Uchwała z dnia 1997-08-28 sygn. III CZP 30/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 30/97

Uchwała z dnia 28 sierpnia 1997 r.

Przewodniczący: sędzia SN Z. Strus (sprawozdawca).

Sędziowie SN: T. Żyznowski, E. Skowrońska-Bocian.

Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi Sądu Rejonowego w Gdańsku na czynności komornika rewiru II przeciwko dłużnikowi Maciejowi W., sygn. akt (...), po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 28 sierpnia 1997 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Gdańsku, postanowieniem z dnia 17 marca 1997 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 k.p.c.:

"Czy komornikowi sądowemu służy środek odwoławczy (zażalenie) na postanowienie sądu rejonowego ustalające - w następstwie skargi na czynności komornika - koszty postępowania egzekucyjnego mniej korzystnie od ustaleń zawartych w zaskarżonym postanowieniu komornika?"

podjął następującą uchwałę:

Komornikowi nie przysługuje zażalenie na postanowienie sądu rozstrzygające skargę na czynności komornika w przedmiocie wysokości kosztów egzekucji.

Uzasadnienie:

Wierzyciel, Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego "F. (...)" w Ł., złożył wniosek o wszczęcie przeciwko dłużnikowi Maciejowi W. egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego z dnia 16 sierpnia 1994 r., wydanego przez Sąd Rejonowy w Łodzi w sprawie sygn. akt (...). Postanowieniem tego Sądu Rejonowego wierzyciel był zwolniony od kosztów sądowych w całości. Komornik w toku postępowania egzekucyjnego stwierdził, że dłużnik nie mieszka pod adresem wskazanym we wniosku wierzyciela, wobec czego umorzył postępowanie ze względu na jego bezskuteczność. Kosztami postępowania komornik obciążył Skarb Państwa - Sąd Rejonowy w Gdańsku. Na koszty składały się: ryczałt kancelaryjny - 552,89 zł, wydatki gotówkowe - 6,60 zł oraz koszty przejazdu - 5,25 zł. Skargę na to postanowienie komornika złożył Prezes Sądu Rejonowego w Gdańsku. Sąd Rejonowy po rozpoznaniu skargi zmienił postanowienie komornika i obciążył Skarb Państwa - Sąd Rejonowy w Gdańsku kosztami egzekucji w kwocie 11,85 zł. Na to postanowienie złożył zażalenie komornik tego sądu, wskazując jego niezasadność i naruszenie istotnego interesu skarżącego. Zażalenie to zostało odrzucone postanowieniem z dnia 30 września 1996 r. z uzasadnieniem, że komornik jako organ egzekucyjny nie jest legitymowany do składania środków odwoławczych wydanych w następstwie skarg na jego czynności. Na postanowienie o odrzuceniu komornik złożył zażalenie do Sądu W ojewódzkiego w Gdańsku, upatrując swoją legitymację w naruszeniu jego istotnego interesu. Sąd Wojewódzki, rozpoznając zażalenie, powziął poważne wątpliwości sformułowane w przedstawionym zagadnieniu prawnym. Sąd Wojewódzki opowiedział się za dopuszczalnością zaskarżania przez komornika postanowień orzekających o należnych mu kosztach, uzasadniając swój pogląd argumentacją wysnutą z "prawa do sądu", wyprowadzonego z art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji

o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284), oraz wykładni literalnej art. 770 in fine k.p.c. i wykładni a contrario innych przepisów - np. art. 767 § 3 k.p.c. i art. 773 § 3 k.p.c. Za tym rozwiązaniem przemawiać ma także dopuszczenie skargi Prezesa Sądu Rejonowego na czynność komornika w przedmiocie ustalenia kosztu egzekucji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przymusowe wykonanie tytułu wykonawczego należy do sądów rejonowych i działających przy tych sądach komorników. Z porównania zakresu kompetencji tych dwóch organów oraz brzmienia art. 759 § 1 k.p.c. wynika, że egzekucja należy głównie do komorników. Charakter postępowania egzekucyjnego, nacechowany głęboką ingerencją w sferę wolności jednostek i ich prawa majątkowe, jak również możliwość uciekania się do pomocy organów policji i wojska (art. 765 § 1 k.p.c.), uzasadniają przyjęcie publicznoprawnego charakteru egzekucji, w którym komornik, będąc osobiście mianowanym urzędnikiem państwowym, jest zarazem organem egzekucyjnym (ze względu na kompetencje potwierdzone nazwą w art. 761 k.p.c.), za którego działania w razie wyrządzenia szkody Skarb Państwa odpowiada solidarnie w granicach określonych przez art. 769 § 1 k.p.c. Waga czynności komorników dla ochrony praw podmiotowych stron postępowania egzekucyjnego wyjaśnia usytuowanie pozycji tego urzędu wobec organów wymiaru sprawiedliwości.

