Wyrok z dnia 1998-11-19 sygn. III CKN 32/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CKN 32/98

Wyrok z dnia 19 listopada 1998 r.

Przytoczenie w apelacji przepisów prawa materialnego wskazujących na inny stan faktyczny niż ten, na którym zostało oparte żądanie pozwu, stanowi - niedopuszczalną w postępowaniu apelacyjnym - zmianę powództwa.

Przewodniczący: sędzia SN J. Gudowski (sprawozdawca).

Sędziowie SN: M. Wysocka, K. Zawada.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 19 listopada 1998 r. na rozprawie sprawy z powództwa Jarosława B. przeciwko Kazimierzowi R. o zapłatę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Jeleniej Górze z dnia 9 października 1997 r. sygn. akt (...)

oddalił kasację.

Uzasadnienie:

Powód Jarosław B. domagał się zasądzenia od pozwanego Kazimierza R. kwoty 5000 zł, podnosząc, że w dniu 2 lutego 1996 r. kupił od pozwanego za kwotę 9600 zł samochód "VW Transporter", wyprodukowany w 1984 r., jednakże w trakcie badania technicznego stwierdził, że w rzeczywistości samochód ten został wytworzony w 1980 r. W tej sytuacji - zdaniem powoda - wartość samochodu jest o 5000 zł niższa, co czyni zgłoszone w pozwie żądanie uzasadnionym. Wyrokiem z dnia 7 maja 1997 r. Sąd Rejonowy w Bolesławcu powództwo oddalił, albowiem ustalił, że umowa kupna-sprzedaży została przez strony zawarta nie w dniu 2 lutego 1996 r., lecz rok wcześniej, a mianowicie w dniu 20 marca 1995 r. Istnieje wprawdzie dokument z dnia 2 lutego 1996 r., ale został on sporządzony - obok umowy z dnia 20 marca 1995 r. - na prośbę powoda, celem wykorzystania w rozliczeniach podatkowych. W tym stanie rzeczy, zważywszy że powód zawiadomił pozwanego o odstąpieniu od umowy z powodu wady fizycznej rzeczy dopiero w dniu 18 kwietnia 1997 r., powództwo nie mogło być uwzględnione z uwagi na upływ rocznego terminu przewidzianego w art. 568 § 1 k.c.

Apelację powoda od tego wyroku Sąd Wojewódzki w Jeleniej Górze - orzeczeniem z dnia 9 października 1997 r. - oddalił. Sąd drugiej instancji zaaprobował ustalenie dokonane przez Sąd Rejonowy i podzielił przyjętą przez ten sąd ocenę prawną. Zarazem Sąd Wojewódzki oddalił zarzut naruszenia art. 84 i 86 k.c., gdyż powód opierał swoje żądanie na twierdzeniach wypływających z unormowania rękojmi za wady, a więc art. 560 i nast. k.c., nie zgłaszał natomiast roszczeń mogących mieć swoje źródło w przepisach o wadach oświadczeń woli. Kasacja powoda została oparta na obydwu podstawach z art. 393/1/ k.p.c. Skarżący wytknął naruszenie przez Sąd Wojewódzki przepisów art. 217 § 2 i art. 224 § 1 k.p.c. "przez niedopuszczenie dowodu na wyjaśnienie faktów mających rozstrzygający wpływ na wynik sprawy ...", a także błędną wykładnię art. 84 i 86 k.c." przez przyjęcie, iż powód nie mógł odstąpić od zawartej umowy z powodu istotnego błędu czynności prawnej ...".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Żądanie wysłowione w pozwie, a następnie popierane przed sądem pierwszej instancji, zostało oparte na faktach mających uzasadnić roszczenie powoda z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy. W tym też kierunku podążało postępowanie prowadzone przez Sąd Rejonowy, który - stwierdziwszy upływ terminu z art. 568 k.c. - powództwo oddalił. W apelacji stanowisko powoda nie było już tak jednoznaczne, gdyż - obok zarzutów dotyczących rękojmi - znalazły się w niej twierdzenia zmierzające do wykazania, że podłożem sporu są także okoliczności uzasadniające uchylenie się powoda od skutków prawnych oświadczenia woli, złożonego pozwanemu przy zawieraniu umowy sprzedaży, wady swego oświadczenia powód upatrywał w błędzie co do jakości samochodu, wywołanym przez pozwanego. Jako genezę swych twierdzeń wskazywał pismo z dnia 18 kwietnia 1997 r., a więc pochodzące z okresu, gdy sprawa toczyła się przed sądem pierwszej instancji, którym miał zawiadomić pozwanego oraz sąd" o zmianie podstaw zgłoszonego powództwa przez stwierdzenie na podstawie art. 84 i 86 k.c. nieważności czynności prawnej ...".

