Zabezpieczenie - zakres i forma realizacji

Pojęcie zabezpieczenia społecznego oznacza system urządzeń i świadczeń służących zaspokojeniu usprawiedliwionych potrzeb obywateli, którzy utracili zdolność do pracy lub doznali ograniczenia tej zdolności, albo zostali obciążeni nadmiernie kosztami utrzymania rodziny (por. wyrok z 19 grudnia 2012 r., sygn. K 9/12, OTK ZU nr 11/A/2012, poz. 136). Do istoty prawa do zabezpieczenia społecznego należy ochrona w razie wystąpienia określonego ryzyka ubezpieczeniowego, powodującego całkowitą lub częściową utratę możliwości samodzielnego utrzymania się albo polegającego na osiągnięciu określonego wieku emerytalnego (zob. wyrok TK z 7 lutego 2006 r., sygn. SK 45/04, OTK ZU nr 2/A/2006, poz. 15). Art. 67 ust. 1 Konstytucji nie gwarantuje świadczeń konkretnej treści, niemniej jednak nakłada na prawodawcę pozytywne obowiązki, w tym stworzenie systemu świadczeń gwarantujących minimum życiowe na wypadek choroby, inwalidztwa i osiągnięcia odpowiedniego wieku (wyrok z 11 lipca 2013 r., sygn. SK 16/12, OTK ZU nr 6/A/2013, poz. 75 i powołane tam orzecznictwo). Konstytucyjną ochroną objęte są zatem zarówno świadczenia o charakterze emerytalnym (zob. np. cyt. wyroki o sygn. SK 45/04 i SK 16/12), jak i rentowym (zob. np. wyrok TK z 25 czerwca 2013 r., sygn. P 11/12, OTK ZU nr 5/A/2013, poz. 62) oraz świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych z ubezpieczenia wypadkowego.

Wyrok TK z dnia 25 września 2014 r., SK 4/12, OTK-A 2014/8/95, Dz.U.2014/1366

Standard: 2228 (pełna treść orzeczenia)

W chwili obecnej konstytucyjny obowiązek państwa zapewnienia obywatelom zabezpieczenia społecznego realizowany jest w ustawach zwykłych za pomocą trzech konstrukcji: 1) ubezpieczenia społecznego, 2) zaopatrzenia społecznego, 3) pomocy społecznej. Mimo że art. 67 ust. 1 Konstytucji nie dokonał zróżnicowania metod realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego, pogląd ten przyjmowany jest powszechnie w orzecznictwie Trybunału (wyroki TK z: 20 listopada 2001 r., sygn. SK 15/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 252 oraz 7 września 2004 r., sygn. SK 30/03; por. też uzasadnienie orzeczenia TK z 29 września 1993 r., sygn. K 17/92, OTK w 1993, poz. 33) oraz podzielany w doktrynie (zob. zamiast wielu T. Bińczycka-Majewska, Konstrukcja zabezpieczenia ryzyka starości w nowym systemie prawnym, [w:] Konstrukcje prawa emerytalnego, red. T. Bińczycka-Majewska, Kraków 2004, s. 38 i 40-41; S. Nitecki, Prawo do pomocy społecznej w polskim systemie prawnym, Warszawa 2008, s. 30-31; por. też jednak K. Ślebzak, Ochrona emerytalnych praw nabytych, Warszawa 2009, s. 288 i nast.). Ustawodawca ma przy tym swobodę w kształtowaniu praw mających wynikać dla obywatela zarówno z przepisów regulujących ubezpieczenie społeczne, jak i przepisów regulujących zaopatrzenie społeczne oraz pomoc społeczną (por. T. Bińczycka-Majewska, Konstrukcja..., s. 39-40). Określając zakres konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego ustawa nie może jednak naruszyć istoty tego prawa (zob. wyroki TK z: 27 stycznia 2003 r., sygn. SK 27/02, OTK ZU nr 1/A/2003, poz. 2; 7 września 2004 r., sygn. SK 30/03 oraz 8 czerwca 2010 r., sygn. SK 37/09; w doktrynie L. Garlicki, komentarz do art. 67 Konstytucji, [w:] Konstytucja..., pkt 9, s. 6). Swoboda kształtowania przez ustawodawcę systemu ubezpieczeń społecznych, w tym określenia praw z nim związanych, jest także ograniczona poszanowaniem innych zasad konstytucyjnych, w tym zasady równości i zasady demokratycznego państwa prawnego (por. K. Antonów, Prawo do emerytury, Kraków 2003, s. 46-47).

Konstytucja - nie determinując ani form zabezpieczenia społecznego, ani jego zakresu - pozostawia ustawodawcy swobodę w stanowieniu prawa odpowiadającego założonym celom politycznym i gospodarczym oraz przyjmowaniu rozwiązań prawnych najlepiej służących realizacji założeń polityki społecznej. Przyjęte przez ustawodawcę instrumentarium normatywne opierać się może zarówno na konstrukcji świadczenia nieekwiwalentnego (należnego niezależnie od uiszczanej przez osobę ubezpieczoną składki), jak i konstrukcji świadczenia ekwiwalentnego, która opiera się na założeniu przyznania uprawnienia do świadczeń jedynie osobom uiszczającym składki. Ustawodawca polski, kreując politykę społeczną w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, przyjął niewątpliwie drugą z tych koncepcji i powiązał - co do zasady - prawo do świadczenia z obowiązkiem uiszczania składek (zob. wyrok TK z 22 czerwca 1999 r., sygn. K 5/99).

Wyrok TK z dnia 31 lipca 2014 r., SK 28/13, OTK-A 2014/7/81, Dz.U.2014/1061

Standard: 2229 (pełna treść orzeczenia)

Konstytucyjne prawo do zabezpieczenia społecznego można z jednej strony ująć jako roszczenie obywatela wobec organów państwa o zapewnienie świadczeń w związku ze zdarzeniami wymienionymi w art. 67 Konstytucji:

- niezdolnością do pracy ze względu na chorobę,

- niezdolnością do pracy ze względu na inwalidztwo,

- osiągnięciem wieku emerytalnego,

- pozostawaniem bez pracy nie z własnej woli i brakiem innych środków utrzymania.

Jednocześnie art. 67 Konstytucji nie pozostawia wątpliwości, że ustrojodawca porucza ustawodawcy zwykłemu reagowanie, w sposób adekwatny do zasad, norm i wartości konstytucyjnych, na zmiany obiektywnych czynników gospodarczych i demograficznych, ponieważ zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa. Regulacja konstytucyjna akcentuje w ten sposób wyraźny, szeroki margines swobody działania parlamentu dla urzeczywistniania prawa do zabezpieczenia społecznego.

Wyrok TK z dnia 19 grudnia 2012 r., K 9/12, OTK-A 2012/11/136, Dz.U.2012/1555

Standard: 2230 (pełna treść orzeczenia)