Komornicy podlegają zatem podwójnemu nadzorowi - służbowemu, pełnionemu przez właściwych prezesów sądów rejonowych na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 grudnia 1960 r. o komornikach (Dz. U. z 1961 r. Nr 13, poz. 66 ze zm.), oraz nadzorowi judykacyjnemu sprawowanemu przez te sądy. Nadzór służbowy ze swej istoty nie może bezpośrednio wkraczać w sferę czynności podejmowanych w postępowaniu egzekucyjnym ze względu na jego uregulowanie w kodeksie postępowania cywilnego - nie przyznającego prezesowi sądu takich kompetencji. Nadzór judykacyjny, wynikający z art. 759 § 2 k.p.c., obejmuje także te czynności, jednakże należy podzielić pogląd głoszony jeszcze pod rządem kodeksu postępowania cywilnego z 1932 r., że nadzór sprawowany z urzędu oraz na podstawie zawiadomień i skarg innych niż wymienione w art. 767 § 1 k.p.c. i ich szczególnej postaci wymienionej w art. 767¹ § 1 k.p.c., nie może polegać na uchyleniu i zmianach czynności wywierających skutek w postaci nabycia praw. Te ostatnie czynności mogą być zaskarżane przez strony oraz inne podmioty, których praw dotyka działanie lub zaniechanie komornika.

Przysługiwanie skargi na czynności komornika jako innego środka zaskarżenia w rozumieniu art. 363 § 1 in fine k.p.c. i związana z tą właściwością prawomocność orzeczenia powoduje, że od woli i staranności zainteresowanych zależeć powinno, czy i kiedy orzeczenie stanie się prawomocne. Sprzeczne z tą regułą byłoby przyznanie sądowi rejonowemu, w drodze wykładni art. 759 § 2 k.p.c., uprawnienia do ingerowania w czynności komornika, które wywierają skutki w zakresie praw nabytych. Wniesienie skargi na czynności komornika powoduje wszczęcie postępowania przed sądem badającym tę czynność pod względem formalnym, w określonych wypadkach pod względem materialnoprawnym (art. 767¹ § 1 k.p.c.) oraz pod kątem prawidłowego ustalenia kosztów egzekucji. Postępowanie przed sądem stanowi funkcję organu wymiaru sprawiedliwości i kończy się władczym rozstrzygnięciem. Ze względu na cel postępowania egzekucyjnego, wzajemne usytuowanie organu egzekucyjnego i organu sądowego sprawującego nadzór w ramach rozpoznawania środków zaskarżenia nie może budzić wątpliwości, że stosunek między komornikiem jako organem egzekucyjnym a sądem rozstrzygającym o przestrzeganiu przez ten organ prawa nie jest sprawą cywilną w rozumieniu art. 2 § 1 k.p.c., lecz stosunkiem między dwoma organami państwa, wynikającym z hierarchicznego usytuowania oraz kompetencji sądu do korygowania lub konstytutywnego określenia działań organu egzekucyjnego. Celem tak ustanowionej zależności jest doprowadzenie do realizacji praw podmiotowych wierzyciela niezbędnym kosztem dłużnika, w granicach określonych treścią tytułu wykonawczego, bez naruszania praw osób trzecich. Komornik jako organ egzekucyjny nie jest zatem stroną postępowania, jej uczestnikiem ani osobą trzecią w rozumieniu przepisów części drugiej, księgi drugiej kodeksu postępowania cywilnego.

Okoliczność ta musi być wzięta pod rozwagę przy rozstrzyganiu przedstawionego zagadnienia prawnego.

Artykuł 770 ostatnie zdanie k.p.c. nie wymienia podmiotów uprawnionych do wniesienia zażalenia na postanowienie sądu rozstrzygające skargę na postanowienie komornika ustalające koszt egzekucji. W związku z tym w literaturze przedmiotu pojawiają się sformułowania lege non distinguente, że przysługuje ono każdemu, czyich praw (interesu) dotyczy. Należy je uzupełnić w ten sposób, że "każdy" nie oznacza dowolności, lecz podmioty wymienione w postanowieniu komornika. Będą to przede wszystkim strony lub uczestnicy postępowania egzekucyjnego, a wyjątkowo osoba trzecia. Inne osoby nie są uprawnione do wniesienia skargi na czynności komornika, a tym samym do zaskarżenia postanowienia wydanego po jej rozpoznaniu. Natomiast komornik jako organ egzekucyjny jest adresatem wydanego orzeczenia, poddanym kontroli judykacyjnej, a jego sytuacja prawna jest podobna do sytuacji organu poddanego kontroli instancyjnej. Nie ulega wątpliwości, że rozstrzygnięcie sądu wydane na skutek skargi (art. 767 § 1 k.p.c.) wpływa na interes ekonomiczny komornika jako pracownika, jednakże okoliczność ta nie uzasadnia przyznania mu prawa obrony swoich dochodów w postępowaniu wszczętym i ukierunkowanym na zaspokojenie praw wierzyciela.

Nie wnikając w zagadnienie, czy komornicy w obecnym stanie prawnym mają dostateczne środki prawne ochrony ich słusznych interesów w razie błędnego rozstrzygnięcia skargi na ich postanowienia dotyczące kosztów egzekucji, stwierdzić trzeba, że przyznanie piastunowi organu egzekucyjnego prawa do ochrony interesu ekonomicznego w ramach prowadzonego postępowania służącego innym podmiotom wymagałoby wyraźnego unormowania w ustawie, ponieważ takie incydentalne postępowanie musi oddziaływać na prawa stron postępowania egzekucyjnego. Odpowiednie rozwiązanie przewiduje uchwalona, lecz nie obowiązująca w dniu podejmowania uchwały ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji. Powyższe względy uzasadniały podjęcie uchwały o treści przytoczonej w sentencji.

OSNC 1997 r., Nr 12, poz. 189