Wyrok z dnia 1998-09-03 sygn. I CKN 815/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 815/97

Wyrok z dnia 3 września 1998 r.

Interpretacja postanowienia umowy - znaczeniowo niejasnego - nie może być oparta tylko na analizie językowej odnośnego fragmentu umowy, lecz konieczne jest również zbadanie zamiaru i celu stron, a także kontekstu faktycznego, w jakim umowę uzgadniano i zawierano. Nie można tego uczynić bez przesłuchania osób bezpośrednio zainteresowanych, ewentualnie przy uwzględnieniu okoliczności przedmiotowych, takich jak - istotne w stosunkach gospodarczych - zasady i zwyczaje współpracy, i to zarówno między stronami, jak i w układach stron z innymi osobami.

Przewodniczący: sędzia SN J. Gudowski (sprawozdawca),

Sędziowie SN: S. Dąbrowski, K. Zawada.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 3 września 1998 r. na rozprawie sprawy z powództwa Cezarego Ć. przeciwko Andrzejowi G., Zbigniewowi K. - wspólnikom Spółki cywilnej "S. (...)" w L. o ustalenie, na skutek kasacji pozwanych od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie z dnia 21 lutego 1997 r. sygn. akt (...)

uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu w Szczecinie do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie:

W dniu 1 marca 1993 r. między powodem Cezarym Ć. a pozwanym Andrzejem G. i Zbigniewem K., wspólnikami Spółki cywilnej "S. (...)" w L., została zawarta umowa najmu stoisk handlowych, stanowiąca kontynuację umów zawartych w latach poprzednich. Umowę zawarto na czas nie określony, przewidziano jednak możliwość jej wypowiedzenia przez obie strony z zachowaniem jednomiesięcznego okresu wypowiedzenia. Jednocześnie zastrzeżono, że umówiony czynsz jest płatny do pierwszego dnia każdego miesiąca, przy czym zwłoka w zapłacie czynszu "za jeden miesiąc" upoważnia do "rozwiązania umowy bez wypowiedzenia". Powód uiszczał czynsz zgodnie z umową aż do października 1995 r.; czynsz za ten miesiąc został przez niego zapłacony w dniu 4 października, co pozwani uznali za przesłankę wypowiedzenia najmu bez zachowania terminu wypowiedzenia, albowiem - ich zdaniem - nastąpiła zwłoka w zapłacie czynszu "za jeden miesiąc". W następstwie rozwiązania najmu pozwani zmusili powoda do opuszczenia zajmowanych stoisk, powód zaś wytoczył przeciwko nim powództwo o ustalenie, że strony łączy stosunek najmu wynikający z umowy zawartej w dniu 1 marca 1993 r.

Wyrokiem z dnia 7 marca 1996 r. Sąd Rejonowy w Szczecinie oddalił powództwo. Sąd ten stwierdził, że uiszczenie czynszu najmu po pierwszym dniu października nastąpiło z uchybieniem postanowieniom umowy najmu, co upoważniło pozwanych do jej wypowiedzenia bez zachowania terminu wypowiedzenia. Rewizja powoda od tego wyroku została - orzeczeniem Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie z dnia 21 lutego 1997 r. - uwzględniona. Sąd drugiej instancji, dopatrując się w rewizji podstawy z art. 368 pkt 3 k.p.c. w poprzednim brzmieniu, stanął na stanowisku, że sformułowanie umowy "zwłoka za jeden miesiąc" oznacza, iż najemca powinien być w zwłoce przez "cały miesiąc". Kilkudniowe opóźnienie nie wystarcza zatem do wypowiedzenia umowy bez zachowania terminu wypowiedzenia, toteż czynność wynajmujących okazuje się sprzeczna z umową i bezskuteczna.

