Wyrok z dnia 1999-06-17 sygn. I CKN 51/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 51/98

Wyrok z dnia 17 czerwca 1999 r.

Zobowiązanie wekslowe osoby, która weksel wręczyła, nie powstaje w razie wypełnienia weksla in blanco przez jego odbiorcę niezgodnie z otrzymanym upoważnieniem.

Przewodniczący: Sędzia SN Mirosława Wysocka

Sędziowie SN: Marian Kocon, Kazimierz Zawada (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 17 czerwca 1999 r. na rozprawie sprawy z powództwa Pomorskiego Banku Kredytowego S.A., I Oddział w S. przeciwko Małgorzacie C. i Andrzejowi C. o zapłatę, na skutek kasacji pozwanych od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 16 października 1997 r.,

oddalił kasację i zasądził od pozwanych na rzecz strony powodowej 1000 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanych od wyroku Sądu Wojewódzkiego z dnia 11 marca 1997 r., utrzymującego w mocy nakaz zapłaty Sądu Rejonowego z dnia 27 stycznia 1995 r., zobowiązujący pozwanych do zapłacenia solidarnie powodowemu Bankowi kwoty 70 865,79 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 września 1994 r. Podstawę nakazu zapłaty stanowił weksel własny wystawiony przez pozwanych.

Zaskarżony wyrok opiera się na następujących ustaleniach: Andrzej C. do 1995 r. był prezesem spółki "W." z o.o. w G. Spółka ta w dniu 25 lutego 1993 r. zaciągnęła w powodowym Banku kredyt w wysokości półtora miliarda starych zł. W imieniu spółki "W." umowę kredytową podpisał Andrzej C. Kredyt miał być spłacony dnia 1 września 1993 r. Umowa przewidywała zabezpieczenie kredytu, między innymi, za pomocą weksla in blanco podpisanego przez małżonków Małgorzatę i Andrzeja C. W dniu 19 lutego 1993 r. podpisali oni w charakterze wystawców (na formularzach urzędowych) dwa weksle in blanco, które wręczyli stronie powodowej wraz z deklaracją wekslową upoważniającą do wpisania na blankietach "sumy odpowiadającej ich zadłużeniu w powodowym Banku łącznie z odsetkami i prowizją". Sąd Apelacyjny w ślad za Sądem Wojewódzkim przyjął, że weksle te zabezpieczały kredyt zaciągnięty przez spółkę "W." (pozwani przyznali to w zarzutach). Jeden z otrzymanych blankietów (z opłatą skarbową od kwoty jednego miliarda starych zł) strona powodowa wypełniła na tę właśnie sumę, ale go anulowała, wobec błędnego ustalenia wysokości zadłużenia spółki "W.", a drugi (z opłatą skarbową od kwoty 500 000 000 starych zł) - na sumę 973 005 800 starych zł.

Dochodzona przez stronę powodową od pozwanych na podstawie tego weksla kwota była niższa, ponieważ przed wytoczeniem powództwa dłużnik dokonał wpłat na poczet długu. Sąd Apelacyjny podzielając stanowisko Sądu Wojewódzkiego uznał, że nie ma podstaw do przyjęcia, że weksel stanowiący podstawę nakazu zapłaty został wypełniony niezgodnie z upoważnieniem udzielonym w tym względzie przez pozwanych. W kasacji pozwani zarzucili wyrokowi Sądu Apelacyjnego naruszenie art. 224 i 233 § 1 k.p.c. oraz art. 10 Prawa wekslowego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Powstanie zobowiązania wekslowego jest uzależnione od spełnienia pewnych przesłanek. Wśród nich można wyróżnić przede wszystkim wymagania o charakterze formalnym, określone w art. 1 i 101 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282). Dokument, który nie czyni zadość tym wymaganiom, nie może być uważany za weksel trasowany (art. 2 Prawa wekslowego) lub weksel własny (art. 102 Prawa wekslowego), i - tym samym - uzasadniać czyjegokolwiek zobowiązania wekslowego. Dokument stanowiący podstawę wydanego przeciwko pozwanym nakazu zapłaty niewątpliwie odpowiadał art. 101 Prawa wekslowego; był zatem wekslem własnym. Istnienie dokumentu o cechach weksla własnego (to samo - oczywiście - dotyczy także weksla trasowanego) nie przesądza jednak samo przez się o zobowiązaniu wekslowym osób na nim podpisanych.

