Uchwała z dnia 1998-06-25 sygn. III CZP 16/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 16/98

Uchwała z dnia 25 czerwca 1998 r.

Przewodniczący: sędzia SN Z. Strus (sprawozdawca). Sędziowie: SN M. Sychowicz, SA M. Grzelka.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej W. Bryndy, w sprawie z powództwa Zakładu Wytwórczo-Handlowego "A.(...)" - Spółka z o.o. w Ł. przeciwko Stanisławowi P. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 25 czerwca 1998 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Łomży, postanowieniem z dnia 10 marca 1998 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 k.p.c.:

"1) Czy Sąd Rejonowy w sprawie nie będącej sprawą z zakresu spraw gospodarczych może wydać nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, gdy do pozwu dołączono jedynie kopie dokumentów prywatnych, o których mowa w art. 485 k.p.c. poświadczone za zgodność przez radcę prawnego, w przypadku odpowiedzi negatywnej na zagadnienie przedstawione w punkcie pierwszym:

2) Czy niedołączenie do pozwu w postępowaniu nakazowym oryginałów dokumentów prywatnych wymienionych w art. 485 k.p.c. stanowi brak formalny pozwu, skutkujący w przypadku jego nieuzupełnienia zwrot pozwu, czy też negatywną przesłankę wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym i powoduje obowiązek rozpoznania sprawy przez sąd w postępowaniu zwykłym?"

podjął następującą uchwałę:

Dołączenie do pozwu odpisów dokumentów prywatnych, poświadczonych za zgodność z oryginałem przez radcę prawnego, nie uzasadnia wydania nakazu zapłaty na podstawie art. 485 § 1 k.p.c. Niedołączenie oryginałów dokumentów powoduje rozpoznanie sprawy w trybie zwykłym.

Uzasadnienie:

W sprawie o zapłatę 1160,70 zł powód żądał wydania nakazu zapłaty, powołując się na dołączone odpisy dokumentów poświadczone za zgodność z oryginałem przez pełnomocnika - radcę prawnego. Pozew został zwrócony zarządzeniem przewodniczącego po bezskutecznym upływie terminu do złożenia oryginałów dokumentów. Przy rozpoznawaniu zażalenia Sąd Wojewódzki powziął wątpliwości wyrażone w postanowieniu o przedstawieniu zagadnienia prawnego, argumentując, że po skreśleniu ostatniego zdania art. 485 k.p.c., dokonanego przez ustawę z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie kodeksu postępowania cywilnego (...), nie ma wyraźnej podstawy do żądania oryginałów dokumentów mających uzasadniać roszczenie dochodzone w postępowaniu nakazowym. Wymagania takiego nie zawiera obecnie art. 485 § 1 k.p.c. Podejmując uchwałę o treści przytoczonej w sentencji Sąd Najwyższy kierował się następującymi względami.

Dopuszczalność wydania nakazu zapłaty na podstawie odpisów dokumentów w sprawach nie będących gospodarczymi uzasadnia się na ogół domniemaniem racjonalności ustawodawcy, który skreślił zakaz dołączania odpisów zawarty w poprzednim brzmieniu art. 485 k.p.c., oraz regułą interpretacyjną określaną w skróconej formie słowami lege non distinguente. Ponieważ zamiar ustawodawcy z pierwszej przesłanki wyraźnie nie wynika, należy rozważyć, czy istotnie w procesie jednakowe jest znaczenie dowodowe dokumentów i ich odpisów. Odpowiedź negatywna nasuwa się przede wszystkim w związku z tym, że przy nowelizacji zmieniono także treść art. 479²⁴ k.p.c. przez dodanie §2 dopuszczającego dołączenie odpisów dokumentów w postępowaniu nakazowym - w sprawach gospodarczych, przy czym możliwość wydania nakazu zapłaty w takim wypadku została ograniczona ze względu na przedmiot ("z wyjątkiem weksli i czeków") oraz podmiot poświadczający odpis za zgodność z oryginałem (notariusze, adwokaci i radcowie prawni).

