Wyrok z dnia 1997-01-07 sygn. I CKN 38/96

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 38/96

Wyrok z dnia 7 stycznia 1997 r.

Do roszczeń Agencji Rynku Rolnego z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie jej działalności ustawowej ma zastosowanie dwuletni termin przedawnienia przewidziany w art. 554 k.c.

Przewodniczący: sędzia SN G. Bieniek.

Sędziowie: SN T. Żyznowski. SA A. Górski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 7 stycznia 1997 r. sprawy z powództwa Agencji Rynku Rolnego w W. przeciwko Jerzemu D. i Teresie K. o zapłatę 115 589,82 złotych, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 lipca 1996 r. sygn. akt (...)

zmienił zaskarżony wyrok w zakresie uwzględniającym powództwo i orzekającym o kosztach procesu i oddalił powództwo; zasądził od strony powodowej na rzecz pozwanych kwotę 14 879 46 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania za wszystkie instancje.

Uzasadnienie:

Powód - Agencja Rynku Rolnego domagał się solidarnego zasądzenia od pozwanych Jerzego D. i Teresy K. 115 589,82 zł według nowej waluty z ustawowymi odsetkami tytułem zapłaty ceny za sprzedane im w latach 1991 i 1992 mięso i przetwory mięsne. W trakcie procesu powód ograniczył roszczenie o 10 000 zł. Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa. podnosząc przede wszystkim zarzut przedawnienia dochodzonego roszczenia (art. 554 k.c.). Sąd Wojewódzki w Warszawie wyrokiem z dnia 20 października 1995 r. uwzględnił powództwo jedynie co do roszczenia o odsetki, zasądzając je od kwoty 105589,82 zł za okres od dnia 15 stycznia 1992 r. do dnia 13 grudnia 1994 r. Roszczenie główne Sąd ten oddalił, uznając je za przedawnione na podstawie art. 554 k.c.

Na skutek rewizji powoda od tego orzeczenia Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 18 lipca 1996 r. zmienił je i zasądził od pozwanych na rzecz powoda kwotę głównego dochodzonego roszczenia w wysokości 105 589,82 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 15 stycznia 1992 r., umorzył postępowanie co do kwoty 10 000 zł i rozstrzygnął o kosztach procesu. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, działalność powodowej Agencji nie pozwala na zakwalifikowanie jej jako prowadzenia sprzedaży "w zakresie działalności przedsiębiorstwa", jak tego wymaga art. 554 k.c. Agencja nie jest bowiem przedsiębiorstwem w rozumieniu art. 55¹ k.c. i nie prowadzi działalności gospodarczej nastawionej na osiągnięcie zysku. Dokonywana przez nią sprzedaż ma charakter wyłącznie interwencyjny, mający stabilizować rynek produktów rolnych, i jest niejako ubocznym zadaniem Agencji. Nie będąc sama przedsiębiorstwem, Agencja nie tworzy też innych własnych przedsiębiorstw. Wszystko to uzasadnia, w ocenie Sądu Apelacyjnego, zastosowanie ogólnych reguł przedawnienia do roszczeń związanych z działalnością Agencji.

Do dochodzenia roszczeń zgłoszonych w niniejszym procesie ma więc zastosowanie trzyletni okres przedawnienia przewidziany w art. 118 k.c., a nie krótszy, dwuletni, przewidziany w art. 554 k.c. Dlatego też Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu I instancji i uwzględnił powództwo. Od tego wyroku wnieśli kasację pozwani. Zarzucili w niej naruszenie prawa materialnego, tj. art. 554 w zw. z art. 55¹ k.c., przez błędne przyjęcie, że dokonywana przez stronę powodową sprzedaż nie jest "działalnością w zakresie przedsiębiorstwa", o jakiej mowa w art. 554 k.c. Na tej podstawie pozwani wnosili o uchylenie skarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 554 k.c., roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy. roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem lat dwóch. Istota sporu w niniejszej sprawie sprowadza się do interpretacji treści tego przepisu, a zwłaszcza jego sformułowania: sprzedaż "dokonana w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy". Dla rozstrzygnięcia tego sporu niezbędnym jest uwzględnienie ustawowego przedmiotu działalności powodowej Agencji. Zgodnie z treścią art. 1, 2 i 4 ustawy z dnia 7 czerwca 1990 r. o utworzeniu Agencji Rynku Rolnego (Dz. U. Nr 39, poz. 223), Agencja jest jednostką organizacyjną Skarbu Państwa, która ma osobowość prawną. Głównym jej zadaniem jest realizacja interwencyjnej polityki rolnej Państwa, mającej na celu stabilizację rynku produktów rolnych dla ochrony dochodów uzyskiwanych z rolnictwa.

Stosownie zaś do treści uchwały nr 94 Rady Ministrów z dnia 26 czerwca 1991 r. w sprawie określenia zakresu przedmiotowego działalności Agencji Rynku Rolnego (M. P. Nr 21, poz. 146), przedmiotem działalności Agencji jest oddziaływanie na rynek w sposób bezpośredni przez podejmowanie interwencyjnego obrotu produktami i półproduktami rolnymi, ich przetworami i artykułami żywnościowymi, jak również w sposób pośredni przez określanie prognoz koniunktury na rynkach rolno-żywnościowych oraz wspieranie zadań inwestycyjnych w zakresie infrastruktury rynkowej. Bezpośrednie oddziaływanie na rynek polega na interwencyjnym skupie koniunkturalnych nadwyżek podstawowych produktów rolnych w kraju oraz na sprzedaży produktów rolnych i ich przetworów na rynkach krajowych i zagranicznych w ramach realizacji interwencyjnej polityki rolnej państwa.