Ich zobowiązanie może nie powstać, np. z powodu braku zdolności do czynności prawnych, sprzeczności złożonego oświadczenia woli z ustawą (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 1998 r., I PKN 560/97, OSNAPUS 1999, nr 5, poz. 160), a w wypadku, gdy tak, jak w niniejszej sprawie, dokument w chwili wręczenia go kontrahentowi był wekslem in blanco - z powodu wypełnienia go niezgodnie z upoważnieniem osoby wręczającej blankiet. Art. 10 Prawa wekslowego przewiduje ograniczenie możliwości powoływania się na niezgodność wypełnienia z upoważnieniem jedynie w stosunku do osoby trzeciej, która uzyskała posiadanie weksla w drodze indosu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 1998 r., III CKN 342/97, OSNC 1998, nr 9, poz. 141). Kwestia przewidzianego w art. 10 Prawa wekslowego ograniczenia możliwości powoływania się na niezgodność wypełnienia z upoważnieniem może być jednakże w dalszych rozważaniach pominięta, gdyż weksel, którego dotyczy spór nie był przedmiotem obrotu.

Z art. 10 Prawa wekslowego wynika zatem - a contrario - że w razie wypełnienia weksla in blanco przez jego odbiorcę niezgodnie z otrzymanym upoważnieniem, zobowiązanie wekslowe osoby, która weksel wręczyła, nie powstaje, co osoba ta może odbiorcy weksla zarzucić bez jakichkolwiek ograniczeń. Z uwagi na brak szczególnych uregulowań w tym względzie, upoważnienie do wypełnienia weksla in blanco może być wyrażone w jakikolwiek sposób (art. 60 k.c.), a jego interpretacja podlega ogólnym regułom wykładni oświadczeń woli (art. 65 k.c.; zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1998 r., III CKN 531/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 13).

Uzasadniając zarzuty podniesione w kasacji skarżący twierdzą, że zgodnie z brzmieniem deklaracji wekslowej strona powodowa była upoważniona do wypełnienia otrzymanego weksla in blanco jedynie dla zabezpieczenia ich długu wobec strony powodowej, nie zaś dla zabezpieczenia długu osoby trzeciej wobec strony powodowej. Ponadto wywodzą, że blankiet weksla stanowiącego podstawę nakazu zapłaty mógł być, zgodnie z wolą pozwanych, wypełniony jedynie do kwoty 500 000 000 starych zł, co wynika w sposób dorozumiany stąd, iż blankiet ten zawierał opłatę skarbową od tej właśnie sumy. Wreszcie skarżący podnoszą, że nie została ustalona wysokość sumy zadłużenia spółki "W." w dniu wypełnienia weksla.

Zarzuty kasacji nie mają uzasadnionych podstaw.

Przyjmuje się, że granicę swobodnej oceny dowodów, w świetle art. 233 § 1 k.p.c., wyznaczają zasady logicznego rozumowania, nakaz opierania się na dowodach przeprowadzonych prawidłowo, z zachowaniem wymagań dotyczących źródeł dowodzenia oraz bezstronności, nakaz wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, konieczność wskazania, na podstawie których dowodów dokonano ustaleń, a którym dowodom odmówiono wiarygodności i mocy. Tymczasem skarga kasacyjna nie wykazuje, by Sąd Apelacyjny, podzielając ustalenia faktyczne Sądu Wojewódzkiego, uczynił to z naruszeniem wspomnianych zasad i nakazów.

