Wyrok z dnia 1999-11-10 sygn. I CKN 205/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 205/98

Wyrok z dnia 10 listopada 1999 r.

Wykonanie zobowiązania wynikającego z ugody, w której strony postanowiły, że świadczenie nią, objęte stanowi również zaspokojenie roszczeń uwzględnionych wcześniej wydanym wyrokiem - w sytuacji, gdy wierzyciel nie skorzystał z przewidzianego w ugodzie umownego prawa odstąpienia (art. 492 k.c.) - powoduje wygaśnięcie zobowiązania i może stanowić podstawę żądania pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego, obejmującego ten wyrok (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.).

Przewodniczący: Sędzia SN Stanisław Dąbrowski

Sędziowie SN: Filomena Barczewska (sprawozdawca), Zdzisław Świeboda

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 10 listopada 1999 r. na rozprawie sprawy z powództwa Fabryki Aparatury i Urządzeń Komunalnych "U." w P. przeciwko Józefowi Z. o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, na skutek kasacji pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 4 grudnia 1997 r.,

oddalił kasację i nie obciążył pozwanego kosztami postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 30 kwietnia 1997 r. Sąd Wojewódzki w Poznaniu pozbawił wykonalności wyrok częściowy Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu z dnia 9 grudnia 1992 r., w części dotyczącej zapłaty odsetek określonych w pkt 1 tego wyroku. Sąd ten ustalił, że po uprawomocnieniu się wyroku z dnia 9 grudnia 1992 r., zasądzającego od powodowej Fabryki na rzecz Józefa Z. kwotę 2 027 305 899 zł (przed denominacją) z ustawowymi odsetkami, strony w dniu 13 czerwca 1994 r. zawarły ugodę, w której ustaliły, że tytułem zaspokojenia wszelkich roszczeń pozwanego wobec Fabryki (w tym objętych również wymienionym wyrokiem) Fabryka zapłaci łącznie kwotę 3 100 000 000 zł w 24 ratach miesięcznych, poczynając od dnia 1 lipca 1994 r. do dnia 30 czerwca 1996 r. z odsetkami, w wysokości określonej w § 2 ugody. Nadto strony zobowiązały się do zawarcia dodatkowo ugody sądowej co do roszczeń objętych przedmiotową ugodą, a nie objętych wyrokiem z dnia 9 grudnia 1992 r. W § 2 ugody strony zastrzegły, że w przypadku zwłoki z zapłatą dwóch kolejnych rat umowa traci ważność.

W ugodzie sądowej zawartej w dniu 24 października 1994 r. strony postanowiły, że w wypadku niewywiązania się przez Fabrykę z zobowiązań objętych pkt 1 ugody przez okres 2 miesięcy zapłaci ona pozwanemu kwotę 1 200 000 000 zł tytułem zaspokojenia całości roszczeń. Powodowa Fabryka wywiązała się terminowo z płatności należności objętych ugodami, z wyjątkiem trzech rat za pierwszy kwartał 1995 r. Raty za styczeń i luty zostały uiszczone z jednodniowym opóźnieniem, a należność za marzec została uiszczona w dwóch częściach z cztero- i sześciodniowym opóźnieniem.

Fabryka usprawiedliwiła opóźnienie trudnościami płatniczymi. Pozwany uznał, że ugoda przestała wiązać i skierował do komornika wniosek egzekucyjny o ściągnięcie należności zasądzonych wyrokiem z dnia 9 grudnia 1992 r.

Sąd Wojewódzki stwierdził, że w świetle postanowień pkt 2 ugody sądowej utratę ważności ugody powodowało niewywiązanie się z zapłaty kolejnych rat przez okres dwóch miesięcy. Powodowa Fabryka nigdy się takiego opóźnienia nie dopuściła, ugoda nie utraciła więc ważności. Ponadto Sąd podkreślił, że powódka nie popadła w zwłokę, a tylko w opóźnienie, pozwany nie może więc żądać wykonania zobowiązania w rozmiarze istniejącym przed ugodą. Wreszcie Sąd podniósł, że Fabryka spłaciła całą należność wobec pozwanego z wielkim wysiłkiem, często kosztem wywiązania się z zobowiązań wobec innych wierzycieli, a zatem nie do pogodzenia z poczuciem sprawiedliwości byłoby obciążenie jej obowiązkiem spłaty odsetek z wyroku z dnia 9 grudnia 1992 r. z powodu niewielkiego opóźnienia w spłacie trzech rat. Sąd uznał za dopuszczalne pomocnicze powołanie się na art. 5 k.c., przy wykazywaniu przez powoda zdarzeń, o których mowa w art. 840 § 1 k.p.c.

Na skutek apelacji pozwanego Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z dnia 4 grudnia 1997 r. zmienił zaskarżony wyrok tylko w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu, zaś w pozostałym zakresie apelację oddalił. Sąd ten podkreślił, że przesądzające w sprawie są następujące okoliczności. Strony po wydaniu wyroku z dnia 9 grudnia 1992 r. zawarły ugodę w dniu 13 czerwca 1994 r., która spowodowała, że roszczenia odsetkowe w zakresie nie objętym ugodą wygasły. Niespornym jest, że ugoda ta została w całości wykonana, chociaż trzy raty za pierwszy kwartał 1995 r. zostały uiszczone z niewielkim opóźnieniem, co w świetle postanowienia § 4 skutkowało oceną, iż zostały formalnie spełnione przesłanki nieważności ugody. Pozwany nie może jednak powoływać się skutecznie na utratę mocy tej ugody, gdyż jest to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Trafne więc było pozbawienie wykonalności wyroku z dnia 9 grudnia 1992 r. w zakresie objętym żądaniem pozwu.

