Wyrok z dnia 1997-11-26 sygn. II CKN 458/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 458/97

Wyrok z dnia 26 listopada 1997 r.

Odstąpienie przez kupującego od umowy sprzedaży rzeczy ruchomej ze względu na wady (art. 560 § 1 k.c.) powoduje przejście jej własności z powrotem na sprzedającego oraz wygaśnięcie udzielonej gwarancji jakości (art. 577 § 1 k.c.).

Przewodniczący: sędzia SN Z. Strus (sprawozdawca).

Sędziowie SN: B. Myszka, Z. Świeboda.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 26 listopada 1997 r. na rozprawie sprawy z powództwa Krzysztofa S. przeciwko Władysławowi S., Mirosławowi B. i D.(...) FSO "M.(...)" Spółka z o.o. w W. o zobowiązanie do wydania nowego, wolnego od wad samochodu. na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Łodzi z dnia 11 marca 1997 r. sygn. akt (...)

oddalił kasację i zasądził od powoda na rzecz D.(...) FSO "M.(...)" - Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. 150 złotych kosztów procesu za instancję kasacyjną.

Uzasadnienie:

Powód Krzysztof S. kupił w dniu 9 czerwca 1992 r. od pozwanych Władysława S. i Mirosława B., prowadzących w ramach spółki cywilnej Przedsiębiorstwo Handlowo-Produkcyjno-Usługowe "P.(...) - H.(...)" w Ł., nowy samochód osobowy marki "Polonez", na który otrzymał dokument gwarancji wystawiony przez producenta - byłą Fabrykę Samochodów Osobowych (przedsiębiorstwo państwowe) w W. Wobec złej jakości pojazdu, którego wad nie usunięto podczas napraw dokonywanych w ramach gwarancji, powód, reprezentowany przez pełnomocnika, pismem z dnia 8 lipca 1993 r. zawiadomił sprzedających o odstąpieniu od umowy i wezwał do zapłaty "aktualnej ceny samochodu".

Po upływie terminu wystąpił przeciw pozwanym z powództwem o zasądzenie kwoty odpowiadającej zapłaconej cenie i wyrównania jej wzrostu. Sąd Rejonowy w Łodzi wyrokiem z dnia 28 grudnia 1994 r. sygn. akt (...) zasądził kwotę 144 570 000 starych zł z odsetkami oraz zobowiązał powoda do zwrotu na rzecz pozwanych samochodu osobowego. szczegółowo opisanego w sentencji wyroku. Powołując się na trudności z wykonaniem wyroku, w niniejszej sprawie powód domagał się od tych samych pozwanych, jako wspólników spółki cywilnej, oraz od Fabryki Samochodów Osobowych wydania samochodu marki "Polonez Caro" wolnego od wad. Jako podstawę prawną wskazał w pozwie art. 577 § 1 k.c., wyjaśniając, że zasądzone w sprawie oznaczone wyżej świadczenie wynika z przepisów o rękojmi.

Pozwana Fabryka, zgłaszając zarzut powagi rzeczy osądzonej ze względu na treść wyroku z dnia 28 grudnia 1994 r. w sprawie sygn. akt (...), wnosiła o odrzucenie pozwu lub o oddalenie powództwa, gdyż jej zdaniem samochód kwalifikuje się do naprawy. Sąd Rejonowy w Łodzi oddalił powództwo, wyrażając pogląd, że odstąpienie od umowy sprzedaży na podstawie przepisów o rękojmi za wady fizyczne uniemożliwia dochodzenie roszczeń z tytułu gwarancji. Taki sam pogląd wyraził Sąd Wojewódzki w Łodzi, oddalając wyrokiem z dnia 11 marca 1997 r. sygn. akt (...) rewizję powoda. Kasację od powyższego wyroku wniósł pełnomocnik powoda, przytaczając w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej naruszenie przepisów "art. 488 § 1 i 2 k.k.". art. 560 § 1 i 2 k.c. oraz art. 577 § 1 k.c. przez błędną wykładnię. Domagał się wydania orzeczenia zobowiązującego pozwaną Fabrykę [obecnie - D.(...) FSO M.(...) - Spółkę z o.o.] do wydania samochodu wolnego od wad.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Spór w rozpoznawanej sprawie dotyczy skutków odstąpienia od umowy sprzedaży dla bytu akcesoryjnego zobowiązania gwarancji jakości. Skutki odstąpienia ze względu na wady towaru uregulowane są wielostopniowo. Przepis szczególny art. 560 § 2 k.c. stanowi, że strony powinny sobie zwrócić otrzymane świadczenia według przepisów o odstąpieniu od umowy wzajemnej. Na mocy tego odesłania mają zastosowanie art. 494 k.c. określający wzajemne obowiązki stron w razie odstąpienia od umowy wzajemnej oraz art. 496 k.c. traktujący o prawie zatrzymania. W pierwszym z nich używa się sformułowania odmiennego niż w art. 560 § 1 k.c. - o zwrocie przez odstępującego "wszystkiego", co otrzymał. Nie należy jednak wyprowadzać z tego wniosku, że ustawodawca wprowadził merytoryczne różnice między przedmiotem zwrotu w jednym i drugim wypadku, gdyż w drugim zdaniu art. 494 k.c. przedmiot uprawnienia odstępującego określono wyraźnie jako świadczenie.

