Wyrok z dnia 1998-02-05 sygn. III CKN 342/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CKN 342/97

Wyrok z dnia 5 lutego 1998 r.

Weksel in blanco nie zaopatrzony w indos może być przeniesiony tylko według przepisów o przelewie wierzytelności.

Przewodniczący: sędzia SN T. Domińczyk.

Sędziowie SN: S. Dąbrowski, K. Zawada (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 5 lutego 1998 r. na rozprawie sprawy z powództwa Krzysztofa K. przeciwko Wiesławowi K. o zapłatę 18 100 zł, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 3 kwietnia 1997 r. sygn. akt (...)

oddalił kasację i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1000 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie:

W sprawie jest niesporne, że dnia 7 października 1993 r. powód Krzysztof K. oraz pozwany Wiesław K. i jego żona Lidia K. nabyli od L.(...) Zakładów Graficznych użytkowanie wieczyste położonej w T. L. działki gruntu oraz własność znajdujących się na tej działce budynków; udział Wiesława i Lidii małżonków K., wynoszący 1/2, wszedł do ich majątku dorobkowego. Ustalona między kupującymi a sprzedawcą cena wynosiła 900 000 000 (starych) zł. Kwotę 700 000 000 (starych) zł sprzedawca otrzymał przy zawarciu umowy, natomiast resztę ceny w wysokości 200 000 000 (starych) zł kupujący zobowiązali się zapłacić sprzedawcy w dwóch równych ratach, pierwszą do dnia 30 listopada 1993 r. a drugą do dnia 31 grudnia 1993 r. Dla zabezpieczenia płatnej w ratach wierzytelności pozwany i powód wręczyli L. (...) Zakładom Graficznym dwa weksle in blanco, jeden podpisany w charakterze wystawcy przez pozwanego, a drugi przez powoda. Pisemne upoważnienia (deklaracje wekslowe) do uzupełnienia blankietów nie zostały sporządzone.

Natomiast powód i pozwany uzgodnili między sobą, że pierwszą ratę zapłaci pozwany, a drugą powód. Dnia 14 października 1993 r. powód i pozwany zawarli w celu prowadzenia działalności gospodarczej umowę spółki cywilnej; działalność tę spółka podjęła dnia 1 listopada 1993 r., a zakończyła dnia 31 marca 1995 r. Wpłat obu rat dokonał w siedzibie L. (...) Zakładów Graficznych powód; pierwszą ratę wpłacił dnia 30 listopada 1993 r., a drugą - 6 stycznia 1994 r. L.(...) Zakłady Graficzne wydały mu oba weksle in blanco, którymi zabezpieczona była spłacona należność.

Powód, twierdząc, że zapłaconą dnia 30 listopada 1993 r. L.(...) Zakładom Graficznym kwotę 10 0000 000 (starych) zł wyłożył za pozwanego jako udzieloną mu pożyczkę, zażądał od niego pismem z dnia 24 maja 1995 r. zwrotu tej kwoty z odsetkami za opóźnienie od dnia 1 grudnia 1993 r. Ponieważ pozwany odmówił, powołując się na to, że raty zostały zapłacone ze środków stanowiących wspólne dochody stron, powód wypełnił otrzymany od L.(...) Zakładów Graficznych weksel in blanco z podpisem pozwanego. Nadał mu cechy weksla własnego, w którym wierzycielem wekslowym wystawcy (pozwanego) jest powód, a suma wekslowa wynosi 18 100 (nowych) zł i jest płatna dnia 6 czerwca 1995 r. w T.L.; data ta i miejscowość wskazane zostały także jako data i miejsce wystawienia weksla. Następnie zaś, powołując się na wypełniony weksel, wystąpił do sądu z żądaniem nakazania pozwanemu zapłaty sumy wekslowej. Uwzględniający to żądanie nakaz zapłaty Sądu Rejonowego w Tomaszowie Lubelskim z dnia 13 czerwca 1995 r. został uchylony wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Zamościu z dnia 3 kwietnia 1997 r. w zakresie przekraczającym kwotę 10 000 zł.

Zaskarżonym wyrokiem, wydanym na skutek apelacji obu stron, Sąd Apelacyjny w Lublinie zmienił wyrok Sądu Wojewódzkiego w Zamościu w ten sposób, że uchylił nakaz zapłaty w całości i powództwo oddalił. Według Sądu Apelacyjnego do przeniesienia upoważnienia do wypełnienia weksla in blanco mają zastosowanie przepisy o przelewie wierzytelności (art. 509 i nast. k.c.). W rezultacie nabywca praw związanych z wystawieniem weksla in blanco uzyskuje upoważnienie do jego uzupełnienia jedynie w takim zakresie, w jakim ono przysługiwało zbywcy, a osoba mająca odpowiadać na podstawie takiego weksla może podnosić wobec nabywcy wszelkie zarzuty, jakie jej przysługiwały przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie (art. 513 k.c.). W świetle tych reguł zaś powód nie mógł nabyć od L.(...) Zakładów Graficznych udzielonego im przez pozwanego upoważnienia do uzupełnienia weksla in blanco. L.(...) Zakłady Graficzne mogły bowiem uzupełnić wspomniany blankiet jedynie w razie opóźnienia w spłacie należnych im rat. Zapłata tych rat spowodowała przeto, że upoważnienie L.(...) Zakładów Graficznych do wypełnienia blankietu weksla z podpisem pozwanego nie powstało lub wygasło.

