Wyrok z dnia 1997-12-12 sygn. III CKN 294/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CKN 294/97

Wyrok z dnia 12 grudnia 1997 r.

Obowiązek poszanowania praw nabytych przez obywateli obejmuje nie tylko prawa, które obywatele nabyli z mocy powszechnie obowiązujących przepisów, ale także prawa przyznane przez postanowienia tzw. prawa wewnętrznego, stanowionego przez statutowo powołane do tego organy wszelkiego rodzaju legalnie działających zrzeszeń, korporacji i innych organizacji, w tym spółdzielni.

Przewodniczący: sędzia SN M. Sychowicz (sprawozdawca).

Sędziowie SN: Z. Kwaśniewski, K. Zawada.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 1997 r. na rozprawie sprawy z powództwa Zbigniewa H. przeciwko Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w Z. o uchylenie uchwały, na skutek kasacji pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 8 maja 1997 r. sygn. akt (...)

oddalił kasację; zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 70 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie:

Sąd Apelacyjny w Lublinie wyrokiem z dnia 8 maja 1997 r. oddalił apelację pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Lublinie z dnia 25 października 1996 r. uchylającego § 3 uchwały nr 6/94 z dnia 17 grudnia 1994 r. Walnego Zgromadzenia Członków pozwanej w zakresie nadającym tej uchwale moc obowiązującą przed dniem jej podjęcia i oddalającego powództwo w pozostałej części. Rozstrzygnięcie to, wydane na skutek powództwa wytoczonego w dniu 7 września 1995 r., zapadło w wyniku nieuwzględnienia wpływu sześciotygodniowego terminu do wniesienia powództwa (art. 42 § 5 Prawa spółdzielczego) i uznania, że nadanie mocy wstecznej wymienionej uchwale jest niezgodne z prawem. Uchwałą tą zostało określone prawo członków pozwanej przechodzących na emeryturę lub stałą rentę inwalidzką do odprawy pieniężnej w wysokości jednomiesięcznego średniego wynagrodzenia na ostatnio zajmowanym stanowisku, wypłaconej za przepracowane w Spółdzielni każde pełne pięć lat.

Uchwałą tą, której nadano moc obowiązującą od dnia 30 marca 1990 r. (§ 3), jednocześnie uchylono uchwałę nr 5/90 Walnego Zgromadzenia Członków pozwanej z dnia 30 marca 1990 r., którą przyznane zostało członkom pozwanej odchodzącym na emeryturę lub rentę prawo do gratyfikacji w wysokości średniego miesięcznego wynagrodzenia członka w roku odejścia z pracy - za każdy rok pracy w Spółdzielni (po przepracowaniu pięciu lat). Kasację od wyroku wymienionego na wstępie wniosła pozwana.

Podstawy kasacji zostały w niej sformułowane następująco:

"1) naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w szczególności art. 42 Prawa spółdzielczego, przez przyjęcie, że uchybienie przez powoda terminu do zaskarżenia uchwały Walnego Zgromadzenia Członków jest usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami i nie jest nadmierne oraz że utrzymanie przedmiotowej uchwały wywołałoby dla niego szczególnie dotkliwe skutki,

2) niewyjaśnienie okoliczności związanych ze stosowaniem uchwały nr 5/90 z dnia 30 marca 1990 r. Walnego Zgromadzenia Członków i bezpodstawne przyjęcie, że powód i inni członkowie Spółdzielni, którzy odeszli na emeryturę lub rentę przed dniem 17 grudnia 1994 r., nabyli indywidualne prawo do gratyfikacji na podstawie tej uchwały, a jej późniejsze uchylenie - uchwała nr 6/94 z dnia 17 grudnia 1994 r. narusza przepisy prawa pracy, tj. art. 78 w związku z art. 85 Prawa spółdzielczego".

Skarżąca wniosła o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu sądowi lub Sądowi Wojewódzkiemu w Lublinie lub o oddalenie powództwa w całości. Powód wniósł o oddalenie kasacji i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

1. Ze sformułowania podstaw kasacji wynika, że kasacja oparta została na pierwszej podstawie kasacyjnej, przewidzianej w art. 393¹ pkt 1 k.p.c. Jako naruszone przepisy prawa materialnego wskazane zostały: art. 42 Prawa spółdzielczego i "przepisy prawa pracy, tj. art. 78 w związku z art. 85 Prawa spółdzielczego". Jedynie co do pierwszego z tych przepisów zarzucono jego naruszenie "przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie". Co do pozostałych przepisów kasacja nie precyzuje, w jaki sposób zostały one - zdaniem skarżącej - naruszone.

2. Zarzuty kasacji, polegające na "niewyjaśnieniu okoliczności" wymienionych w pkt 2 petitum kasacji i "bezpodstawnym przyjęciu" innych wymienionych tam okoliczności, nie mogą być potraktowane jako podstawy kasacji. Podstawy kasacji określone zostały wyczerpująco w art. 393¹ k.p.c. Przepis ten nie zna, jako podstaw kasacji, niewyjaśnienia okoliczności faktycznych sprawy ani wadliwości ustaleń dokonanych w sprawie. Wymienione zarzuty nie uzasadniają przeto rozpatrzenia ich przez Sąd Najwyższy w ramach rozpoznawania sprawy na skutek wniesionej w niej kasacji.

3. Oceniając zasadność kasacji Sąd Najwyższy związany jest stanem faktycznym stanowiącym podstawę wydania zaskarżonego wyroku. Stan ten wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku i w zakresie, w jakim uzasadnienie to nawiązuje do wyroku sądu pierwszej instancji - z uzasadnienia wyroku tego sądu.

4. Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku oparty on został na ustaleniu okoliczności, których ocena dawała podstawę do nieuwzględnienia upływu sześciotygodniowego terminu do wniesienia powództwa. Ustalone w sprawie okoliczności uzasadniały przyjęcie, że utrzymanie w całości uchwały nr 6/94 z dnia 17 grudnia 1994 r. Walnego Zgromadzenia Członków pozwanej wywołałoby dla powoda szczególnie dotkliwe skutki, a opóźnienie w zaskarżeniu przez niego tej uchwały jest usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami i nie jest nadmierne. Wbrew zarzutowi kasacji nie można zatem dopatrzeć się naruszenia przez zaskarżony wyrok przepisu art. 42 § 5 Prawa spółdzielczego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie.

5. Stosownie do art. 42 § 2 Prawa spółdzielczego, podstawę uchylenia uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni może stanowić niezgodność uchwały z prawem lub z postanowieniami statutu spółdzielni. Sąd Apelacyjny - co trafnie wytknęła kasacja - oczywiście wadliwie uznał, że zaskarżona w sprawie uchwała Walnego Zgromadzenia Członków pozwanej "jest sprzeczna z art. 78 prawa pracy (o gratyfikacji) w związku z art. 85 i 172 Prawa spółdzielczego". Jeżeli w tym ujęciu "art. 78 prawa pracy" oznacza art. 78 kodeksu pracy, to zaskarżona uchwała, ze względu na jej przedmiot nie jest i nie mogła być z nim sprzeczna. Wymieniony przepis określa bowiem podstawy ustalania wynagrodzenia za pracę w pracowniczym stosunku pracy, a nie zasady przyznawania gratyfikacji (odprawy) członkom spółdzielni produkcji rolnej przechodzącym na emeryturę lub rentę. Artykuł 85 Prawa spółdzielczego został uchylony przez ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. o zmianie ustawy - Prawo spółdzielcze oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 90, poz. 419) i przestał obowiązywać z dniem 26 września 1994 r. Zaskarżona uchwała nie mogła być z nim niezgodna, chociażby z tego względu, że w chwili jej podejmowania przepis ten już nie obowiązywał.

Artykuł 172 Prawa spółdzielczego jest przepisem, który odnośnie do funduszy dochodu oraz jego podziału w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych odsyła do innych, wymienionych w nim przepisów Prawa spółdzielczego i także zaskarżona uchwała nie jest i nie mogła być niezgodna z tym przepisem. Mimo błędnego uzasadnienia we wskazanej części zaskarżony wyrok odpowiada prawu. Jak słusznie stwierdził Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu wydanego w sprawie wyroku nadanie skutku wstecznego zaskarżonej uchwale Walnego Zgromadzenia Członków pozwanej i objęcie nią członków Spółdzielni, którzy przeszli na emeryturę lub rentę przed jej podjęciem, oznacza pozbawienie ich nabytych uprawnień, które przyznawała im uchwała nr 5/90 Walnego Zgromadzenia Członków pozwanej z dnia 30 marca 1990 r. Obowiązek poszanowania praw nabytych przez obywateli wynikał z obowiązującego w chwili podjęcia zaskarżonej uchwały art. 1 Konstytucji RP z 1952 r. (utrzymanego w mocy przez art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym, Dz. U. Nr 84, poz. 426 ze zm.), stanowiącego, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

Obowiązek ten obejmuje nie tylko prawa, które nabyli obywatele z mocy przepisów powszechnie obowiązujących, ale także prawa przyznane przez postanowienia tzw. prawa wewnętrznego, stanowionego przez statutowo powołane do tego organy wszelkiego rodzaju legalnie działających zrzeszeń, korporacji i innych organizacji, w tym spółdzielni. Nie jest to obowiązek o charakterze bezwzględnym i możliwe jest pozbawienie członków spółdzielni nabytych przez nich uprawnień, ale może to nastąpić tylko wówczas, gdy przemawiają za tym szczególne względy. Nie należy do nich powołany przez pozwaną fakt, że na podstawie uchwały nr 5/90 Walnego Zgromadzenia Członków pozwanej z dnia 30 marca 1990 r. dotychczas nie przyznano nikomu żadnych świadczeń. Również nie jest przekonujący, nie poparty żadnymi wyliczeniami, argument pozwanej co do szczególnie dotkliwych dla niej skutków finansowych, jakie pociągnęłoby za sobą wykonanie ostatnio powołanej uchwały, albowiem obecnie sprowadzi się ono tylko do wypłacenia świadczeń w niej przewidzianych tym członkom pozwanej, którzy przeszli na emeryturę lub rentę w okresie od dnia 30 marca 1990 r. do dnia 17 grudnia 1994 r.

Prawdą jest, że konsekwencją zaskarżonego wyroku jest niepożądane zróżnicowanie uprawnień członków pozwanej, którzy przeszli albo przejdą na emeryturę lub rentę, w zależności od daty tych zdarzeń. Jest to jednak wynik samorządnej decyzji najwyższego organu pozwanej, która uchylona została jedynie w zakresie, w jakim jest niezgodna z prawem, gdyż pozbawiała niektórych członków nabytych przez nich uprawnień. Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 393¹² k.p.c. oddalił kasację i stosownie do art. 108 § 2 w związku z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 15 pkt 1 i § 18 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 czerwca 1992 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości (Dz. U. Nr 48, poz. 220 ze zm.), orzekł o kosztach postępowania kasacyjnego.

OSNC 1998 r., Nr 7-8, poz. 113