Wymienione wyżej przepisy o skutkach odstąpienia nie dają bezpośredniej odpowiedzi na pytanie, czy oświadczenie woli o wykonaniu tego prawa powoduje przejście własności z powrotem na sprzedawcę. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 30 listopada 1994 r. III CZP 130/94 (OSNC 1995, z. 3 poz. 42) stwierdził, że odstąpienie od umowy przenoszącej własność nieruchomości wywiera skutki obligacyjne, "nie powodując automatycznego przejścia własności z powrotem na zbywcę". Taki sam pogląd wyraził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 17 listopada 1993 r. III CZP 156/93 (OSNCP 1994, z. 6, poz. 128) w odniesieniu do użytkowania wieczystego. U podstaw obydwu orzeczeń leżały takie same założenia, gdyż w drugiej z powołanych uchwał Sąd Najwyższy wyraźnie stwierdził, że zagadnienie skutków odstąpienia na podstawie art. 491 § 1 k.c. od umowy o przeniesienie własności nieruchomości, przedstawia się tak samo, jak w wypadku odstąpienia od przeniesienia użytkowania wieczystego.

Gdyby przyjęte przez Sąd Najwyższy rozwiązania prawne stosować do odstąpienia na podstawie przepisów o rękojmi za wady sprzedanej rzeczy, kupujący w razie skorzystania z pierwszego uprawnienia wymienionego w art. 560 § 1 k.c. obowiązany byłby do przewłaszczenia, tj. zawarcia umowy ze sprzedającym o skutku rozporządzającym. Tego rodzaju skomplikowana konstrukcja prawna jest zbędna. Obrót rzeczami ruchomymi (towarami) przez sprzedaż ma charakter masowy i zaspokaja podstawowe potrzeby konsumentów. Jest zrozumiałe, że unormowania regulujące te czynności muszą charakteryzować się względną prostotą i dostępnością dla przeciętnego nabywcy. Wymaganiom tym nie sprzyja wykładnia prowadząca do konieczności wytaczania przez nabywcę towaru wadliwego, często niewielkiej wartości, powództwa o złożenie przez sprzedającego oświadczenia woli (art. 64 k.c.). Poza tym nie znajduje ona dostatecznego uzasadnienia w świetle obowiązującego prawa.

Przyjmując w powołanej uchwale z dnia 30 listopada 1994 r. III CZP 130/94 pogląd o obligacyjnych skutkach odstąpienia Sąd Najwyższy odniósł go do sytuacji, w której odstępującym byłby zbywca, a więc osoba, której nie przysługuje już własność, i wskazał, że w obowiązującym stanie prawnym takie jednostronne oświadczenie trudno uznać za podstawę przeniesienia własności. Ponadto przytoczono argumentację zawartą w uzasadnieniu uchwały z dnia 27 kwietnia 1994 r. CZP 60/94 (nie publ.) o szczególnych ograniczeniach związanych z obrotem nieruchomościami. Obydwa te argumenty, istotne dla rozstrzyganego wówczas zagadnienia, nie mają zastosowania w rozpoznawanej sprawie. Jednostronne oświadczenie o odstąpieniu składa bowiem właściciel (kupujący), a obrót rzeczami ruchomymi (ściśle: samochodami) nie podlega ustawowym ograniczeniom.