Unormowanie dotyczące wydania nakazu zapłaty w sprawach gospodarczych nie ma charakteru wyczerpującego, a wyraz "ponadto" nawiązuje do przepisów ogólnych o postępowaniu nakazowym (art. 480 i nast. k.p.c.). Treść art. 479²⁴ k.p.c. w powiązaniu z art. 485 § 1 k.p.c. prowadzi do wniosku, że dopuszczenie wydania nakazu zapłaty na podstawie odpisów niektórych dokumentów jest wyjątkiem od reguły dołączania do pozwu ich oryginałów. W art. 485 § 1 k.p.c. wskazano, że dokumenty są dowodem istnienia okoliczności (faktycznych) uzasadniających roszczenie. Ze względu na tę funkcję pełnią taką samą rolę w postępowaniu zwykłym i nakazowym. Do pierwszego z wymienionych postępowań mają zastosowanie przepisy regulujące "zbieranie" materiału (według niezmienionego, choć niezbyt już odpowiedniego w kontradyktoryjnym procesie określenia z art. 233 § 1 k.p.c.) oraz dotyczące dokumentów i przeprowadzania z nich dowodu. Wymienić tu należy art. 187 § 2 k.p.c., art. 245 k.p.c. oraz art. 249 § 2 i art. 250 § 1 i 2 k.p.c.

Z powołanych - jako dwa ostatnie - przepisów wynika, że regułą jest opieranie się sądu meriti na dokumentach oryginalnych. Odstępstwa od niej ustawodawca reguluje wyraźnie zarówno w wymienionych przepisach, a także w art. 89 § 1 k.p.c. w odniesieniu do szczególnego dokumentu, jakim jest pisemne pełnomocnictwo procesowe. Na tle dopuszczalnych wyjątków należy uznać, że polecenie, o którym mowa w art. 187 § 2 pkt 3 k.p.c., jeśli stan odmienny nie wynika z jego treści, dotyczy również dokumentu oryginalnego. W literaturze przedmiotu podnosi się uproszczony charakter postępowania nakazowego i cel tej regulacji, którym jest ułatwienie i przyspieszenie orzekania. Nie negując trafności tych uwag trzeba pamiętać, że nakaz zapłaty w razie uprawomocnienia się stanowi tytuł egzekucyjny (art. 777 § 1 k.p.c.). Zrównanie jego skutków z prawomocnym wyrokiem wydanym w postępowaniu zwykłym wskazuje, że rozstrzygnięcie to nie może mieć charakteru przypadkowego, a przeciwnie, powinno opierać się na mocnych podstawach dowodowych, zwłaszcza, że w tej fazie procesu pozwany nie może wpływać na treść ustaleń faktycznych.

W myśl art. 245 k.p.c. dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Przenosząc to unormowanie na grunt postępowania nakazowego okaże się, że odpis dokumentu prywatnego (który może być w myśl art. 485 § 1 k.p.c. podstawą nakazu, jeśli dowodzi faktów doniosłych dla istnienia roszczenia) poświadczony - jak w niniejszej sprawie - przez radcę prawnego nie dowodzi bezpośrednio okoliczności dotyczących stosunku zobowiązaniowego między stronami. Jest bowiem tylko dowodem, że radca prawny złożył oświadczenie o istnieniu tamtego dokumentu. W rezultacie sąd meriti ustalałby fakty niezbędne do wydania nakazu zapłaty na podstawie zapewnienia pełnomocnika, że dowód wymagany w art. 485 § 1 k.p.c. istnieje. Byłoby to niezgodne z wyraźnym brzmieniem przepisu, którego ratio legis jest zrozumiałe. Otóż, pomijając nawet wypadki fałszerstwa, odpis dokumentu (zwłaszcza dokonany metodą tradycyjną) nie oddaje wszystkich cech dokumentu, które sąd bierze pod rozwagę przy ocenie dopuszczalności wydani .a nakazu zapłaty.

