Wyrok z dnia 2015-02-24 sygn. I SA/Wa 1775/14

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący: Sędzia WSA Magdalena Durzyńska Sędziowie: Sędzia WSA Iwona Maciejuk Sędzia WSA Przemysław Żmich (spr.) Protokolant referent stażysta Joanna Kicińska po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 lutego 2015 r. sprawy ze skargi A.H. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. z dnia [...] marca 2014 r. nr [...] w przedmiocie uznania za nienależnie pobrane świadczenie 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz decyzję Prezydenta W. z dnia [...] grudnia 2013 r. nr [...]; 2. stwierdza, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu; 3. przyznaje ze środków budżetowych Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie na rzecz adwokata M.S., tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu kwotę 295,20 (dwieście dziewięćdziesiąt pięć 20/100) złotych, w tym: tytułem opłaty kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych, tytułem 23% podatku od towarów i usług kwotę 55,20 (pięćdziesiąt pięć 20/100) złotych.

Uzasadnienie

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W., decyzją z dnia [...] marca 2014 r., nr [...] po rozpatrzeniu odwołania A.H. utrzymało w mocy decyzję Prezydenta W. z dnia [...] grudnia 2013 r., nr [...] orzekającą o uznaniu za nienależnie pobrane świadczenie w formie zasiłku okresowego w miesiącu czerwcu 2013 r. w wysokości [...] zł oraz o żądaniu zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.

Powyższa decyzja została wydana w następującym stanie sprawy.

Decyzją z dnia [...] czerwca 2013 r., nr [...], przyznano A.H. świadczenie w formie zasiłku okresowego od [...] czerwca 2013 r. do [...] czerwca 2013 r. w wysokości [...] zł. W świetle zgromadzonych dokumentów ustalono następnie, że w maju 2013 r. świadczeniobiorca otrzymał pomoc finansową od matki w wysokości [...] zł, która w myśl ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej stanowiła w tym miesiącu dochód własny. O zmianie swojej sytuacji materialnej A.H. poinformował organ pisemnie dopiero w dniu 19 czerwca 2013 r., wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 109 ustawy o pomocy społecznej. W tej sytuacji Prezydent W. decyzją z dnia [...] grudnia 2013 r. orzekł o uznaniu za nienależnie pobrane świadczenie w formie zasiłku okresowego w wysokości [...] zł, przyznane decyzją z dnia [...] czerwca 2013 r., pobrane w miesiącu czerwcu 2013 r. oraz o żądaniu zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył A.H. kwestionując rozstrzygnięcie organu pierwszej instancji.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. rozpoznając sprawę stwierdziło, że decyzja organu pierwszej instancji jest prawidłowa. Organ odwoławczy wskazał, że zgodnie z art. 109 ustawy o pomocy społecznej, osoby i rodziny korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej są obowiązane niezwłocznie poinformować organ, który przyznał świadczenie, o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń. Powyższe stanowi podstawową powinność beneficjentów pomocy społecznej, zaś zaniechanie w tym zakresie - w przypadku, gdy zmiana sytuacji dochodowej powoduje przekroczenie ustawowego kryterium dochodowego — skutkuje utratą prawa do przyznanego świadczenia. Organ odwoławczy zaznaczył, że ustawowy obowiązek informowania o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń, wynikający z art. 109 ustawy o pomocy społecznej, pozostaje w ścisłym związku z pojęciem "świadczenia nienależnie pobranego" zdefiniowanym w art. 6 pkt 16 tej ustawy. Za "świadczenie nienależnie pobrane" ustawodawca nakazuje rozumieć - świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdziwych informacji lub niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej. Zgodnie zaś z art. 98 powołanej ustawy, świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej, niezależnie od dochodu rodziny.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. wskazało, że o treści art. 109 ustawy o pomocy społecznej A.H. pouczony został w decyzji przyznającej świadczenie. Obowiązek poinformowania o otrzymanej od matki pomocy materialnej w wysokości [...] zł, a tym samym o zmianie sytuacji dochodowej ciążył zatem na stronie z mocy prawa. Skarżący nie poinformował jednak (niezwłocznie) organu pierwszej instancji o zmianie swojej sytuacji dochodowej. Zasadnie zatem organ orzekł obowiązek zwrotu przyznanego świadczenia pieniężnego. Organ odwoławczy podkreślił, że art. 98 ustawy o pomocy społecznej zawiera odesłanie do art. 104 ust. 4 tej ustawy, który stanowi, że w przypadkach szczególnych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków na udzielone świadczenie w całości lub w części stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej może odstąpić od żądania takiego zwrotu. Powyższy przepis zastosowany został przez organ pierwszej instancji.