Rozwiązania przedstawionych wątpliwości należy zatem poszukiwać w przepisach o zobowiązaniach. Ponieważ uzasadnione są poglądy wskazujące. że zarówno art. 494 k.c., jak i szczególny przepis art. 560 k.c. nie regulują rzeczowych skutków odstąpienia od umowy, natomiast art. 395 § 2 k.c. dotyczy tylko umownego prawa odstąpienia, należy skonstatować istnienie luki w prawie i wypełnić ją przez zastosowanie wymienionego art. 395 § 2 k.c. do odstąpienia od umowy wzajemnej (sprzedaży) ze względu na ustawową podstawę, to jest wady sprzedanej rzeczy. Niezaprzeczalne podobieństwo odstąpienia w ramach podstawy umownej i ustawowej uzasadnia rodzaj wykładni znanej w doktrynie jako analogia iuirs. W myśl art. 395 § 2 k.c., w razie wykonania prawa odstąpienia, umowa uważana jest za nie zawartą. Ustawodawca dopuścił fikcję prawną pozwalającą w prosty sposób rozwikłać skomplikowany splot czynności prawnych występujących w razie sprzedaży rzeczy wadliwej. Przez dokonanie wyboru roszczenia i skuteczne jednostronne oświadczenie woli kupującego, sytuacja prawna wraca do stanu sprzed sprzedaży W wypadkach gdy sprzedaż miała skutek podwójny - zobowiązujący i rozporządzający - "upadek" sprzedaży niweczy jej skutek rozporządzający. Od chwili złożenia oświadczenia o odstąpieniu z uwzględnieniem wymagań przewidzianych w art. 61 k.c.) własność rzeczy należy do sprzedającego z mocy ustawy, a strony podlegają stosunkom obligacyjnym wynikającym z art. 494 k.c. w zw. z art. 560 § 2 k.c.

Dalszym skutkiem odstąpienia jest wygaśnięcie umowy gwarancyjnej ze względu na wspomniany już jej akcesoryjny charakter. Powoduje to utratę roszczeń kupującego o realne wykonanie zobowiązań gwaranta choć nie pozbawia uprawnionego z tej umowy ewentualnych roszczeń odszkodowawczych z powodu jej niewykonania lub nienależytego wykonania. Przytoczone argumenty wskazują dostatecznie, że sąd orzekający prawidłowo zastosował przepisy prawa materialnego, a podstawa kasacyjna naruszenia art. 577 § 1 k.c. przez jego błędną wykładnię nie może być uznana za usprawiedliwiona.

Pozostałe podstawy również nie uzasadniają wniosków kasacji.

Przyjmując, że wskazanie przepisów kodeksu karnego było wynikiem błędu pisarskiego, a skarżący miał na myśli art. 488 § 1 i 2 k.c., należy podkreślić, że treść tej normy (powinność zachowania) ogranicza się do jednoczesności świadczeń z umowy wzajemnej oraz wyjątków od tej reguły. Nie może być mowy o naruszeniu tego przepisu, w stosunkach między gwarantem a kupującym, skoro skarżący nie stara się nawet wykazać, jakie świadczenia z umowy gwarancji mają być jednocześnie spełnione, a powód domaga się świadczenia jednostronnego - wydania samochodu wolnego od wad. Wskazując naruszenie przepisów art. 560 § 1 i 2 k.c. skarżący nie określa postaci tego naruszenia i w uzasadnieniu nie przytacza argumentacji wskazującej, że w ramach dochodzonego roszczenia i przejętego przez sąd stanu faktycznego, wymienione przepisy nakazywały zobowiązanie strony pozwanej do spełnienia określonego w powództwie świadczenia. Nie znajdując usprawiedliwionych podstaw kasacji.

Sąd Najwyższy na podstawie art. 393¹² k.p.c. oddalił kasację, a na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 393¹⁹ i art. 391 k.p.c. orzekł o kosztach procesu za instancję kasacyjną.

OSNC 1998 r., Nr 5, poz. 84