Zabezpieczenie - zakres usprawiedliwionych oczekiwań jednostki

Dla określenia zakresu usprawiedliwionych oczekiwań jednostki w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, istotne znaczenie ma wybór techniki urzeczywistnienia tego zabezpieczenia. Konstytucja, gwarantując prawo do zabezpieczenia społecznego, pozostawia szeroką swobodę stosowania przez ustawodawcę poszczególnych technik zabezpieczenia społecznego. Jedną z tych technik jest ubezpieczenie społeczne, do którego - zgodnie z ustawą z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - należy zaliczyć ubezpieczenie emerytalne, ubezpieczenie rentowe, ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa oraz ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. W przypadku prawa do zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego ustawodawca powinien stworzyć jednostce możliwość udziału w systemie emerytalnym opartym na zasadzie ubezpieczeń społecznych.

Wprowadzenie systemu ubezpieczeniowego stanowi podstawę dla uzasadnionych oczekiwań ubezpieczonego, związanych z uczestnictwem w tym systemie. Trybunał Konstytucyjny zwracał wielokrotnie uwagę, że ustawodawca posługując się techniką ubezpieczenia społecznego, tworzy określone oczekiwania po stronie jednostki. Ubezpieczenie społeczne jest formą zabezpieczenia społecznego opartą na zasadach przymusu, powszechności, wzajemności, na obowiązku płacenia składek i na roszczeniowym charakterze świadczeń. Dla ochrony praw emerytalno-rentowych szczególne znaczenie ma zasada wzajemności. Świadczenia emerytalno-rentowe stanowią przedmiot praw podmiotowych, nabytych przez ubezpieczonego w związku z jego własnym udziałem w tworzeniu funduszu ubezpieczeniowego. Warunkiem nabycia praw do świadczeń z ubezpieczenia społecznego jest bowiem odpowiedni staż pracy, z czym wiąże się fakt opłacania składek przekazywanych na fundusz ubezpieczeniowy. Więź między wkładem pracy pracownika a gromadzonym funduszem ubezpieczeń społecznych stanowi podstawową przesłankę materialną prawa do świadczeń, a zarazem zasadniczy argument na rzecz ochrony tych praw. Z zasadą wzajemności wiąże się ściśle wymóg zachowania proporcjonalności między wysokością opłacanych składek a wysokością świadczeń. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego zasada proporcjonalności nie wyklucza ograniczania rozpiętości wysokości świadczeń w porównaniu z rozpiętością wysokości zarobków i składek, wysokość świadczeń nie powinna jednak nadmiernie odbiegać od wkładu ubezpieczonego w tworzenie funduszu ubezpieczeń społecznych. Zasada wzajemności uzasadnia ochronę zaufania ubezpieczonych w związku z określonym ryzykiem ubezpieczeniowym, związanym z utratą zdolności do pracy lub powstaniem nadmiernych kosztów utrzymania rodziny. Uzasadnione oczekiwania ubezpieczonego w przypadku ubezpieczenia emerytalnego dotyczą sytuacji, w której nie tylko osiągnął on określony wiek, ale również zaprzestał dotychczasowej działalności zawodowej. W tym kontekście możliwość pobierania świadczeń emerytalnych bez przerwania działalności zawodowej u dotychczasowego pracodawcy stanowi przywilej, który wykracza poza powszechnie przyjmowane pojęcie ubezpieczenia społecznego. Ubezpieczony musi liczyć się z tym, że ustawodawca, prowadząc określoną politykę społeczną, może ograniczyć zakres tego przywileju, kierując się interesem publicznym.

Wyrok TK z dnia 7 lutego 2006 r., SK 45/04, OTK-A 2006/2/15, Dz.U.2006/25/192

Standard: 2192 (pełna treść orzeczenia)