Działanie pełnomocnika w granicach umocowania sprzeczne z zasadami współżycia społecznego

Zgodnie z art. 58 § 2 k.c. sankcją nieważności dotknięta jest również czynność, która narusza zasady współżycia społecznego, czyli wartości wyznaczające zasady przyzwoitego, uczciwego postępowania, obejmujące zarówno normy moralne jak i obyczajowe, odnoszące się między innymi do takich dóbr jak rodzina.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, zasługujący na podzielenie pogląd, że jako naruszającą zasady współżycia społecznego należy kwalifikować umowę zawartą z udziałem pełnomocnika działającego sprzecznie z rzeczywistą lub domniemaną wolą mocodawcy, o czym osoba trzecia - strona tej umowy, wiedziała lub przy dołożeniu należytej staranności mogła się dowiedzieć (por. wyroki SN z dnia 21 marca 2013 r., II CSK 458/12 i z dnia 20 października 2016 r., II CSK 59/16).

Wyrok SN z dnia 23 marca 2018 r., II CSK 371/17

Standard: 36657 (pełna treść orzeczenia)

Ze względu na niezależność pełnomocnictwa od stosunku podstawowego działanie pełnomocnika będące nadużyciem umocowania, co do zasady nie wywiera wpływu na stosunek zewnętrzny z osobą trzecią. Przeto działanie pełnomocnika w stosunku do jego mocodawcy sprzeczne z zasadami współżycia społecznego nie przesądza o tym, że czynność prawna zawarta przez pełnomocnika z tą osobą jest automatycznie nieważna, na podstawie art. 58 § 2 k.c.

Uznanie, że stosunek wewnętrzny wywiera bezpośredni wpływ na zakres umocowania grozi rozlicznymi powikłaniami w praktyce obrotu. Z tego względu istotna jest ocena dokonanej czynności prawnej z punktu widzenia jej zgodności z zasadami współżycia społecznego nie tylko w relacji pomiędzy mocodawcą i jego pełnomocnikiem, ale także w relacji pomiędzy mocodawcą i osobą trzecią.

Nie jest wykluczone uznanie za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego czynności prawnej dokonanej pomiędzy pełnomocnikiem i osobą trzecią, wówczas, gdy osoba ta wiedziała o zawieraniu czynności prawnej przez pełnomocnika sprzecznych z wolą jego mocodawcy lub bez trudu mogła się o tym dowiedzieć. Pomijając sytuację ewentualnej zmowy pomiędzy pełnomocnikiem i osobą trzecią - co mogłoby nawet prowadzić do uznania zawartej przez nich czynności prawnej za popełnienie przestępstwa, a w konsekwencji do nieważności czynności prawnej na podstawie art. 58 § 1 k.c. - za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego może być uznane takie działanie osoby trzeciej, która dokonuje czynności prawnej z pełnomocnikiem, wiedząc (lub dopuszczając taką ewentualność) o tym, że jest ona nie tylko sprzeczna z wolą mocodawcy, ale także ma na celu uzyskanie ochrony własnego interesu majątkowego osoby trzeciej (jej bliskich) kosztem osoby mocodawcy (art. 58 § 2 k.c.).

Należy przy tym podkreślić, że art. 58 § 2 k.c. przewiduje sankcję bezwzględnej nieważności czynności prawnej, co oznacza, iż powinien ją uwzględnić sąd z urzędu (pomijając pewne specyficzne czynności prawne, np. uchwały spółek) w każdym stanie sprawy.

Wyrok SN z dnia 28 lutego 2018 r., II CSK 228/17

Standard: 46786 (pełna treść orzeczenia)