Uchwała z dnia 1999-06-09 sygn. III CZP 11/99

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 11/99

Uchwała z dnia 9 czerwca 1999 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Krzysztof Kołakowski

Sędziowie SN: Iwona Koper, Marek Sychowicz (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy, przy udziale Prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka, w sprawie z powództwa Agnieszki I. przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Psychiatrycznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej w Ch. i Skarbowi Państwa - Wojewodzie P. o odszkodowanie, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 9 czerwca 1999 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku postanowieniem z dnia 18 marca 1999 r., do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 k.p.c.:

"Czy samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, który powstał w wyniku przekształcenia, w toku procesu przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez zakład opieki zdrowotnej o odszkodowanie za szkodę wynikającą z czynu niedozwolonego, tej jednostki budżetowej - w trybie art. 35, 51 i 53 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r., o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 91 poz. 408 ze zm.) nabywa legitymację bierną w tym procesie?"

podjął następującą uchwałę:

Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, powstały z przekształcenia publicznego zakładu opieki zdrowotnej prowadzonego w formie jednostki budżetowej, nie jest obowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej przed dokonaniem przekształcenia przez funkcjonariusza państwowego będącego pracownikiem przekształconego zakładu.

Uzasadnienie

Przytoczone w sentencji zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu faktycznego:

W dniu 12 maja 1997 r. powódka została pobita przez pacjenta Specjalistycznego Psychiatrycznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Ch., który samowolnie wydostał się poza teren Zakładu. Zakład ten, który był utworzonym przez Wojewodę B. publicznym zakładem opieki zdrowotnej, prowadzonym w formie jednostki budżetowej, zarządzeniem nr 130/97 tego Wojewody z dnia 5 listopada 1997 r., przekształcony został w samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej pod nazwą Samodzielny Publiczny Psychiatryczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Ch. Uznając, że szkoda doznana przez powódkę na skutek jej pobicia, jest wynikiem braku nadzoru nad pacjentami ze strony nieokreślonych imiennie funkcjonariuszy państwowych, będących pracownikami ZOZ w Ch. przed jego przekształceniem, i powołując przepisy art. 417 § 1 oraz art. 444 i 445 k.c., Sąd Wojewódzki w Białymstoku wyrokiem z dnia 30 października 1998 r. zasądził od Samodzielnego Publicznego Psychiatrycznego ZOZ w Ch. na rzecz powódki kwotę 4000 zł z odsetkami i kosztami procesu i oddalił powództwo w pozostałej części, w tym w stosunku do Skarbu Państwa - Wojewody P. W apelacji od tego wyroku Samodzielny Publiczny Psychiatryczny ZOZ w Ch. zarzucił m.in., że jest samodzielnym podmiotem prawa, nie reprezentuje Skarbu Państwa i nie jest obowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej powódce.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Istota zagadnienia prawnego przedstawionego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia sprowadza się do pytania, czy samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, powstały z przekształcenia publicznego zakładu opieki zdrowotnej prowadzonego w formie jednostki budżetowej, jest obowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej przed dokonaniem przekształcenia przez funkcjonariusza państwowego będącego pracownikiem przekształconego zakładu. Rozstrzygnięcia tego zagadnienia należało dokonać na tle stanu prawnego obowiązującego w chwili przekształcenia zakładu opieki zdrowotnej, którego dotyczy sprawa, na tle której przedstawione zostało to zagadnienie. Chwilę tę określa data 5 listopada 1997 r. Obowiązywała wówczas ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 91, poz. 408) ze zmianami dokonanymi kolejnymi jej nowelizacjami (Dz. U. z 1992 r. Nr 63, poz. 315; z 1994 r. Nr 121, poz. 591; z 1995 r. Nr 138, poz. 682; z 1996 r. Nr 24, poz. 110), w brzmieniu sprzed nowelizacji, dokonanej ustawą z dnia 20 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 661 ) i jej nowelizacji (nazywana dalej "ustawą o z.o.z."). Obowiązywała wówczas także ustawa z dnia 5 stycznia 1991 r. -Prawo budżetowe (jedn. tekst: Dz. U. z 1993 r. Nr 72, poz. 344 ze zm.).