Gdy więc powód przejął ten blankiet po zapłacie rat, nie istniało już upoważnienie do jego uzupełnienia, które mogłoby przejść na powoda - co pozwany zasadnie podniósł. Podstawę kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego stanowi naruszenie art. 509 k.c. W uzasadnieniu skarżący podniósł, że Sąd Apelacyjny przyjmując, iż do przeniesienia upoważnienia do wypełnienia weksla in blanco mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego o przelewie wierzytelności, oddalił powództwo wskutek błędnej wykładni art. 509 k.c., w szczególności jego drugiego paragrafu. Mianowicie, stosownie do art. 509 § 2 k.c., wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa. Mając zatem na względzie treść tego przepisu, należało przyjąć, że powód nabył wszelkie prawa wynikające z podpisanego przez pozwanego weksla in blanco.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W praktyce dość często zdarza się, że dana osoba wręcza kontrahentowi dokument nie zawierający wszystkich elementów weksla własnego (art. 101 i 102 Prawa wekslowego) lub trasowanego (art. 1 i 2 Prawa wekslowego) ze swym podpisem złożonym w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego (zazwyczaj w charakterze wystawcy lub akceptanta), upoważniając kontrahenta do uzupełnienia dokumentu tak, aby stał się on wekslem własnym lub trasowanym o określonej treści. Należy przyjąć, że z chwilą wręczenia tego dokumentu, zwanego wekslem in blanco, dochodzi między wydającym a odbiorcą - zgodnie z aktualną także w tym zakresie uchwałą składu siedmiu sędziów SN z dnia 29 czerwca 1995 r. III CZP 66/95, OSNCP 1995, z. 12, poz. 168 - do zawarcia umowy skierowanej na powstanie zobowiązania wekslowego. Zobowiązanie to i odpowiadająca mu wierzytelność wekslowa powstają jednak dopiero po uzupełnieniu dokumentu przez upoważnioną osobę o elementy niezbędne do uznania dokumentu za weksel własny lub trasowany. Dopóki zatem to nie nastąpi, dopóty można mówić jedynie o przyszłym zobowiązaniu oraz o przyszłej wierzytelności z weksla in blanco.

Uważa się wszelako, że ziszczenie się warunku w postaci uzupełnienia weksla in blanco (chodzi tu nie o warunek w rozumieniu art. 89 k.c., lecz o tzw. conditio iuris) działa z mocą wsteczną, tj., odnosi skutek już od chwili wydania weksla in blanco odbiorcy. Przyszła wierzytelność z weksla in blanco, określana w pewnym uproszczeniu jako wierzytelność warunkowa, jest powszechnie uważana za przenoszalną. Dopuszcza się przy tym, ponieważ uzyskanie samej wierzytelności z weksla in blanco byłoby pozbawione praktycznego znaczenia, przeniesienie wraz z nią także upoważnienia do uzupełnienia weksla in blanco, chyba że co innego wynika z treści upoważnienia.

Rozbieżność stanowisk zarysowała się jedynie co do tego, na jakich zasadach może nastąpić przeniesienie wierzytelności z weksla in blanco i upoważnienia do jego uzupełnienia, czyli - upraszczając - co do tego, na jakich zasadach może nastąpić przeniesienie weksla in blanco; w szczególności, czy nabywca może podlegać w tym wypadku ochronie przewidzianej w art. 10 Prawa wekslowego. Twórcy Konwencji z dnia 7 czerwca 1930 r. w sprawie jednolitej ustawy o wekslach trasowanych i własnych byli zgodni tylko co do tego, że art. 10 załącznika I do tej Konwencji (Dz. U. z 1937 r. Nr 26, poz. 175) - którego powtórzenie stanowi art. 10 Prawa wekslowego - obejmuje przypadki, w których pierwszy nabywca weksla in blanco uzupełnił go niezgodnie z udzielonym mu upoważnieniem i tak powstały weksel przeniósł na zasadach wynikających z Prawa wekslowego na inną osobę. Natomiast kwestię, czy weksel in blanco może być przedmiotem obrotu jeszcze przed wypełnieniem i jakie reguły rządzą tym obrotem, pozostawili otwartą.

