Wstąpienie w stosunek najmu uprawnionego do świadczeń alimentacyjnych
Uprawnieni do wstąpienia w stosunek najmu po śmierci najemcy
Obowiązek alimentacyjny, o którym stanowi art. 691 § 1 k.c. może być ustalony nie tylko wyrokiem sądu w toku procesu o alimenty, ale także w drodze umowy, ugody sądowej lub w postępowaniu pojednawczym.
Wyrok SO w Krakowie z dnia 30 stycznia 2014 r., II Ca 1662/13
Standard: 57977 (pełna treść orzeczenia)
Brak jest natomiast podstaw do rozszerzenia tego przepisu na rodzeństwo. W orzecznictwie przyjmuje się jednolicie, że obecnie rozszerzająca wykładnia art. 691 §1 k.c. jest niedopuszczalna (por. powołane wyżej orzeczenia Sądu Najwyższego). Mając nadto na uwadze argumentację Sądu I instancji, odwołującą się do hipotetycznej możliwości uzyskiwania alimentów od zmarłego najemcy jako przesłanki, na podstawie której powódka mogłaby wstąpić w stosunek najmu z mocy art. 691 k.c. - wskazać należało, że art. 691 § 1 k.c. mówi o osobach, wobec których zmarły najemca w chwili śmierci „zobowiązany był do świadczeń alimentacyjnych”. Jeśli zatem powódka nie była alimentowana przez brata w chwili jego śmierci, to nie mogła wstąpić w stosunek najmu z mocy art. 691 § 1 k.c. Nie wstępuje w stosunek najmu z mocy prawa osoba, wobec której najemca w chwili śmierci nie był rzeczywiście obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, a będąca jedynie osobą zaliczaną do kręgu osób, wobec których zmarły najemca mógł być obowiązany do świadczeń alimentacyjnych (ale w chwili śmierci faktycznie nie był).
Wyrok SO w Jeleniej Górze z dnia 17 października 2013 r., II Ca 576/13
Standard: 17197 (pełna treść orzeczenia)
Zwrot "osoby wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych" - jest kluczowy dla określenia przedmiotu kontroli konstytucyjności w niniejszej sprawie. Ten fragment art. 691 k.c. jest zaś niejasny. W szczególności (na pierwszy rzut oka) nie wiadomo, czy chodzi tu o potencjalny czy realny obowiązek alimentacyjny. Także niejasne jest, jaki moment należy przyjąć jako kryterium oceny istnienia obowiązku. Czy mianowicie w momencie śmierci najemcy ten obowiązek (potencjalny? konkretny?) ma na nim ciążyć, czy też wystarczy, że ciążył na nim kiedyś w przeszłości i przed śmiercią najemcy już ustał lub wygasł. Jeżeli miarodajna jest chwila inna niż śmierć najemcy, to powstaje pytanie, czy dotyczyć to ma momentu przyjęcia do wspólnoty domowej lokatora ubiegającego się po śmierci najemcy o wstąpienie w najem.
Jest natomiast jasne, że samo sformułowanie przepisu wyraźnie wskazuje na "kierunek" obowiązku alimentacyjnego: chodzi o relację, w której najemca jest zobowiązanym, zaś potencjalny wstępujący - uprawnionym. Przepis pomija natomiast relację o odwróconym obowiązku - gdy uprawnionym jest najemca, a zobowiązanym kandydat na wstępującego w najem. Inaczej mówiąc: kryterium obowiązku alimentacyjnego dotyczy tylko sytuacji zobowiązany-najemca - uprawniony-lokator, nie zaś odwrotnie.
Na tle art. 691 k.c. do kręgu osób "względem których najemca był zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych" zaznacza się charakterystyczna różnica formuły w porównaniu do art. 9881, gdzie mowa o "obciążeniu najemcy obowiązkiem alimentacyjnym". Ujęcie art. 691 k.c. w zestawieniu z art. 988 [1] k.c. charakteryzuje się większym sprecyzowaniem: chodzi tu już nie tylko o "obciążenie obowiązkiem alimentacyjnym" ale wręcz o "zobowiązanie do świadczeń alimentacyjnych", co oznacza obowiązek nie potencjalny, lecz konkretny. Ma tu istnieć nie tylko obowiązek alimentacyjny, ale najemca ma być zobowiązany już wręcz do świadczeń alimentacyjnych.
Analiza systemowa art. 988 [1] i art. 691 k.c. każe więc odczytywać krąg osób upoważnionych jako lokatorzy do sukcesji po zmarłym najemcy nie jako grupę osób potencjalnie uprawnionych do alimentacji (art. 138 KRO), ale jako osoby, względem których zmarły realizował (bez znaczenia, czy w drodze orzeczenia sądowego, czy dobrowolnie) swój obowiązek alimentacji m. in. poprzez przyjęcie do wspólnoty mieszkaniowej. Natomiast zamieszkanie lokatora jako członka wspólnoty bez zgody wynajmującego jest możliwe w szerszym kręgu wypadków dlatego właśnie, aby umożliwić spełnienie świadczenia alimentacyjnego poprzez dopuszczenie do wspólnoty mieszkaniowej.
Wynika z tego także, że momentem miarodajnym dla stosowania art. 691 k.c. wobec rozważanej grupy osób jest ocena dokonywana na datę śmierci najemcy. To jednak eliminowałoby z kręgu wskazanego przez art. 691 k.c. osoby, względem których powinność świadczeń alimentacyjnych ustała (np. wskutek zmiany sytuacji życiowej, usamodzielnienia dziecka). Rygorystycznie rozumiany ten kierunek rozumowania prowadziłby do eliminacji z kręgu osób wstępujących w najem np. wnuka najemcy, które ukończywszy naukę mieszka nadal z rodziną od kilkunastu lub kilkudziesięciu lat (w czasie trwania alimentacji poprzez dostarczanie mieszkania we wspólnocie mieszkaniowej). Ocena tej kwestii w aspekcie konstytucyjnym wykracza jednak poza ramy wyznaczone pytaniem.
W konflikcie interesów po śmierci najemcy: lokator korzystający z mieszkania w związku z realizacją obowiązku alimentacyjnego najemcy - wynajmujący, zainteresowany w wygaśnięciu najmu i odzyskaniu dyspozycji lokalem, ustawodawca z racji systemowych oddaje pierwszeństwo tym pierwszym, ale tylko w zakresie trwającej alimentacji poprzez dostarczenie mieszkania.
Konkluzja dotychczasowych wywodów, prowadzonych w poszukiwaniu znaczenia zwrotu wyznaczającego krąg osób uprawnionych do wstąpienia w stosunek najmu po śmierci najemcy prowadzi do wniosku, iż krąg tych osób obejmuje osoby względem których zmarły najemca realizował swój własny obowiązek alimentacyjny poprzez dopuszczenie do wspólnoty mieszkaniowej w lokalu (czemu nie mógł się przeciwstawić wynajmujący), przy czym chodzi tu o obowiązek konkretny, bez znaczenia czy do konkretyzacji doszło w drodze orzeczenia sądowego, czy dobrowolnej decyzji, przy czym ów obowiązek musi istnieć w momencie śmierci najemcy.
Wyrok TK z dnia 1 lipca 2003 r., P 31/02
Standard: 3616 (pełna treść orzeczenia)