Wprawdzie każdy zakład opieki zdrowotnej jest wyodrębnionym organizacyjnie zespołem osób i środków majątkowych (art. 1 ust. 1 ustawy o z.o.z.), ale utworzony, m.in. przez wojewodę, publiczny zakład opieki zdrowotnej prowadzony w formie jednostki budżetowej nie jest samodzielnym podmiotem prawa, lecz stanowi jednostkę organizacyjną Skarbu Państwa. Według art. 49 pkt 1 ustawy o z.o.z. zasady gospodarki finansowej publicznych zakładów opieki zdrowotnej prowadzonych w formie jednostki budżetowej określa prawo budżetowe. Artykuł 15 ust. 1 Prawa budżetowego stanowił, że państwowe jednostki budżetowe pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu Państwa, a uzyskane dochody odprowadzają do tego budżetu. Konsekwencją takiego unormowania jest to, że za zobowiązania wynikające z działalności publicznego zakładu opieki zdrowotnej prowadzonego w formie jednostki budżetowej odpowiedzialny jest w czasie istnienia tego zakładu Skarb Państwa, a zatem Skarb Państwa był obowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej przez funkcjonariusza państwowego, będącego pracownikiem takiego zakładu (art. 417 § 1 k.c.). Ujęta w przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnieniu prawnym wątpliwość co do tego, kto jest obowiązany do naprawienia tej szkody, powstała ze względu na przekształcenie publicznego zakładu opieki zdrowotnej prowadzonego w formie jednostki budżetowej w samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej.

Przekształcenie publicznego zakładu opieki zdrowotnej prowadzonego w formie jednostki budżetowej w samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej polega na tym, że wyodrębniony organizacyjnie zespół osób i środków majątkowych, stanowiący publiczny zakład opieki zdrowotnej (art. 1 ust. 1 ustawy o z.o.z.), przybiera - w wyniku przekształcenia inną formę prawną niż przed przekształceniem. Przestaje być jednostką organizacyjną Skarbu Państwa i staje się odrębnym od Skarbu Państwa, samodzielnym podmiotem wyposażonym w osobowość prawną (art. 52 ust. 1 ustawy o z.o.z.). Można więc w tym wypadku mówić o powstaniu nowego podmiotu prawa. Dawny podmiot - Skarb Państwa nie ulega jednakże likwidacji; ulega natomiast likwidacji jego jednostka organizacyjna, której podstawą istnienia był wyodrębniony zespół osób i środków majątkowych.

Nie ma przepisu stanowiącego, że powstały w wyniku przekształcenia publicznego zakładu opieki zdrowotnej prowadzonego w formie jednostki budżetowej, samodzielny zespół opieki zdrowotnej ponosi odpowiedzialność za zobowiązania powstałe w związku z działaniem zakładu przed jego przekształceniem. Nie ma też przepisów, które odnosiłyby się do takiego przekształcenia i wyrażały ogólną zasadę, według której nowo powstały samodzielny podmiot prawa (osoba prawna) ponosi odpowiedzialność za zobowiązania zlikwidowanej (przekształconej) jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa w sytuacji, gdy podstawą jego istnienia jest ten sam wyodrębniony organizacyjnie zespół osób i środków majątkowych, który stanowił podstawę istnienia zlikwidowanej (przekształconej) jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa. W naszym prawie istnieje natomiast zasada, według której Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych osób prawnych, a osoby te, nawet jeżeli są to państwowe osoby prawne, nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa (art. 40 § 1 k.c.).

Jeżeli zatem Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za zobowiązania związane z działaniem jego jednostki organizacyjnej, nie ma podstawy do przyjęcia, że odpowiedzialność za nie ponoszą inne niż Skarb Państwa osoby prawne. W wyniku przekształcenia jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa w samodzielny podmiot prawa, co powoduje - jak powiedziano to wyżej - likwidację tej jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa (i powstanie samodzielnego podmiotu prawa), zobowiązania związane z jej działaniem pozostają zobowiązaniami Skarbu Państwa. Konsekwencją tej zasady, nie wyrażonej expressis verbis w przepisach prawa, jest np. art. 19 ust. 5 obowiązującej od dnia 1 stycznia 1999 r. ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 155, poz. 1014 ze zm.), według którego należności i zobowiązania zlikwidowanego zakładu budżetowego przejmuje organ, który go zlikwidował. Nie ulega wątpliwości, że odpowiednio dotyczy to także jednostek budżetowych, które mają mniejszą samodzielność finansową niż zakłady budżetowe i było też tak pod rządami ustawy z dnia 5 stycznia 1991 r. - Prawo budżetowe, mimo że nie zawierała ona analogicznego przepisu.

Mając na uwadze przytoczone względy i ograniczając się do rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego, Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji. Ponieważ zmiany w materiale normatywnym dokonane po dniu 5 listopada 1997 r., w szczególności zmiany ustawy o z.o.z. oraz utrata mocy obowiązującej przez ustawę z dnia 5 stycznia 1991 r. - Prawo budżetowe i wejście w życie ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych, a także wejście w życie z dniem 1 stycznia 1999 r. przepisów reformujących ustrój państwa, nie spowodowały takiej zmiany stanu prawnego, która mogłaby wpłynąć na inne rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego, pozwoliło to na sformułowanie uchwały bez ograniczenia jej odniesienia w czasie.

OSNC 2000 r., Nr 1, poz. 2