Według jednego zapatrywania - wychodzącego z założenia, że weksel in blanco nie jest przeznaczony do obiegu i wobec tego można oczekiwać od jego nabywcy, aby uprzednio zasięgnął u osoby podpisanej na nim informacji o treści upoważnienia do uzupełnienia - nabycie weksla in blanco jest możliwe tylko ze skutkami przelewu, tj. z wyłączeniem zastosowania art. 10 Prawa wekslowego. A zatem, choćby nabycie weksla in blanco przybierało zewnętrzną postać nabycia w drodze indosu lub nabycia w sposób określony w art. 14 zd. 2 pkt 3 Prawa wekslowego, wywrze tylko takie skutki, jakie wynikają z przelewu wierzytelności.

Stanowisko to przeważa w naszym piśmiennictwie, a także w orzecznictwie, jakkolwiek ukształtowanym jeszcze na tle art. 2 ust. 5 Prawa wekslowego z 1924 r., różniącego się w pewnym stopniu od art. 10 obowiązującego Prawa wekslowego (por. np. orz. SN z dnia 10 lipca 1931 r. III2.C.227/31, "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny" 1932, s. 184). Według innego natomiast poglądu - wychodzącego z założenia, że weksel in blanco jest przeznaczony od obiegu i żądanie od jego nabywcy, aby zasięgnął uprzednio u osoby na nim podpisanej informacji o treści upoważnienia do uzupełnienia, hamowałoby obrót tym wekslem - nabycie weksla in blanco jest możliwe także na zasadach Prawa wekslowego, z zastosowaniem art. 10 Prawa wekslowego, a zatem w sposób chroniący dobrą wiarę nabywcy co do treści upoważnienia do uzupełnienia weksla in blanco. Za stanowiskiem tym opowiedziała się część przedstawicieli naszego piśmiennictwa. Poza tym stanowisko takie przeważa w piśmiennictwie i orzecznictwie niektórych państw, będących, podobnie jak Polska, stronami Konwencji z dnia 7 czerwca 1930 r. w sprawie jednolitej ustawy o wekslach trasowanych i własnych.

Wybór drugiej ewentualności można wszelako zasadnie rozważać tylko w odniesieniu do tych przypadków, w których wręczony nabywcy weksel in blanco jest zaopatrzony w indos. Jedynie bowiem wtedy są podstawy do uznania, że przeniesienie weksla in blanco nastąpiło na zasadach Prawa wekslowego, tj. w sposób przewidziany w art. 14 zd. 1 lub art. 14 zd. 2 pkt. 3 Prawa wekslowego. W sprawie, jak wiadomo, sytuacja taka nie zachodzi. Przeniesienie spornego weksla in blanco mogło więc nastąpić jedynie według przepisów o przelewie wierzytelności.

Sąd Apelacyjny trafnie więc oparł rozstrzygnięcie na wspomnianych przepisach, zasadnie przy tym przyjmując, że jeśli uznać, iż z chwilą wydania przez L.(...) Zakłady Graficzne powodowi spornego weksla in blanco doszło między nimi do zawarcia umowy o przelew tego weksla, to umowa ta nie mogła przenieść upoważnienia do jego uzupełnienia, gdyż w tym czasie ono nie istniało. Dla tej oceny jest bez znaczenia, czy wspomniane upoważnienie uzna się za prawo związane, w rozumieniu art. 509 § 2 k.c., z wierzytelnością wynikającą z weksla in blanco, czy też obejmie się je bezpośrednio treścią zawieranej umowy przelewu; jakkolwiek bowiem się przyjmie, jest regułą, że przelew nie może doprowadzić do nabycia prawa nie istniejącego.

Dodać wszelako należy, że dokonane w sprawie ustalenia faktyczne nie dawały w ogóle podstaw do zakwalifikowania zdarzenia polegającego na zwrocie spornego weksla in blanco jako zawarcia umowy o jego przelew. Powód był bowiem współdłużnikiem solidarnym L.(...) Zakładów Graficznych (art. 370 k.c.) i po zapłacie całego długu otrzymał zabezpieczające ten dług blankiety wekslowe, podobnie jak po zapłacie długu otrzymuje się dokument stwierdzający dług (art. 465 k.c.).

Materiały sprawy nie wskazują, aby wspomnianemu zdarzeniu mogło być przypisane ponadto jakieś inne znaczenie. Z przytoczonych powodów na podstawie art. 393¹² k.p.c. Sąd Najwyższy oddalił kasację. O kosztach postępowania kasacyjnego orzekł zaś stosownie do art. 98 i 108 § 1 k.p.c. oraz § 10 ust. 1 i 2 i § 18 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 czerwca 1992 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości (Dz. U. Nr 48, poz. 220 ze zm.).

OSNC 1998 r., Nr 9, poz. 141