Organ drugiej instancji zaznaczył, że w przedmiotowej sprawie, zgodnie z zaleceniami zawartymi w decyzji SKO z dnia [...] listopada 2013 r., nr [...], organ pierwszej instancji przeprowadził stosowny wywiad środowiskowy oraz ustalił istotne okoliczności faktyczne dotyczące sytuacji finansowej, rodzinnej i zdrowotnej skarżącego, celem prawidłowego zastosowania art. 104 ust. 4 powołanej ustawy. Uzasadnienie decyzji jest zdaniem Kolegium zrozumiałe i odpowiada dyspozycjom art. 107 § 3 kpa. Organ pierwszej instancji nie przekroczył granic uznania administracyjnego uznając, że nie wystąpiły przesłanki, o których mowa w art. 104 ust. 4, do umorzenia bezspornych zobowiązań (należności) skarżącego z tytułu nienależnie pobranych świadczeń z pomocy społecznej. Kolegium uznało ponadto, że Prezydent W. nie naruszył przepisów postępowania, tj. art. 7, art. 8, art. 77 § 1 oraz art. 107 § 3 kpa w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Trafnie organ pierwszej instancji przyjął, że sytuacja skarżącego jest trudna, jednak nie jest na tyle wyjątkowa, aby umorzyć jego zobowiązania z tytułu nienależnie pobranych świadczeń. Ponadto odmowa umorzenia należności nie stwarza sytuacji powagi rzeczy osądzonej, a zobowiązany do ich uiszczenia może występować o umorzenie tak długo, jak długo należność ta istnieje, zwłaszcza wówczas, gdy jego sytuacja ulegnie pogorszeniu. Osoba zobowiązana może ponadto występować z innymi wnioskami, o których mowa w art. 104 ust. 4 powołanej ustawy.

Skargę na powyższą decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie wniósł A.H., zarzucając w szczególności, że uzasadnienie decyzji jest niezgodne ze stanem faktycznym, a postępowanie wyjaśniające nie zostało przeprowadzone w sposób prawidłowy. Zdaniem skarżącego organ nie uwzględnił wyjaśnień zawartych w piśmie z dnia 9 września 2013 r., a tym samym naruszone zostały przepisy art. 7, art. 8, art. 78 § 1 i art. 107 § 3 kpa w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. wniosło o jej oddalenie podtrzymując stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje.

W ocenie Sądu skarga jest zasadna, bowiem zarówno zaskarżona decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. jak i poprzedzająca ją decyzja organu pierwszej instancji, naruszają prawo w stopniu uzasadniającym ich uchylenie.

W rozpoznawanej sprawie organy obu instancji uznały, że przyznane A.H. decyzją Prezydenta W. z dnia [...] czerwca 2013 r. świadczenie w formie zasiłku stałego w wysokości [...] zł, było świadczeniem nienależnie pobranym w rozumieniu art. 6 pkt 16 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U z 2013 r., poz. 182 ze zm.) i orzekły o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia. Organy administracji publicznej stwierdziły przy tym, że w świadczeniobiorca nie wywiązał się z obowiązku wynikającego z art. 109 powołanej ustawy, zgodnie z którym osoby i rodziny korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej są obowiązane niezwłocznie poinformować organ, który przyznał świadczenie, o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń. Jak wskazano skarżący należycie pouczony o treści tego przepisu (w decyzji z dnia [...] czerwca 2013 r. przyznającej świadczenie) nie poinformował organu o zmianie sytuacji dochodowej, tj. o otrzymaniu od matki w maju 2013 r. pomocy materialnej w wysokości [...] zł. Stosowna informacja przekazana została dopiero w piśmie z dnia 19 czerwca 2013 r. Tym samym – w ocenie organów - zaistniały przesłanki do wydania decyzji orzekającej o zwrocie przyznanego świadczenia.

Zdaniem Sądu, stanowisko organów jest wadliwe.

Wskazać należy, że zgodnie z art. 6 pkt 16 ustawy o pomocy społecznej świadczenie nienależnie pobrane to świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdziwych informacji lub niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej. Stosownie do treści art. 98 powołanej ustawy świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej, niezależnie od dochodu rodziny. Art. 104 ust. 4 stosuje się odpowiednio. Przepis art. 109 tej ustawy nakłada z kolei na osoby korzystające z pomocy społecznej obowiązek niezwłocznego poinformowania organu, który przyznał świadczenie, o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń.