Pozwany w kasacji zarzucił naruszenie prawa materialnego, tj. art. 5, 476, 353[1], 354 i 56 k.c. przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie. Powołując się na powyższe skarżący wnosił o zmianę wyroku i oddalenie powództwa.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Oparcie kasacji na pierwszej podstawie z art. 393[1] k.p.c. ma ten skutek, że ocenę zarzutu naruszenia prawa materialnego Sąd Najwyższy dokonuje wyłącznie na podstawie ustaleń stanu faktycznego będących podstawą wydania zaskarżonego wyroku. Z ustaleń Sądu wynika, że strony w dniu 13 czerwca 1994 r. zawarły ugodę, która zgodnie z ich wolą stanowiła "całkowite zaspokojenie wszelkich roszczeń" pozwanego wobec powodowej Fabryki, w tym roszczeń zasądzonych w wyroku z dnia 9 grudnia 1992 r.

Ugodę normują art. 917 i 918 k.c. Ważność ugody podlega ocenie według tych samych przepisów kodeksu cywilnego, co ważność innych czynności cywilnoprawnych. Ograniczona jest tylko możliwość uchylenia się od skutków prawnych ugody z powodu błędu (art. 918 § 1 k.c.).

Strony, zgodnie z treścią art. 353[1] k.c., zawierając umowę ugody mogły swobodnie ukształtować swój stosunek, jednakże z zachowaniem ograniczeń wynikających z tego przepisu. Strony nie mogły więc rozstrzygnąć o ważności ugody i to uzależniając ją od uiszczenia poszczególnych rat w ściśle określonych terminach. O ważności ugody, tak jak o ważności innych czynności prawnych, rozstrzygają unormowania prawne zawarte w kodeksie cywilnym, między innymi w art. 58 tego kodeksu.

Unormowanie zawarte w § 4 ugody, uwzględniając systemowe uregulowania dotyczące zobowiązań, może być więc interpretowane jako umowne prawo odstąpienia od umowy (art. 492 k.c.). W sytuacji jednak, gdy roszczenie jest podzielne, a jedna ze stron popada w zwłokę co do części świadczenia, odstąpienie może być wykonane z uwzględnieniem zasad przewidzianych w art. 491 § 2 k.c. Do odstąpienia dochodzi przez stosowne oświadczenie strony zainteresowanej, które ma charakter prawnokształtujący. Z ustaleń sądu ani nawet z twierdzeń skarżącego nie wynika aby złożył on powodowi oświadczenie o odstąpieniu od ugody przed jej wykonaniem. Z okoliczności sprawy wynika tylko, że w dniu 25 maja 1996 r. pozwany złożył do komornika wniosek o wszczęcie egzekucji z wyroku z dnia 9 grudnia 1992 r.

W świetle treści art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. dłużnik może w drodze procesu żądać pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpi zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane.

Zasadniczą przyczyną wygaśnięcia zobowiązania jest spełnienie oświadczenia przez dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania. Wykonanie zobowiązania powoduje ten skutek, że zobowiązanie wygasa, a dłużnik staje się wolny od obowiązków, które miał wobec wierzyciela.

Treścią ugody są zmiany w zakresie istniejącego stosunku prawnego. Strony w ugodzie zastrzegły, że świadczenia nią objęte stanowią całkowite zaspokajanie wszelkich roszczeń pozwanego wobec powodowej Fabryki, w tym należności objętych wyrokiem z dnia 9 grudnia 1992 r. Z niekwestionowanych ustaleń sądu wynika, że powodowa Fabryka wykonała w całości zobowiązania wobec pozwanego wynikające z tej ugody. Spełnienie świadczenia skutkuje wygaśnięciem zobowiązania, a więc stanowi podstawę roszczenia z art. 840 pkt 2 k.p.c. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 stycznia 1974 r., III CRN 377/73 (OSNCP 1975, nr 4, poz. 60) wyjaśnił, że dla rozstrzygnięcia sprawy o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności na tej podstawie, że cała należność została uiszczona (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.), istotne

jest tylko, czy wierzyciel otrzymał swoją należność, nie podlega natomiast badaniu, czy przez zastosowanie niewłaściwego sposobu zapłaty wierzyciel poniósł szkodę.

W niniejszym wypadku istotnym jest, że zmodyfikowane ugodą zobowiązanie Fabryki zostało w całości wykonane, zgodnie z postanowieniami ugody, która wiązała strony, gdyż wierzyciel nie skorzystał przed jej całkowitym wykonaniem, z umownego prawa odstąpienia. Wykonanie skutkuje wygaśnięcie zobowiązania, a zatem zastosowanie w sprawie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. było w pełni uzasadnione. Skarżący zresztą w kasacji nie podniósł zarzutów dotyczących naruszenia tego przepisu, będącego podstawą rozstrzygnięcia.

W tym stanie kasacja, jako nie zawierająca usprawiedliwionych podstaw, podlegała oddaleniu na mocy art. 393[12] k.p.c. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na mocy art. 102, 108 § 1 k.p.c. w związku z art. 393[19] i 391 k.p.c.