Niedopuszczalność ustanowienia służebności osobistej na ułamkowej części nieruchomości, udziale

Zgodnie z treścią art. 296 KC nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej (służebność osobista). W myśl art. 297 KC do służebności osobistych stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych, z zachowaniem przepisów rozdziału II działu III tytułu III księgi drugiej KC. Odesłanie to oznacza, że zastosowanie ma również art. 285 KC stanowiący, iż nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega m.in. na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej. Nie budzi wątpliwości, że przy służebnościach osobistych nie występuje kategoria zwana nieruchomością władnącą, o której stanowi powołany art. 285 KC, uprawnionym jest bowiem oznaczona osoba fizyczna. W tym więc zakresie stosowanie art. 285 KC do służebności osobistych jest wyłączone. Niewątpliwie jednak przy służebnościach osobistych występuje kategoria nieruchomości obciążonej skoro w myśl art. 296 KC służebność osobista obciąża nieruchomość. Zarówno z treści tego przepisu jak i art. 285 KC wynika, że obciążenie dotyczy nieruchomości, którą może być nieruchomość gruntowa, lokalowa, budynkowa (art. 46 § 1 KC). Nieruchomość jest rzeczą (art. 45 KC). Tak więc służebność, zarówno gruntowa jak i osobista, jako ograniczone prawo rzeczowe, jest prawem na rzeczy cudzej i obciąża tę rzecz, a więc całą rzecz, również wówczas, gdy rzecz ta objęta jest współwłasnością. Nie jest więc dopuszczalne ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego jakim jest służebność, również osobista, na ułamkowej części nieruchomości jak też na udziale współwłaściciela we współwłasności. Ułamkowa część podobnie jak i udział we współwłasności nie jest rzeczą, jest prawem, prawo zaś może być przedmiotem takiego obciążenia tylko wówczas gdy ustawa dopuszcza ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego na prawie.

Nie jest dopuszczalne ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego jakim jest służebność, również osobista, na części rzeczy, to jest obciążenie takim prawem fizycznie oznaczonej części rzeczy. Oznaczenie w umowie sposobu korzystania z rzeczy, w tym ograniczenie tego korzystania do oznaczonej części rzeczy (nieruchomości) nie jest obejściem powyższego wymogu, mamy tu bowiem do czynienia z treścią ustanowionego prawa, a nie jego wymogiem konstrukcyjnym.

Postanowienie SN z dnia 29 maja 2015 r., V CSK 416/14

Standard: 17180 (pełna treść orzeczenia)