Jak wskazano w rozpoznawanej sprawie organy obu instancji uznały, że skarżący nie wywiązał się z obowiązku określonego w powołanym art. 109 ustawy, bowiem informację o otrzymaniu pomocy finansowej od matki w wysokości [...] zł przekazał dopiero w piśmie z dnia 19 czerwca 2013 r. Świadczenie przyznane decyzją z dnia [...] czerwca 2013 r. uznano więc za świadczenie nienależnie pobrane.

Zauważyć zatem trzeba, że ze zgromadzonego w rozpoznawanej sprawie materiału dowodowego wynika, iż wnioskiem z dnia 27 maja 2013 r. A.H. wystąpił o przyznanie zasiłku okresowego w miesiącu czerwcu 2013 r. Decyzja przyznająca stosowne świadczenie wydana została w dniu [...] czerwca 2013 r. i jak wynika z jej treści oraz z analizy akt sprawy sytuacja osobista, rodzinna, dochodowa i majątkowa skarżącego ustalona została na podstawie aktualizacji wywiadu środowiskowego przeprowadzonego w dnia 27 marca 2013 r. Z akt sprawy nie wynika przy tym, aby w sprawie podjęto jakiekolwiek postępowanie wyjaśniające mające na celu ustalenie aktualnej sytuacji materialnej, życiowej i rodzinnej wnioskodawcy. Wydając decyzję oparto się na informacjach wynikających z wywiadu środowiskowego z dnia 27 marca 2013 r. Trudno zatem uznać, że w sprawie doszło do naruszenia obowiązku wynikającego z art. 109 ustawy o pomocy społecznej. Skoro bowiem A.H. nie miał możliwości przedstawienia swojej aktualnej sytuacji dochodowej i majątkowej – jak wskazano podstawą ustalenia tej sytuacji był wywiad środowiskowy przeprowadzony ponad miesiąc przed dniem złożenia wniosku o przyznanie pomocy – to tym samym nie mógł on przedstawić informacji nieprawdziwych lub też nie poinformować organu o zmianie tej sytuacji, tj. o otrzymaniu od matki w maju 2013 r. pomocy materialnej. Nie przeprowadzono z nim bowiem aktualnego rodzinnego wywiadu środowiskowego. Oczywiste przy tym jest, że naruszenie obowiązku z art. 109 ustawy o pomocy społecznej może nastąpić jedynie wówczas, gdy wnioskodawca został należycie pouczony o jego treści przed wydaniem decyzji przyznającej zasiłek (co nie wynika z akt sprawy) i mimo zaistnienia okoliczności powodujących zmianę sytuacji materialno - bytowej, nie informuje o nich organu. Nie można uznać świadczenia za nienależnie pobrane w związku z niepoinformowaniem organu o zmianie sytuacji dochodowej, jeżeli wnioskodawca nie miał możliwości przedstawienia tej sytuacji.

Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, że w rozpoznawanej sprawie organy pomocy społecznej naruszyły przepisy art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 kpa w związku z art. 109 i art. 6 pkt 16 ustawy o pomocy społecznej, w stopniu mogącym mieć wpływ na wynik sprawy, co uzasadnia uchylenie zaskarżonej decyzji oraz utrzymanej nią w mocy decyzji organu pierwszej instancji.

Rozpoznając ponownie sprawę organ uwzględni wskazane wyżej kwestie.

Na marginesie wskazać trzeba, że zgodnie z art. 8 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o: 1) miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych; 2) składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach; 3) kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób. Dochód wzięty do ustalenia tzw. kryterium dochodowego w niniejszej sprawie mógł zatem stanowić sumę miesięcznych przychodów bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, ale z miesiąca kwietnia 2013 r., w którym skarżący nie uzyskał jeszcze pomocy finansowej od matki. Wobec tego przepisu art. 8 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej nie można wiązać z uzyskaną przez A.H. pożyczką od matki.

Mając powyższe na uwadze Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c oraz art. 152 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U z 2012 r., poz. 270 ze zm.) orzekł jak w sentencji. W przedmiocie wynagrodzenia adwokata za nieopłaconą pomoc prawną udzieloną skarżącemu z urzędu orzeczono w oparciu o art. 250 powołanej ustawy oraz § 2 ust. 3 i § 18 ust. 1 pkt 1 lit. c rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 46).