Kasacja pozwanych, zmierzająca do uchylenia orzeczenia sądu drugiej instancji, została oparta na obu podstawach z art. 393/1/ k.p.c. Skarżący zarzucili naruszenie art. 353, 354, 457, 476, 672 i 673 k.c. w związku z § 3 i 5 zawartej przez strony umowy najmu, a także obrazę art. 371 § 1 i art. 385 § 1 k.p.c. w poprzednim brzmieniu. W uzasadnieniu kasacji znalazło się także odwołanie do art. 65 § 2 k.c., który - w ocenie skarżących - został prawidłowo zastosowany tylko przez sąd pierwszej instancji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Spośród licznych zarzutów kasacji, dotyczących zarówno prawa materialnego, jak i prawa procesowego, trafne oraz dotykające istoty zaskarżonego orzeczenia są tylko zarzuty obrazy art. 65 § 2 k.c. i art. 385 k.p.c. w brzmieniu sprzed dnia 1 lipca 1996 r. Przede wszystkim słuszna jest sugestia skarżących, że objaśnienie umowy stron, dokonane na drugim szczeblu instancji, prowadzące do odmiennych ustaleń niż leżące u podstaw wyroku sądu pierwszej instancji, musi być uznane za bezzasadne albo co najmniej za pochopne. Jest tak dlatego, że interpretacja wywołującego wątpliwości postanowienia umowy - znaczeniowo niejasnego - nie mogła zostać oparta tylko na metodzie lingwistycznej, a więc na analizie językowej odnośnego fragmentu umowy, lecz konieczne było także zbadanie zamiaru i celu stron, a także kontekstu faktycznego, w jakim umowę uzgadniano i zawierano. Tego zaś nie można było uczynić bez przesłuchania osób bezpośrednio zainteresowanych, ewentualnie przy uwzględnieniu okoliczności przedmiotowych, takich jak - istotne w stosunkach gospodarczych - zasady i zwyczaje współpracy, i to zarówno między stronami, jak i w układach z innymi osobami, w tym wypadku z innymi najemcami stoisk handlowych.

Poza tym, jak to już wielokrotnie podnoszono w judykaturze, celu umowy należy poszukiwać nie tylko w samych sformułowaniach umowy, zwłaszcza gdy nie są zbyt klarowne i jednoznaczne, ale także poza nimi, np. w rokowaniach (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 1975 r. III CRN 160/75, OSPiKA 1977, z. 1, poz. 6). Stanowczej i arbitralnej ocenie dokonanej przez Sąd Wojewódzki zarzucić można także pewną powierzchowność semantyczną. Wprawdzie w języku polskim występuje związek frazeologiczny: "za miesiąc" ("za jeden miesiąc", "za dwa miesiące", itp.) oznaczający "po upływie miesiąca (dwóch)", jednakże tylko w zwrotach określających jakąś czynność lub zdarzenie mające nastąpić w przyszłości, np. zgłosić się do kogoś za miesiąc, wykończyć coś za dwa miesiące, itp. (por. S. Skorupka: Słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa 1974, s. 444). Takiego znaczenia nie można natomiast przypisać sformułowaniu "zwłoka w zapłacie czynszu za jeden miesiąc", chodzić w nim może bowiem raczej - jak to próbował wyłożyć sąd pierwszej instancji - o opóźnienie z zapłatą czynszu należnego za jeden okres płatności, a nie o pozostawanie w zwłoce z zapłatą tego czynszu co najmniej przez miesiąc.

Kwestia ta wymaga jednak ponownego, dokładnego zbadania przy uwzględnieniu innych przesłanek, o których była już mowa. Na koniec należy jeszcze podkreślić, że sporna między stronami na tym etapie rozstrzygania kwestia dopuszczalności wypowiedzenia umowy bez zachowania terminów wypowiedzenia jest przede wszystkim zagadnieniem stanu faktycznego, a więc treści konkretnego oświadczenia woli - chodzi przecież o odczytanie znaczenia jednego z postanowień umowy - a dopiero w dalszej kolejności problemem wykładni lub kwalifikacji jurydycznej (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 14 grudnia 1949 r. Kr. C. 191/50, "Państwo i Prawo" 1951, nr 4, s. 750; z dnia 4 lutego 1957 r. 3 CR 787/55, "Państwo i Prawo" 1958, nr 1, s. 162, oraz z dnia 25 kwietnia 1962 r. 4 CR 882/61, OSPiKA 1963, nr 1, poz. 10).

W tej sytuacji Sąd Wojewódzki, rozpoznający rewizję, nie mógł czynić nowych ustaleń bez przeprowadzenia dodatkowych dowodów lub ponowienia już ujawnionych; wytykane w kasacji naruszenie art. 385 k.p.c. w poprzednim brzmieniu należy więc uznać za wykazane, a jest poza wszelką dyskusją, że nie tylko mogło ono mieć, ale wprost miało wpływ na wynik sprawy. W konsekwencji, skoro Sąd Wojewódzki dokonał wyjaśnienia treści umowy stron z naruszeniem art. 65 § 2 k.c., bo z pominięciem wszystkich elementów jego dyspozycji, a ponadto uczynił to z nie w pełni przekonywającym uzasadnieniem, przy czym uchybił przepisowi art. 385 § 1 k.p.c. w poprzednim brzmieniu, przeto kasację pozwanych należało w zakresie obu podstaw z art. 393/1/ k.p.c. uznać za usprawiedliwioną.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 393/13/ § 1 oraz art. 108 § 2 w związku z art. 393/19/ i art. 391 k.p.c. - jak w sentencji.

OSNC 1999 r., Nr 2, poz. 38