Postanowienie z dnia 1999-06-17 sygn. I CKN 53/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 53/98

Postanowienie z dnia 17 czerwca 1999 r.

Od postanowienia sądu drugiej instancji dotyczącego ujawnienia w księdze wieczystej roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości (art. 16 ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.) kasacja nie przysługuje.

Przewodniczący: sędzia SN M. Wysocka (sprawozdawca).

Sędziowie SN: M. Kocon, K. Zawada.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 17 czerwca 1999 r. na rozprawie sprawy Józefy M., z udziałem Skarbu Państwa - Starosty Powiatu G.(...), Gminy C. i Stanisława C., o wpis, na skutek kasacji Józefy M. od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie z dnia 9 września 1997 r. sygn. akt (...)

postanowił:

1. odrzucić kasację w części dotyczącej oddalenia apelacji od postanowienia Sądu Rejonowego w Gryfinie z dnia 20 stycznia 1997 r.;

2. oddalić kasację w pozostałej części.

Uzasadnienie:

Postanowieniem z dnia 9 września 1997 r. Sąd Wojewódzki w Szczecinie oddalił (po uprzednim połączeniu dwóch spraw do łącznego rozpoznania) apelacje Józefy M. od postanowień Sądu Rejonowego w Gryfinie:

1) z dnia 20 listopada 1996 r., którym oddalono jej wniosek o wpis własności gruntu - działki nr 193/2 do księgi wieczystej KW nr 14096,

2) postanowienia z dnia 20 stycznia 1997 r., którym na wniosek Urzędu Miejskiego w C. ujawniono w tejże księdze roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości.

W kasacji od wymienionego postanowienia, obejmującej zaskarżeniem oddalenie apelacji odnośnie do obu postanowień sądu pierwszej instancji, wnioskodawczyni (będąca w drugiej sprawie uczestniczką) powołała podstawę naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 38 ust. 3 i art. 46 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, przez przyjęcie, że burmistrz miał legitymację do złożenia wniosku o wpis roszczenia oraz przez przekroczenie granic kognicji sądu, a ponadto art. 6 ustawy z dnia 24 lutego 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin oraz o zmianie ustawy o podatku rolnym.

W konkluzji, w kasacji sformułowano wnioski o zmianę postanowienia i oddalenie wniosku o ujawnienie roszczenia o przeniesienie własności oraz o "ujawnienie i włączenie do księgi wieczystej KW nr 14096 działki gruntu o nr 193/2".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przede wszystkim należało rozstrzygnąć kwestię dopuszczalności zaskarżenia kasacją postanowienia sądu drugiej instancji oddalającego apelację od postanowienia z dnia 20 stycznia 1997 r., którego przedmiotem było ujawnienie w księdze wieczystej roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości. Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147, ze zm.), cyt. dalej w skrócie jako "ustawa o k.w. i h.", nie zawiera regulacji dotyczącej dopuszczalności kasacji, wobec czego kwestię tę należy rozstrzygać na ogólnych zasadach art. 392 § 1 k.p.c., przy uwzględnieniu art. 37 cyt. ustawy, przewidującego rozpoznawanie spraw o wpis w księdze wieczystej w postępowaniu nieprocesowym, do którego odpowiednie zastosowanie mają przepisy o procesie (art. 13 §2 k.p.c.). W konsekwencji przyjmuje się w utrwalonym już w tej kwestii orzecznictwie Sądu Najwyższego, że w postępowaniu wieczystoksięgowym kasacja przysługuje tylko od tych postanowień sądu drugiej instancji, które kończą postępowanie w sprawie (por. postanowienia: z dnia 15 stycznia 1997 r., III CZP 1/97, OSNC 1997, z. 4, poz. 37, z dnia 7 stycznia 1997 r., I CKN 31/96, OSNC 1997, z. 5, poz. 55 i z dnia 18 listopada 1997 r., I CKN 155/97, OSNC 1998, z. 5, poz. 80).

We wszystkich powołanych orzeczeniach Sąd Najwyższy podtrzymywał dotychczasowe stanowisko judykatury, w której przez pojęcie orzeczeń kończących postępowanie w sprawie, w rozumieniu art. 392 § 1 k.p.c., rozumie się takie tylko, które dotyczą całości przedmiotu poddanego pod osąd, a nie jedynie jakiegoś fragmentu postępowania (por. orzeczenia z dnia 14 listopada 1996 r., I CKN 7/96, OSNC 1997, z. 3, poz. 31, z dnia 14 listopada 1996 r., I CKU 28/96, nie publ. i z dnia 20 grudnia 1996 r., I CZ 30/96, OSNC 1997, z. 3, poz. 34). Przy uwzględnieniu powyższych założeń ogólnych, Sąd Najwyższy w wymienionych w pierwszej kolejności orzeczeniach (z dnia: 7 stycznia 1997 r., 15 stycznia 1997 r. i 18 listopada 1997 r.) zajął stanowisko, że kasacja w sprawie o wpis ostrzeżenia na podstawie art. 10 ust. 2 ustawy o k.w. i h. nie przysługuje. W ocenie Sądu Najwyższego, oddalenie apelacji od postanowienia dotyczącego wpisu ostrzeżenia nie kończy postępowania jako całości, lecz prowadzi jedynie do rozstrzygnięcia określonej kwestii wpadkowej.