Innymi słowy, powód starał się przedstawić w apelacji, że zanim doszło do wydania zaskarżonego wyroku zmienił, lub uzupełnił powództwo, opierając je na faktach, których wcześniej w pozwie nie prezentował. Stanowiska powoda zaaprobować nie można. Przede wszystkim należy podkreślić, że unormowany w art. 187 § 1 k.p.c., ciążący na powodzie, obowiązek dokładnego określenia żądania oraz wskazania uzasadniających je okoliczności faktycznych ma dla przebiegu procesu znaczenie zupełnie podstawowe. W ten bowiem sposób konkretyzuje się zakres prawa przedmiotowego poddanego przez powoda ochronie sądowej, a także wytyczone zostają granice rozpoznania sprawy oraz, w konsekwencji, granice orzekania, poza które sąd meriti wychodzić nie może (por. też art. 321 k.p.c.). Przedmiotowa zmiana powództwa jest - na warunkach wynikających z art. 193 § 1 k.p.c. - dopuszczalna i może polegać albo na modyfikacji samego żądania, albo na przebudowie podstawy faktycznej, ewentualnie na zmianie obu tych elementów. W każdym jednak wypadku zmiana taka musi być dokonana z zachowaniem wymagań formalnych, a więc należy ją zgłosić na rozprawie w obecności pozwanego lub poza rozprawą - w piśmie procesowym odpowiadającym wymaganiom pozwu (art. 193 § 3 in fine w związku z art. 125 k.p.c.).

Z tego punktu widzenia o sugerowanej przez skarżącego, skutecznej zmianie powództwa przed Sądem Rejonowym, polegającej na wskazaniu nowej (dalszej) podstawy faktycznej, nie może być mowy z dwu względów. Otóż, po pierwsze, pismo z dnia 18 kwietnia 1997 r. nie spełniało wymagań pisma procesowego, a więc tym bardziej pozwu, gdyż było tylko nieurzędowym listem adresowanym do pozwanego, udzielonym sądowi "do wiadomości", a ponadto, po wtóre, wbrew temu, co powód twierdził w apelacji, nie zawierało żadnych nowych okoliczności faktycznych. Przeciwnie, powód po raz kolejny podniósł w nim fakt istnienia wady fizycznej spornego samochodu, przy czym wyraźnie powołał się na przepisy art. 560 w zw. z art. 568 § 1 i 2 k.c. Wymaga jeszcze rozważenia, czy powód mógł zmienić żądanie pozwu dopiero w postępowaniu apelacyjnym przez podniesienie w apelacji nowego uzasadnienia zgłoszonego żądania, a w szczególności - jak to miało miejsce w rozpoznawanym wypadku - przez ogólnikowe powołanie się na błąd co do treści czynności prawnej i powołanie przepisów prawa materialnego (art. 84 i 86 k.c.), wskazujących na inne podłoże faktyczne, aniżeli to, na którym opierało się powództwo.

W świetle art. 383 k.p.c. zmianę taką uznać trzeba za niedopuszczalną, albowiem nie budzi wątpliwości, że roszczenie wywodzone z wady oświadczenia woli jest - z punktu widzenia prawa materialnego - roszczeniem całkiem innym niż to, które znajduje swoje źródło i uzasadnienie w przepisach o rękojmi przy sprzedaży, choćby zostało wyrażone identycznym żądaniem procesowym. Jest też oczywiste, że obydwa te roszczenia wymagają od stron innych dowodów oraz zastosowania innej taktyki procesowej. Tak więc, zważywszy ponadto, że przedmiotem rozpoznania, a więc zbadania od strony faktycznej i prawnej, może być na szczeblu apelacyjnym tylko roszczenie rozpoznane uprzednio przez sąd pierwszej instancji, należy uznać, iż przytoczenie w apelacji przepisów prawa materialnego wskazujących na inny stan faktyczny niż ten, na którym zostało oparte żądanie pozwu, stanowi - niedopuszczalną w postępowaniu apelacyjnym - zmianę powództwa (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1937 r. C.II 718/37, "Przegląd Prawa i Administracji im. E. Tilla" 1938, nr 1, poz. 52, oraz z dnia 18 lutego 1938 r. C. II. 2163/37, "Przegląd Sądowy" 1938, nr 7, poz. 389).

W tej sytuacji kasacja skupiająca się na zagadnieniach wady oświadczenia woli musi być uznana, w zakresie obydwu podstaw, za bezzasadną, co skutkuje jej oddalenie (art. 393/12/ k.p.c.).

OSNC 1999 r., Nr 5, poz. 96