Pojęcie zasadniczego podziału terytorialnego

Zgodnie z art. 15 ust. 2 Konstytucji zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych określa ustawa.

Szczegóły zmian obszaru jednostek samorządu terytorialnego ustawodawca przekazał przepisem ustawy do uregulowania aktem wykonawczym - rozporządzeniem Rady Ministrów. Rada Ministrów decyduje o przebiegu granic gmin, biorąc po uwagę wytyczne ustawodawcy, które nawiązują do treści art. 15 ust. 2 Konstytucji. Ustawodawca przyjął to rozwiązanie, mając na uwadze okoliczność, że zmiana granic dokonuje się często w warunkach sporu, co spowodowało, że nie zdecydował się na przekazanie prawa do ostatecznego ustalenia granic organom samorządu terytorialnego.

Wyrok TK z dnia 18 lipca 2006 r., U 5/04

Standard: 333 (pełna treść orzeczenia)

Konstytucja z 1997 r. wprowadziła autonomiczne rozumienie, występującego wcześniej w ustawodawstwie zwykłym pojęcia zasadniczego podziału terytorialnego państwa. Art. 16 ust. 1 Konstytucji powiązał zagadnienie pojęcia podziału zasadniczego z podziałem na jednostki samorządu terytorialnego, stanowiąc, że "ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową".

Zasadniczy podział administracyjny państwa ma być więc dokonywany dla celów samorządu terytorialnego, nie zaś dla celów administracji rządowej jak to miało miejsce przed wejściem w życie Konstytucji. Zasadniczy podział terytorialny państwa musi uwzględniać więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i musi zapewniać jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych. Zasadniczy podział terytorialny ustalony według wskazanych kryteriów ma określać ustawa (art. 15 Konstytucji).

Odpowiednie przepisy ustaw samorządowych wskazują również na kolejną zasadę mającą znaczenie dla definicji zasadniczego podziału terytorialnego: jednostki podziału niższego szczebla muszą bez reszty mieścić się w jednostkach szczebla wyższego.

Zasada ta wynika z art. 3 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym ("ustalenie granic powiatu następuje przez wskazanie gmin wchodzących w skład powiatu") oraz ustawy o wprowadzeniu trójstopniowego podziału terytorialnego państwa, która w załączniku wylicza gminy wchodzące w skład poszczególnych województw.

Podział terytorialny nie jest konstrukcją niezmienną. Podlega on procesom dostosowawczym do zmian demograficznych, społecznych i jest funkcją polityki państwa w zakresie administracji, gospodarki i kultury. Podział nie odpowiadający zmienionym warunkom staje się hamulcem rozwoju.

Wyrok TK z dnia 10 grudnia 2002 r., K 27/02

Standard: 334 (pełna treść orzeczenia)