Prawidłowo zaś dokonane ustalenia faktyczne: wręczenie przez pozwanych powodowemu Bankowi dwóch weksli in blanco z deklaracją wekslową, zastrzegającą możliwość wpisania na blankietach "sumy odpowiadającej ich zadłużeniu w powodowym Banku łącznie z odsetkami i prowizją", przy jednoczesnym zastrzeżeniu w umowie z dnia 25 lutego 1993 r. zabezpieczenia kredytu zaciągniętego przez spółkę "W." za pomocą weksli in blanco podpisanych przez pozwanych, i niestwierdzeniu złożenia w tym czasie w powodowym Banku wniosku o udzielenie kredytu przez pozwanych uzasadniały przyjęcie, zgodnie z art. 65 k.c., że wręczenie przez pozwanych weksli in blanco nastąpiło dla zabezpieczenia kredytu zaciągniętego w dniu 25 lutego 1993 r. przez spółkę "W.", a zatem, iż zawarty w deklaracji wekslowej zwrot mówiący o zadłużeniu pozwanych w rzeczywistości oznaczał zadłużenie wspomnianej spółki, co zresztą, jak wiadomo, pozwani we wcześniejszym stadium postępowania przyznali: Jednocześnie nie było podstaw, w świetle art. 65 k.c., do uznania, że posłużenie się przez pozwanych blankietem weksla z opłatą skarbową od kwoty 500 000 000 zł wyrażało ich wolę upoważnienia strony powodowej do wypełnienia tego blankietu na sumę nie przewyższającą wymienionej kwoty.

Posłużenie się urzędowym formularzem weksla może w konkretnych okolicznościach wyrażać zamiar upoważnienia do wpisania kwoty nie wyższej od sumy podlegającej opłacie skarbowej, ujawnionej. na blankiecie. Tak będzie - jak się wskazuje - np. wtedy, gdy brak innych danych co do wysokości sumy, na jaką może być wypełniony weksel in blanco, wręczony w innym celu niż dla zabezpieczenia. Natomiast sformułowane w art. 65 k.c. dyrektywy wykładni oświadczeń woli sprzeciwiają się przyznaniu wspomnianego znaczenia użyciu formularza urzędowego weksla, gdy - tak jak w niniejszej sprawie - dołączona do weksla in blanco deklaracja wekslowa zawiera postanowienia co do tego, na jaką sumę weksel ten może być wypełniony (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1963 r., 1 CR 200/62, OSNCP 1964, nr 2, poz. 40). Trafnie zatem Sąd Apelacyjny przyjął, że powodowy Bank był upoważniony do wpisania kwoty odpowiadającej sumie zadłużenia spółki "W." z tytułu kredytu zaciągniętego w dniu 25 lutego 1993 r. Należy zaznaczyć, że wbrew twierdzeniom skarżących obowiązujące prawo nie stawia przeszkód do wystawienia weksla dla zabezpieczenia długu osoby trzeciej.

Wobec dokonanego w sprawie ustalenia, że zadłużenie kredytobiorcy było wyższe od kwoty dochodzonej, zarzut naruszenia art. 224 k.p.c., wskutek uznania sprawy za dostatecznie wyjaśnioną, mimo nieokreślenia wysokości sumy zadłużenia spółki "W." w dniu wypełnienia weksla, musi być uznany za gołosłowny. Powyższe uwagi jednocześnie dowodzą braku podstaw do twierdzenia o wypełnieniu przez stronę powodową objętego sporem weksla niezgodnie z upoważnieniem udzielonym jej przez pozwanych, i tym samym do uznania, że w sprawie doszło do naruszenia art. 10 Prawa wekslowego. Z przytoczonych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393/12/ oddalił kasację, a o kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnął stosownie do art. 98 i art. 108 § 1 - w związku z art. 391 i art. 393/19/ k.p.c. oraz § 10 ust. 1 i 2 i § 18 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 czerwca 1992 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości (Dz. U. Nr 48, poz. 220 ze zm.) - w związku z § 24 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. Nr 154, poz. 1013 ze zm.).

OSNC 2000 r.,  Nr 2, poz. 27