Wyrok z dnia 1997-02-20 sygn. I CKN 3/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 3/97

Wyrok z dnia 20 lutego 1997 r.

Dopuszczalność potrącenia wierzytelności powstałych po ogłoszeniu upadłości w stosunku do jednego z wierzycieli powinna być oceniana według art. 498-505 k.c., a nie według art. 34-37 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.).

Przewodniczący: Prezes SN T. Ereciński.

Sędziowie SN: K. Kołakowski, E. Skowrońska-Bocian (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 20 lutego 1997 r. na rozprawie sprawy z powództwa Syndyka Masy Upadłości T.(...) Fabryki Obrabiarek "P.(...)-T.(...)" w T. przeciwko Bankowi Depozytowo- Kredytowemu w L. - Oddział w T. o zapłatę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 30 października 1996 r. sygn. akt (...)

1. oddalił kasację;

2. zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.500 zł tytułem zwrotu poniesionych kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.

Uzasadnienie:

Po ogłoszeniu upadłości T.(...) Fabryki Obrabiarek "P.(...)-T.(...)" w T., Bank Depozytowo-Kredytowy w L. - Oddział w T. (pozwany w niniejszej sprawie) na podstawie umowy z dnia 13 czerwca 1991 r. i aneksu do niej z dnia 20 czerwca 1991 r., zawartej z syndykiem upadłego przedsiębiorstwa (powodem w sprawie), udzielił kredytu w łącznej kwocie 2 240 mln starych złotych. Kredyt został do wysokości 80% poręczony przez Ministra Finansów i w takiej części spłacony. Termin spłaty został określony na dzień 12 czerwca 1992 r. Mimo upływu terminu nie została spłacona kwota 448 mln starych złotych.

W toku postępowania upadłościowego syndyk otrzymał od nabywcy upadłego przedsiębiorstwa pierwszą ratę należności w wysokości 1 miliarda starych złotych, z czego 700 mln ulokował w dniu 25 sierpnia 1994 r. na rachunku terminowym 1-miesięcznym w Banku Depozytowo-Kredytowym w L. - Oddział w T. Bank, oświadczeniem z dnia 7 kwietnia 1995 r., dokonał z tego rachunku potrącenia kwoty 67 792,85 złotych z tytułu nie spłaconej części kredytu wraz z odsetkami. Dokonując potrącenia Bank powołał się na art. 36 w zw. z art. 206 Prawa upadłościowego oraz art. 52 Prawa bankowego. Syndyk upadłego przedsiębiorstwa dochodzi od pozwanego Banku kwoty 71 788,04 zł tytułem zwrotu nieprawidłowo potrąconej należności oraz odszkodowania za szkodę tytułem utraconego oprocentowania rachunku.

Sąd Rejonowy w Tarnobrzegu nakazem zapłaty z dnia 13 listopada 1995 r. sygn. akt (...) orzekł zgodnie z żądaniem syndyka. W wyniku sprzeciwu pozwanego Banku Sąd Wojewódzki w Rzeszowie utrzymał w mocy nakaz zapłaty wyrokiem z dnia 19 czerwca 1996 r. sygn. akt (...). W wyniku rewizji strony pozwanej Sąd Apelacyjny w Rzeszowie wyrokiem z dnia 30 października 1996 r. sygn. akt (...) zmienił zaskarżony wyrok, uchylając go w całości i oddalając powództwo. Kasacja powoda oparta została na podstawie naruszenia prawa materialnego przez jego błędną wykładnię. W szczególności skarżący zarzucił naruszenie art. 20 § 1 w zw. z art. 206 Prawa upadłościowego przez przyjęcie, że przepisy o potrąceniu wierzytelności pieniężnych nie ograniczają jego dokonania z innych przyczyn niż określone w art. 505 k.c. Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy. W odpowiedzi na kasację pozwany wniósł o oddalenie kasacji, wskazując, że w sprawie nie mają zastosowania przepisy Prawa upadłościowego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W rozpoznawanej sprawie należy rozstrzygnąć kwestię, czy w istniejącym stanie faktycznym dopuszczalne było dokonanie potrącenia przez pozwany Bank. Oznacza to konieczność ustosunkowania się do zagadnienia, jak przedstawia się możliwość dokonania potrącenia, gdy w stosunku do jednej ze stron ogłoszono upadłość, a wierzytelność przysługująca zarówno jednej, jak i drugiej stronie, powstała już po ogłoszeniu upadłości. Zagadnienie to nie zostało rozstrzygnięte w przepisach Prawa upadłościowego. Artykuły 34-37 Prawa upadłościowego normują jedynie dopuszczalność i sposób dokonania potrącenia w sytuacji, gdy obie wierzytelności istniały już w dacie ogłoszenia upadłości. W tym zakresie wyłącza ją one uregulowania zawarte w kodeksie cywilnym (art. 498-505).

