Wyrok z dnia 1998-01-23 sygn. I CKN 429/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 429/97

Wyrok z dnia 23 stycznia 1998 r.

Stosownie do art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. o cenach (jedn. tekst: Dz. U. z 1988 r. Nr 27, poz. 195 ze zm.) podatek VAT jest elementem cenotwórczym, co oznacza, że sprzedawca towaru lub usługi, kalkulując cenę, jest uprawniony do wliczenia do niej podatku VAT. O wysokości ceny, jaką obowiązany jest zapłacić nabywca towaru lub usługi, decyduje wszakże treść umowy ze sprzedawcą. Cena nie obejmuje podatku VAT, jeżeli umowa nie przewiduje jako elementu ceny tego podatku.

Przewodniczący: sędzia SN M. Sychowicz (sprawozdawca).

Sędziowie SN: G. Filcek, J. Gudowski.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 23 stycznia 1998 r. na rozprawie sprawy z powództwa Przedsiębiorstwa Robót Wodno-Inżynieryjnych "H. (...)" - Spółki z o.o. w B. przeciwko Gminie Z.K. o zapłatę, na skutek kasacji pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 lutego 1997 r. sygn. akt (...)

zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił rewizję i zasądził od strony powodowej na rzecz pozwanej kwotę 400 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania; nakazał pobrać od strony powodowej na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Wojewódzkiego w Bydgoszczy) kwotę 1990 złotych tytułem wpisu od kasacji.

Uzasadnienie:

Powódka wniosła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanej kwoty 27 150,14 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 26 maja 1995 r. tytułem nie zapłaconego wynagrodzenia za wykonanie części robót budowlanych, obejmującego podatek VAT należny od tych robót.

Pozwana nie uznała powództwa.

Sąd Wojewódzki w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 25 kwietnia 1996 r. oddalił powództwo i zasądził od powódki na rzecz pozwanej zwrot kosztów procesu. Sąd ten ustalił, że strony łączyła umowa o roboty budowlane zawarta w dniu 28 lipca 1992 r., według której inwestor zobowiązał się zapłacić wykonawcy za wykonane przez niego roboty wynagrodzenie ustalone na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów (wynagrodzenie kosztorysowe). Aneksami do umowy z dnia 12 listopada 1993 r. i z dnia 2 sierpnia 1994 r. rozszerzono zakres robót, zmieniono termin ich zakończenia i częściowo zmieniono sposób ustalenia wynagrodzenia za wykonane roboty, ale nie zmieniono zasady ustalenia tego wynagrodzenia jako wynagrodzenia kosztorysowego. Pozwana zapłaciła wynagrodzenie zgodnie z fakturami wystawionymi przez powódkę, w których nie uwzględniono należnego podatku VAT (wskazano jako jego stawkę 0). Pozwana odmówiła natomiast zapłacenia dalszego wynagrodzenia, objętego później wystawionymi fakturami korygującymi. Na wynagrodzenie to, którego zasądzenia domagała się powódka, składa się podatek VAT w wysokości 7% od robót wykonanych przez powódkę na podstawie wymienionych aneksów do umowy. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, wynagrodzenie to nie należy się powódce, skoro obowiązek jego zapłacenia nie wynika z umowy zawartej przez strony.

Po rozpoznaniu rewizji powódki od wymienionego wyroku Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 14 lutego 1997 r. zmienił wyrok Sądu Wojewódzkiego w ten sposób, że zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 27 150,14 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 14 lutego 1997 r., oddalił rewizję w pozostałej części i nie obciążył pozwanej kosztami procesu. Sąd Apelacyjny uznał, że nieujęcie w pierwotnie wystawionych fakturach podatku VAT w wysokości 7% było błędem i oczywistą pomyłką powódki, "skoro chodziło o ten element kosztów, który stosownie do obowiązującego prawa podlega odrębnemu eksponowaniu w fakturze", należało zatem przyjąć, że stosownie do art. 647 k.c. należne powódce umówione wynagrodzenie powinno też obejmować tak oczywisty element, jak sporny podatek.

Wyrok Sądu Apelacyjnego pozwana zaskarżyła kasacją wniesioną przez jej pełnomocnika będącego radcą prawnym. Kasacja została oparta na obu podstawach przewidzianych w art. 393¹ k.p.c. Zarzucono w niej naruszenie przepisów prawa materialnego: art. 84 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie i art. 647 k.c. przez błędną wykładnię oraz naruszenie przepisów postępowania: art. 390 § 1, art. 385 i 381 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 lipca 1996 r. Skarżąca wniosła o zmianę wyroku Sądu Apelacyjnego i oddalenie powództwa, ewentualnie o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.

Powódka wniosła o oddalenie kasacji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zaskarżony wyrok nie powołuje art. 84 k.c. ani innych przepisów tego kodeksu dotyczących wad oświadczenia woli. Przyjmując, że nieujęcie w pierwotnie wystawionych fakturach podatku VAT w wysokości 7% było błędem powódki, Sąd Apelacyjny nie posłużył się kategorią błędu jako wady oświadczenia woli, ale uznał, że miał miejsce błąd powódki w znaczeniu niedopatrzenia, oczywistej pomyłki. Należy jednak zgodzić się ze skarżącą, że rozstrzygnięcie sprawy zaskarżonym wyrokiem jest wynikiem błędnej wykładni art. 647 k.c. Stan faktyczny, stanowiący podstawę wydania zaskarżonego wyroku w świetle poprawnej wykładni wymienionego przepisu, nie daje podstawy do uwzględnienia powództwa.

