Wezwanie do zgłaszania praw i roszczeń osobistych ciążących na nieruchomości (art. 51 ust. 1 pkt 5 p.u.)

Stosownie do art. 51 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 1112 z późn. zm.; dalej: p.u.n.), uwzględniając wniosek o ogłoszenie upadłości, sąd wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości, w którym wzywa osoby, którym przysługują prawa oraz prawa i roszczenia osobiste ciążące na nieruchomości należącej do upadłego, jeżeli nie zostały ujawnione przez wpis w księdze wieczystej, do ich zgłoszenia w wyznaczonym terminie nie krótszym niż miesiąc i nie dłuższym niż trzy miesiące, pod rygorem utraty prawa powoływania się na nie w postępowaniu upadłościowym.

Wyodrębniona w Prawie upadłościowym i naprawczym kategoria " praw i roszczeń osobistych", o której mowa w art. 51 ust. 1 pkt 5 p.u.n., posiada własną regulację dotyczącą trybu zaspokajania i wygasania tych praw i roszczeń w postępowaniu upadłościowym. Regulacja ta jest szczątkowa, niemniej wyjaśnia zasadnicze kwestie związane z zaspokajaniem i wygasaniem praw osobistych i roszczeń, w przeciwieństwie do sposobu i trybu dokonywania i rozpatrywania ich zgłoszeń, które w ustawie w ogóle nie zostały uregulowane. Niewątpliwie takie zgłoszenie powinno nastąpić (art. 51 ust. 1 pkt 5 p.u.n.), chyba że prawa i roszczenia osobiste, o których mowa w tym przepisie, zostały ujawnione w księdze wieczystej; wtedy powinny one podlegać umieszczeniu na liście praw i roszczeń osobistych z urzędu. Natomiast w obu przypadkach dalszy tryb postępowania z prawami i roszczeniami osobistymi powinien być, jak należy przyjąć, zbliżony do trybu zgłaszania wierzytelności i rozstrzygania o nich (art. 236 i n.p.u.n.).

Przykładem roszczenia osobistego, o którym mowa w art. 51 ust. 1 pkt 5 p.u.n., jest roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości, które stosownie do art. 16 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 707 z późn. zm.) może być ujawnione w księdze wieczystej. Roszczenia takie mogą wynikać m.in. z umowy deweloperskiej czy umowy przedwstępnej.

Przepisy p.u.n. nie regulują w ogóle sposobu dokonywania zgłoszeń praw osobistych i roszczeń oraz trybu rozpoznawania tych zgłoszeń; regulują one tylko, i to fragmentarycznie, zasady zaspokajania praw i roszczeń osobistych (m.in.: art. 313 ust. 2, art. 319 ust. 4, art. 345 ust. 1 i 2, art. 346 ust. 1 i art. 348 ust. 1 i 2).

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 lutego 2008 r. w sprawie II CSK 463/07  i Trybunał Konstytucyjny w postanowieniach z dnia 20 kwietnia 2010 r., Ts 88/08 oraz z dnia 2 sierpnia 2010 r., S 3/10  wyrazili zapatrywanie, że niepieniężne zobowiązania dewelopera po ogłoszeniu jego upadłości ulegają przekształceniu w zobowiązania pieniężne, a obowiązujące przepisy nie dają możliwości skutecznego żądania zobowiązania syndyka do zawarcia umowy przenoszącej własność lokalu na osobę, która uiściła całą cenę, jeśli do upadłości dewelopera doszło przed sporządzeniem aktu notarialnego. Z kolei w wyroku z dnia 23 września 2010 r. w sprawie III CSK 310/09 Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że prawa i roszczenia osobiste, w tym roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości wynikające z umowy deweloperskiej, nie podlegają trybowi zgłoszenia wierzytelności, o którym stanowi art. 51 ust. 1 pkt 4 p.u.n. w zw. z art. 236 p.u.n.; z chwilą ogłoszenia upadłości nie gasną one i nie przekształcają się ex lege w wierzytelność pieniężną. Dopiero, jak stanowi przepis art. 313 ust. 2 p.u.n., sprzedaż nieruchomości powoduje wygaśnięcie praw oraz roszczeń osobistych ujawnionych przez wpis w księdze wieczystej lub nieujawnionych w ten sposób, lecz zgłoszonych sędziemu komisarzowi w terminie określonym w art. 51 ust. 1 pkt 5 p.u.n. W ich miejsce uprawniony nabywa prawo do zaspokojenia wartości wygasłych praw i skutków ujawnienia praw i roszczeń osobistych ciążących na nieruchomości z ceny uzyskanej ze sprzedaży obciążonej nieruchomości (art. 313 ust. 2 p.u.n. w zw. z art. 345 i 346 p.u.n). Jeśli w toku postępowania upadłościowego nie dojdzie do sprzedaży nieruchomości, przedmiotowe prawa i roszczenia nie wygasają oraz mogą być dochodzone przeciwko upadłemu po ukończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego.

Przyjęcie stanowiska, że roszczenia tego typu, jak zgłoszone w niniejszym procesie, przekształcają się z momentem ogłoszenia upadłości w zobowiązania pieniężne po myśli art. 91 ust. 2 p.u.n. (zob. też komentarz do art. 51 p.u.n. (w:) D. Zienkiewicz (red.), Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2006) oznaczałoby niemożność ich realizacji w drodze powództwa wytoczonego przeciwko syndykowi masy upadłości o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli przenoszącego własność nieruchomości, a zaspokojenie roszczeń byłoby możliwe z ogólnych funduszów masy upadłości.

W wyroku z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie II CSK 112/11 Sąd Najwyższy stwierdził, że obligacyjny i zarazem majątkowy charakter roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości, brak uprawnienia do władania przedmiotem tego roszczenia oraz przejście własności nieruchomości dopiero z chwilą zawarcia umowy z właścicielem uzasadnia przyjęcie, że roszczenie to, po ogłoszeniu upadłości właściciela nieruchomości, traci swą dotychczasową naturę i nie może być realizowane w postępowaniu upadłościowym - ani w drodze umowy ani w drodze sądowej - jako roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości, lecz wyłącznie o jako wierzytelność pieniężna. Sąd Najwyższy zastrzegł jednak, że inaczej sytuacja przedstawia się, gdy roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości zostało ujawnione przed ogłoszeniem upadłości zobowiązanego w księdze wieczystej prowadzonej dla określonej nieruchomości, która weszła w skład masy upadłości, lub mogło być ujawnione w księdze wieczystej, nawet jeżeli nie zostało do niej wpisane, lecz zostało zgłoszone w postępowaniu upadłościowym przez uprawnionego zgodnie z art. 51 ust. 1 pkt 5 p.u.n.

Wyrok SO w Krakowie z dnia 27 marca 2014 r., I C 2283/12

Standard: 17329 (pełna treść orzeczenia)