utrwalania treści rozmów telefonicznych jest dopuszczalne wyłącznie w postępowaniu karnym w sprawie o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, w stosunku do którego jest możliwe zarządzenie takiej kontroli”. Niewątpliwie przepis ten, zawierający zakaz dowodowy, ma również charakter porządkujący i w sposób jednoznaczny statuuje możliwość wykorzystania tzw. podsłuchu procesowego określonego w art. 237 § 1 k.p.k. w sprawach o przestępstwa skarbowe. Wynika to chociażby z treści uzasadnienia projektu noweli z dnia 4 lutego 2011 r., w którym stwierdza się, że proponowane zmiany rozstrzygają kontrowersje związane z zakresem wykorzystania niejawnej kontroli rozmów. Nadto projektodawcy wprost wskazują, że wprowadzono do Kodeksu postępowania karnego, w art. 237 § 8, przepis o wykorzystywaniu tego rodzaju dowodów wyłącznie w postępowaniu karnym w sprawie o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, które zostało wymienione w ustawowo określonym katalogu tych przestępstw ( zob. Sejm RP VI kadencji nr druku: 2915). Uznać zatem należy, że przepis art. 237 § 8 k.p.k., ze względu na jego usytuowanie, ma wyraźne odniesienie do katalogu przestępstw zawartego w art. 237 § 3 k.p.k. Dlatego też przy interpretacji tego przepisu nie można przyjmować, aby funkcjonujący w nim zakaz został skierowany do postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe wskutek przeoczenia ustawodawcy. Wszak jedną z zasad wykładni jest nakaz założenia racjonalności ustawodawczej wyprowadzany z treści art. 2 Konstytucji RP. Nadto, podobnej techniki legislacyjnej użyto w innych ustawach przewidujących tego rodzaju źródła dowodowe. Z tego powodu identycznej treści uregulowania pojawiły się w ustawie: o Policji (Dz. U. z 2007 r., Nr 43, poz. 277 ze zm.) w art. 19 ust. 15a; o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych (Dz. U. 2001, Nr 123, poz. 1353 ze zm.) w art. 31 ust. 16A; o Straży Granicznej (Dz. U. z 2005 r., Nr 234, poz. 1997 ze zm.) w art. 9e ust. 16a; o kontroli skarbowej w art. 36d ust. 1a; o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (Dz. U. z 2006 r., Nr 104, poz. 708 ze zm.) w art. 17 ust. 15a; o Agencji Bezpieczeństw Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu ( Dz. U. z 2010 r., Nr 29, poz. 154, Nr 182, poz. 1228 i Nr 238, poz. 1578) w art. 27 ust. 15a; czy art. 31 ust. 14a ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego (Dz. U. z 2006, Nr 104, poz. 709 ze zm.). Jednocześnie ustawodawca wymienia w ustawie o Policji w art. 19 ust. 1 pkt 4 i 4a, o kontroli skarbowej w art. 36c ust. 1 pkt 1, o Straży Granicznej w art. 9e ust. 1 pkt 3 czy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym w art. 17 ust. 1 pkt 2, a więc w formacjach, które ze względu na zakres swoich kompetencji zajmują się zagadnieniami związanymi z problematyką prawa karnego skarbowego, kategorie przestępstw skarbowych, co do których istnieje możliwość zarządzenia kontroli operacyjnej. Stąd też wprowadzenie do tych ustaw regulacji dotyczącej możliwości wykorzystania dowodu z takiej kontroli rozwiało wszelkie wątpliwości w tym przedmiocie. W każdej z tych ustaw zakres przedmiotowy kontroli operacyjnej wynikający z grup przestępstw zamieszczonych w odpowiednich katalogach determinuje granice wykorzystania uzyskanych w ten sposób dowodów zakreślone w odrębnych jednostkach redakcyjnych wskazanych przepisów.

Na podobnej zasadzie, w odniesieniu do przestępstw skarbowych, należy odczytywać art. 237 § 3 i 8 k.p.k., tym bardziej, że zgodnie z treścią art. 113 § 1 k.k.s. przepis ten znajduje odpowiednie zastosowanie w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe, albowiem przepisy Kodeksu karnego skarbowego nie stanowią inaczej. Nadto wyłączenia stosowania tego przepisu do spraw z zakresu prawa karnego skarbowego nie przewiduje art. 113 § 2 k.k.s.

Przepisy art. 237 § 3 k.p.k. przeniesione poza źródłowy zakres regulacji na zasadzie odpowiedniego stosowania, powinny być interpretowane w taki sposób, by mogły realizować cele Kodeksu karnego skarbowego na takiej samej zasadzie, jak czynią to w odniesieniu do celów wyznaczonych im w Kodeksie postępowania karnego. Przy ustalaniu sposobu dostosowania ich zakresu normowania niezbędne jest wykorzystanie wykładni systemowej i funkcjonalnej, które skłaniają do przyjęcia, że stosowanie art. 237 k.p.k. do Kodeksu karnego skarbowego, chociaż "odpowiednie", powinno nastąpić w sposób najbardziej zbliżony do tego, w jakim kontekście przepis ten funkcjonuje w ustawie macierzystej, a zatem przy uwzględnieniu, że charakteryzuje on reglamentowane źródło dowodowe (zob. też uchwała SN z dnia 30 stycznia 2001 r., I KZP 50/00).

Należy pamiętać, że Kodeks karny skarbowy zawiera nie tylko część procesową, ale również część ogólną – materialnoprawną, odnoszącą się do przestępstw i wykroczeń skarbowych, do których nie ma zastosowania część ogólna kodeksu karnego z wyłączeniem przepisów wskazanych w art. 20 § 2 – 6 k.k.s., mających zastosowanie także do przestępstw skarbowych. Ponieważ art. 237 k.p.k. funkcjonuje w granicach postępowania karnego oraz służy do realizacji prawa karnego materialnego w części tyczącej przestępstw (art. 2 § 1 pkt. 1 i 2 k.p.k.), dlatego poprzez przepis odsyłający - art. 113 § 1 k.k.s., pozwalający na odpowiednie stosowanie art. 237 k.p.k. na gruncie całego Kodeksu karnego skarbowego, przepis ten ma także zastosowanie do przestępstw skarbowych. W tym zakresie należy podzielić pogląd T. Grzegorczyka wyrażony w kontekście klauzuli odpowiedniego stosowania zamieszczonej w art. 113 § 1 k.k.s., że co do zasady postępowanie toczy się na podstawie przepisów procedury karnej, z uwzględnieniem zmian nie tylko wynikających z przepisów tytułu II Kodeksu karnego skarbowego, ale również części materialnoprawnej tegoż kodeksu – skoro przepisy regulujące postępowanie karno - skarbowe służą realizacji prawa materialnego skarbowego

Postanowienie SN z dnia 31 marca 2015 r., I KZP 27/14

Standard: 41707 (pełna treść orzeczenia)

Możliwość stosowania w postępowaniu karnym kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych jest środkiem wkraczającym w konstytucyjne prawo do wolności komunikowania się i wiążącą się z nią tajemnicą (art. 49 Konstytucji RP). Zatem, wykładnia przepisów dopuszczających taką kontrolę powinna uwzględniać kontekst konstytucyjny i być możliwie ścisła, a przy niejasności przepisów wręcz restryktywna.

Postanowienie SN z dnia 19 stycznia 2011 r., WZ 53/10

Standard: 42206 (pełna treść orzeczenia)