Poza tym pozwany, zobowiązany przez art. 491 § 1 k.p.c. i art. 493 k.p.c. do przytoczenia zarzutów w krótkim terminie, powinien mieć możność własnej oceny dołączonych dokumentów, tak pod względem oryginalności, jak i treści. Wymaga tego zagwarantowane konstytucyjnie (art. 45 ust. 1) i w Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (art. 6 ust. 1) prawo do sprawiedliwego procesu, określane inaczej jako uprawnienie strony do procesu rzetelnego. Z przedstawionych względów treść art. 485 § 1 k.p.c. musi być odczytana ściśle jako wyraz rzadkiego w polskim systemie prawa legalizmu dowodowego. Skład Sądu Najwyższego w niniejszej sprawie nie podziela w omawianym zakresie stanowiska wyrażonego w uzasadnieniu uchwały z dnia 29 marca 1994 r. III CZP 37/94 (OSNCP 1994, z. 11, poz. 206), gdyby stanowisko to, z pominięciem okoliczności tamtej - gospodarczej - sprawy, miałoby odnosić się do wszelkich postępowań nakazowych. Dlatego poza wypadkami ustawowego zrównania mocy oryginałów i ich wypisów (art. 109 Prawa o notariacie) lub powołanego wyżej upoważnienia do zastępowania ich odpisami i wyciągami, wydanie nakazu zapłaty na mocy art. 485 § 1 k.p.c. dopuszczalne jest na podstawie dokumentów złożonych w oryginale.

Odstąpienie od tych wymagań w postępowaniu w sprawach gospodarczych jest zagadnieniem odrębnym, wykraczającym poza treść rozstrzyganego zagadnienia prawnego. Przede wszystkim nie byłoby możliwe do spełnienia w znaczących statystycznie wypadkach wydawanie kupującemu oryginału faktury. Zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 7 sierpnia 1992 r. III CZP 92/92 (OSNCP 1993, z. 1-2, poz. 19). Ponadto obrót gospodarczy jest z reguły lepiej dokumentowany ze względu na wymagania dotyczące rachunkowości, prowadzenia ewidencji dla celów podatkowych, a nawet ograniczenia sposobu zapłaty. Dlatego dokumenty w nim sporządzane przeważnie nie mają charakteru niepowtarzalnego. Mogą być zatem - z wyraźnego upoważnienia ustawy - zastąpione odpisami sporządzonymi przez osoby godne zaufania.

2. O skutkach niedołączenia wymaganych dokumentów do pozwu wszczynającego postępowanie nakazowe wypowiadał się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 grudnia 1993 r. III CZP 165/93 oraz w uzasadnieniu wymienionej uchwały z dnia 29 marca 1994 r., dopuszczając stosowanie art. 130 § 1 k.p.c. Przed dniem 1 lipca 1996 r. brak dokumentów powodował odmowę wydania nakazu zapłaty (d. art. 489 § 1 k.p.c.). Była to sytuacja przewidziana w hipotezie wymienionego przepisu, uzasadniająca wezwanie do uzupełnienia braku formalnego. Po zmianie, art. 485 § 2 k.p.c. stanowi, że w razie braku podstaw do wydania nakazu zapłaty postępowanie toczy się w trybie zwykłym. Oznacza to, że brak dokumentu nie jest przeszkodą do nadania biegu pismu. W takim wypadku przewodniczący zarządza czynności niezbędne do nadania sprawie biegu w zwykłym trybie procesowym (wpisanie do odpowiedniego skorowidza i repertorium) oraz wzywa do uiszczenia (brakującego) wpisu. Powód dowiaduje się z wezwania (§ 124 ust. 1 reg.), że sprawa toczy się w " trybie zwykłym" - w rozumieniu tego słowa nadawanym przez art. 485 § 2 k.p.c.

OSNC 1998 r., Nr 11, poz. 174