Rozważana kwestia nie była także ani przedmiotem rozstrzygnięć Sądu Najwyższego, ani wypowiedzi doktryny. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1994 r. I CRN 149/94 (OSP 1996, z. 4, poz. 84 z glosami F. Zedlera i L. Stępniaka) odnosi się do odmiennego zagadnienia. W stanie faktycznym, na którego podstawie wydano wówczas wyrok wierzytelności istniały w dacie ogłoszenia upadłości, a tylko wierzytelność upadłego nie wchodziła w skład masy upadłości. W powołanym wyroku zostało jednak wyrażone zapatrywanie, które ma walor uniwersalny. Sąd Najwyższy wskazał, że w sytuacji, gdy nie mają zastosowania art. 34-37 Prawa upadłościowego, możliwość dokonania potrącenia podlega ocenie na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. W doktrynie wyrażany jest natomiast pogląd, zgodnie z którym Prawo upadłościowe zawiera wyjątki od zasad obowiązujących poza upadłością. Jeżeli takie odrębne przepisy nie istnieją, należy także w upadłości stosować reguły kodeksu cywilnego.

W rozpoznawanej sprawie nie może budzić wątpliwości, że zobowiązanie do spłaty zaciągniętego kredytu jest zobowiązaniem powstałym po ogłoszeniu upadłości, a wynikło z czynności syndyka. W doktrynie przedwojennej wyrażony został pogląd, że tego rodzaju zobowiązania są "wierzytelnościami u masy" i nie podlegają ani formalnościom zgłoszenia, ani równomiernemu, stosunkowemu zaspokojeniu z podziału masy. Są one zaspokajane z bieżących funduszów masy i w tym znaczeniu można mówić o ich uprzywilejowaniu. Przyjmując takie założenie należy z kolei rozważyć, czy tego rodzaju wierzytelność może zostać potrącona z wierzytelności powstałej także po ogłoszeniu upadłości i także na skutek czynności syndyka. Rozstrzygnięcie tego zagadnienia, jak wskazano, nie jest możliwe na podstawie przepisów Prawa upadłościowego, gdyż art. 34-37 regulują dopuszczalność potrącenia w sytuacji, gdy obie wierzytelności istniały w dacie ogłoszenia upadłości. W odniesieniu do sytuacji, gdy obie wierzytelności powstały już po tej dacie, możliwe wydają się dwa rozwiązania. Pierwsze, zgodnie z którym brak uregulowań w Prawie upadłościowym jest jednoznaczny z wyłączeniem potrącenia.

Drugie, zgodnie z którym brak uregulowań w Prawie upadłościowym oznacza powrót do ogólnych zasad wynikających z art. 498 i nast. k.c. Stanowisko pierwsze zajął Sąd pierwszej instancji, wskazując, że wierzytelność pozwanego Banku powinna zostać zaspokojona z bieżących funduszów masy, a gdy tego nie dokonano, powinna zostać zaspokojona w normalnym toku postępowania upadłościowego. Sąd wskazał przy tym, że wierzytelność Banku została ujęta w częściowym planie podziału masy upadłości i prawidłowo zaliczona do pierwszej kategorii należności (art. 204 § 1 pkt 1 Prawa upadłościowego). Zaspokojenie w drodze potrącenia jest natomiast niedopuszczalne. Stanowisko drugie opiera się na założeniu, że wyłączenia dopuszczalności potrącenia powinny wynikać z wyraźnego przepisu ustawy (art. 505 pkt 4 k.c.). Brak uregulowań w Prawie upadłościowym oznacza powrót do ogólnych zasad kodeksu cywilnego.

Podzielić należy stanowisko drugie. Słusznie podkreślił Sąd drugiej instancji, że przepisy kodeksu cywilnego o potrąceniu wierzytelności nie ograniczają możliwości jego dokonania z innych przyczyn niż określone w art. 505 k.c. Dodać trzeba, że przepisy zawierające odstępstwa od pewnych zasad powinny być interpretowane ściśle. Wykluczyć należy zatem rozszerzającą wykładnię art. 505 pkt 4 k.c. Wyłączenie dopuszczalności umorzenia wierzytelności przez potrącenie, gdy spełnione są przesłanki warunkujące dopuszczalność takiego potrącenia, musi wynikać z wyraźnego przepisu ustawy. W braku takiego przepisu szczególnego następuje powrót do ogólnych reguł kodeksu cywilnego. W niniejszej sprawie należało zatem ocenić dopuszczalność i skuteczność działania pozwanego Banku na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, a nie Prawa upadłościowego.

Z tych względów Sąd orzekł jak w sentencji. O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.

OSNC 1997 r., Nr 8, poz. 109