Dla rozstrzygnięcia sprawy decydujące jest wyjaśnienie, jaki wpływ ma podatek od towarów i usług (VAT) na wysokość wynagrodzenia, które za wykonane przez powódkę roboty budowlane zobowiązana jest zapłacić pozwana. Nie ulega wątpliwości, że podatek VAT obciąża powódkę, jako wykonawcę usługi, i że powódka jest podatnikiem tego podatku (art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym - Dz. U. Nr 11, poz. 50 ze zm.). Jednakże stosownie do art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. o cenach (jedn. tekst: Dz. U. z 1988 r. Nr 27, poz. 195 ze zm.), cena towaru lub usługi opodatkowanej podatkiem VAT obejmuje należność, o której mowa w ust. 1 tego artykułu (tj. wielkość wyrażoną w jednostkach pieniężnych, którą nabywca obowiązany jest zapłacić sprzedawcy za towar lub usługę) wraz z kwotą należnego podatku VAT.

Przepis ten, według powszechnie przyjętego jego rozumienia, oznacza, że podatek VAT jest składnikiem ceny, stanowi element cenotwórczy, wobec czego sprzedawca towaru lub usługi, kalkulując cenę, uprawniony jest do wliczenia do niej podatku VAT należnego od tego towaru lub usługi. Praktyczną tego konsekwencją jest przerzucenie na nabywcę ciężaru opodatkowania podatkiem VAT nabytego przez niego towaru lub usługi. Powołany przepis nie daje wszakże podstawy do uznania, że z jego mocy nabywca towaru lub usługi jest obowiązany zapłacić sprzedawcy cenę obejmującą podatek VAT, jeżeli umowa zawarta przez strony nie przewiduje jako elementu ceny tego podatku.

Według art. 353¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. W ramach przyznanej im przez prawo autonomii od woli stron umowy zależy określenie ceny, którą nabywca ma zapłacić sprzedawcy za towar lub usługę. Strony mogą więc swobodnie umówić się co do tego, czy podatek VAT będzie, czy też nie będzie stanowić elementu ceny za sprzedany towar lub usługę. Rozstrzygnięcie, czy pozwana zobowiązana jest do zapłacenia powódce, jako elementu wynagrodzenia za wykonaną usługę, kwoty odpowiadającej podatkowi VAT należnemu od tej usługi, zależy przeto od treści umowy zawartej przez strony. Według ustaleń stanowiących podstawę wydania zaskarżonego wyroku strony umówiły się, że inwestor zapłaci wykonawcy wynagrodzenie za wykonane roboty budowlane ustalone na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów, tj. tzw. wynagrodzenie kosztorysowe (zob. art. 629 k.c.).

Umowa nie zastrzegała, że oprócz tego (tak ustalonego) wynagrodzenia pozwana będzie zobowiązana do zapłacenia powódce - w ramach wynagrodzenia za wykonaną usługę - kwoty odpowiadającej podatkowi VAT od tej usługi. Brak wyraźnego postanowienia w tym względzie w umowie z dnia 28 lipca 1992 r. jest zrozumiały, gdyż w chwili zawierania tej umowy ani nie obowiązywała, ani nawet nie była jeszcze uchwalona ustawa z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym. W sprawie chodzi jednak o podatek VAT jako ewentualny element ceny za usługi wykonane na podstawie aneksów do wymienionej umowy, podpisanych w dniu 12 listopada 1993 r. i w dniu 2 sierpnia 1994 r. Aneksy te podpisane zatem zostały już w czasie, kiedy obowiązywała ustawa z dnia 8 stycznia 1993 r.

W sytuacji, gdy aneksami tymi tylko częściowo zmieniono sposób ustalenia uprzednio umówionego wynagrodzenia kosztorysowego i brak jest w nich postanowień - mimo że nic nie stało na przeszkodzie do ich zamieszczenia - przewidujących, iż wynagrodzenie za roboty budowlane, które miała wykonać powódka na podstawie aneksów, obejmuje także podatek VAT należny od tych robót, oznacza, że wolą stron nie było włączenie do wynagrodzenia, jako jego składnika, tego podatku (art. 65 § 2 k.c.). Powódka nie może zatem skutecznie domagać się od pozwanej zapłacenia wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane w wysokości nie wynikającej z zawartej umowy.

Zarzucone w kasacji naruszenie przepisów postępowania dotyczy okoliczności związanych z niewyjaśnieniem - zdaniem skarżącej - wysokości tej części wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane, której dochodzi w sprawie powódka. Wobec tego, że - jak już powiedziano - sama zasada powództwa nie jest usprawiedliwiona, niewyjaśnienie wysokości roszczenia dochodzonego w sprawie pozostaje bez wpływu na jej wynik. Z przytoczonych względów zachodzą warunki, by uwzględniając kasację, zmienić zaskarżony wyrok i orzec co do istoty sprawy (art. 393¹⁵ k.p.c.).

O kosztach postępowania obejmujących wynagrodzenie radcy prawnego pozwanej za drugą instancję Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 108 § 1 w zw. z art. 98 § 1 i 3 oraz art. 99 k.p.c. Nie uiszczony wpis od kasacji należało pobrać od powódki w myśl art. 11 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 98 § 1 k.p.c.

OSNC 1998 r., Nr 9, poz. 139