Dla uzasadnienia takiej oceny charakteru omawianego orzeczenia Sąd Najwyższy powołał tę przede wszystkim okoliczność, że wpis ostrzeżenia nie prowadzi do zmiany ujawnionych w księdze praw podmiotowych; ostrzeżenie nie uchyla mocy prawnej kwestionowanego wpisu, nie niweczy domniemania z art. 3 ustawy o k.w. i h., lecz jedynie wyłącza rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych. Istotą ostrzeżenia, o którym mowa w art. 10 ust. 1 ustawy o k.w. i h., niejest rozstrzyganie o prawidłowości wpisanego prawa, lecz urzędowa informacja o tym, że została zakwestionowana zasadność wpisu; tym samym ostrzeżenie pełni realnie funkcję zabezpieczenia powództwa o usunięcie niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, a zatem - podobnie jak rzecz się ma z typowymi postanowieniami w sprawach o zabezpieczenie powództwa - kasacja od orzeczenia o wpisie ostrzeżenia nie przysługuje.

Analiza charakteru orzeczenia o ujawnieniu roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości (art. 16 ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy o k.w. i h.) oraz jego skutków (art. 17 ustawy o k.w. i h.) prowadzi do wniosku, że argumentacja prawna, którą posłużono się przy dokonywaniu oceny dopuszczalności kasacji od orzeczeń dotyczących wpisu ostrzeżenia, zachowuje swoje walory także w odniesieniu do ujawnienia roszczenia, czyli do orzeczenia o wpisie, którego dotyczy niniejsza sprawa. Ujawnienie roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości nie prowadzi do zmiany ujawnionych w księdze wieczystej praw podmiotowych. Nie stanowi ono przeszkody do wpisu prawa własności na rzecz osoby trzeciej. Stosownie do art. 17 ustawy o k.w. i h., skutki ujawnienia roszczenia odnoszą się do "skuteczności względem praw nabytych" - wpisane prawo (roszczenie) staje się skuteczne względem każdoczesnego nabywcy. Ujawnienie roszczenia nie ogranicza właściciela nieruchomości w rozporządzaniu nią, ogranicza tylko skuteczność rozporządzeń, które mogłyby stać na przeszkodzie realizacji ujawnionego roszczenia. W tym znaczeniu także więc pełni ono rolę swoistego zabezpieczenia roszczenia.

W konsekwencji, rozstrzygnięcie o wpisaniu roszczenia również (podobnie jak wpis ostrzeżenia) może być traktowane jedynie jako orzeczenie w określonej kwestii wpadkowej, a nie jako orzeczenie kończące postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 392 § 1 k.p.c. W konkluzji uznać trzeba, że od postanowienia sądu drugiej instancji dotyczącego ujawnienia roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości (art. 16 ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy o k.w. i h.) kasacja nie przysługuje. Uzasadniało to odrzucenie kasacji, stosownie do art. 393/8/ § 1 k.p.c. W odniesieniu natomiast do postanowienia Sądu Wojewódzkiego, oddalającego apelację od postanowienia sądu pierwszej instancji z dnia 20 listopada 1996 r., kasacja nie zawiera usprawiedliwionych podstaw. Kasacja nie zawiera jakiejkolwiek wzmianki odnoszącej się do podstawy faktycznej i prawnej orzeczenia odmawiającego ujawnienia prawa własności gruntu. Sąd Rejonowy w Gryficach wezwał wnioskodawczynię wymienionym postanowieniem - w trybie art. 48 ust. 1 zd. 1 ustawy o k.w. i h. - do usunięcia przeszkody do wpisu, polegającej na braku opisu i mapy działki, której wpis dotyczył, a po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu - odmówił dokonania wpisu (art. 48 ust. 1 zd. 3 ustawy o k.w. i h.).

Sąd Wojewódzki przyjętą przez sąd pierwszej instancji podstawę odmowy wpisu uznał za prawidłową. Nie może w rezultacie odnieść skutku kasacja, która w ogóle nie dotyczy - a więc w konsekwencji nie kwestionuje - podstawy wydania zaskarżonego orzeczenia. Zarzuty naruszenia art. 38 ust. 3 i art. 46 ust. 1 ustawy o k.w. i h., dotyczące braku legitymacji burmistrza oraz wykroczenia poza ramy wniosku, odnoszone są w kasacji wyłącznie do postanowienia z dnia 20 stycznia 1997 r., a nie do postanowienia z dnia 20 listopada 1996 r. Temu ostatniemu poświęcone są jedynie wywody dotyczące złożonej przez wnioskodawczynię decyzji administracyjnej (tu zgodzić się trzeba ze skarżącą, że ta decyzja nie została uchylona) oraz naruszenia wymienionych w kasacji ustaw (przy czym nie te przepisy ustaw bezpośrednio, lecz wydana na ich podstawie decyzja mogła być brana pod uwagę przez sąd wieczystoksięgowy). To jednak nie ta decyzja (a ściśle - wadliwa ocena jej skutków prawnych) miała znaczenie dla rozstrzygnięcia; wniosek bowiem dotknięty był innymi brakami, które zostały uznane przez sąd za przeszkodę do dokonania wpisu (uzasadniały odmowę wpisu).

Brak w kasacji zarzutów skierowanych przeciwko podstawie faktycznej i prawnej orzeczenia prowadzić musi do jej oddalenia, stosownie do art. 393[12] k.p.c.

OSNC 1999 r., Nr 12, poz. 218