Z przedstawionego, ustawowego zakresu działalności Agencji wynika, że głównym jej zadaniem jest interwencyjny skup i sprzedaż produktów rolnych i ich przetworów w celu stabilizacji rynku. Faktyczny zakres tej działalności zależy od bieżącej i prognozowanej sytuacji rynkowej. Jeżeli już jednak Agencja podejmuje obrót produktami rolniczymi i ich przetworami, to nie powinno ulegać wątpliwości, że czyni to "w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa", jak to ujmuje art. 554 k.c. Z gramatycznego brzmienia tego przepisu wynika, że ustanowiony w nim dwuletni termin przedawnienia roszczeń, jako termin szczególny, ma zastosowanie tylko do wąsko oznaczonego w tej normie zakresu podmiotowego i przedmiotowego. Pierwsze z tych ograniczeń polega na wymienieniu w niej w sposób wyczerpujący podmiotów, do których ten termin się odnosi.

Ograniczenia przedmiotowe sformułowane zostały w ten sposób, że termin dotyczy tylko tak określonych podmiotów i to wyłącznie wtedy, kiedy występują one o roszczenia z tytułu sprzedaży dokonywanej w zakresie prowadzonego przedsiębiorstwa. Skoro innych ograniczeń art. 554 k.c. nie zawiera. przyjęta przez Sąd Apelacyjny interpretacja - zmierzająca do dalszych ograniczeń jego zastosowania nie może być uznana za trafną. W szczególności nie można uzależnić zastosowania dwuletniego terminu przedawnienia od organizacyjnych sposobów prowadzenia sprzedaży przez Agencję. W uchwale z dnia 29 lutego 1996 r. III CZP 13/96 (OSNC 1996, z. 5, poz. 71) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że art. 554 k.c. ma zastosowanie także do roszczeń z tytułu sprzedaży wyrobów, dokonanej przez ich producenta, niezależnie od organizacyjnej formy tej sprzedaży.

Stąd też nie może mieć znaczenia podnoszony w uzasadnieniu skarżonego wyroku argument, że art. 554 k.c. nie ma zastosowania do powodowej Agencji, ponieważ nie organizuje ona własnych placówek do prowadzenia sprzedaży artykułów rolnych, lecz wykorzystuje w tym celu system pośrednictwa handlowego. Nie wyłącza też zastosowania w niniejszej sprawie art. 554 k.c. eksponowana przez Sąd Apelacyjny okoliczność, że działalność Agencji nie jest nastawiona na bezpośredni zysk, gdyż jej nadrzędnym celem są starania o stabilizację rynku rolnego. Z treści tego przepisu nie da się wyprowadzić takiego dodatkowego ograniczenia, że stosuje się go tylko do podmiotów prowadzących działalność gospodarczą obliczoną na zysk. Wreszcie przeciwko stanowisku prawnemu zajętemu przez Sąd Apelacyjny przemawiają też względy celowościowo-funkcjonalne.

Artykuł 554 k.c., stanowiąc krótszy termin do dochodzenia roszczeń przez sprzedawców z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie ich przedsiębiorstwa, ma za zadanie mobilizować ich do możliwie szybkiego rozliczania się z kontrahentami. Jeżeli ma on zastosowanie - a to zdaje się nie budzić wątpliwości - nawet do podmiotów prowadzących drobne przedsiębiorstwa handlowe, to uznać należy, że tym bardziej dotyczy on roszczeń ze sprzedaży powodowej Agencji, powołanej m.in. do dokonywania wielkich transakcji sprzedaży w kraju i za granicą, które mają oddziaływać stabilizująco na cały rynek rolny. Rozważania te prowadzą do wniosku, że do roszczeń Agencji Rynku Rolnego ze sprzedaży dokonanej w zakresie ustawowej jej działalności ma zastosowanie dwuletni termin przedawnienia przewidziany w art. 554 k.c.

Oznacza to, że wyrok Sądu Apelacyjnego, uwzględniający powództwo przy założeniu. że roszczenia te przedawniają się na mocy art. 118 k.c. z upływem lat trzech, zapadł z obrazą art. 554 k.c., co czyni kasację uzasadnioną. Ponieważ w sprawie ustalony jest bezspornie początek biegu terminu przedawnienia na dzień 15 stycznia 1992 r. Sąd Najwyższy na podstawie art. 393¹⁵ k.p.c. uznał za możliwe i celowe wydanie wyroku reformatoryjnego. Skoro bowiem pozew wpłynął do Sądu w dniu 26 sierpnia 1994 r., a więc po upływie dwuletniego terminu przedawnienia przewidzianego w art. 554 k.c. - zaskarżony wyrok, który naruszał ten przepis, należało zmienić i oddalić powództwo z obciążeniem strony powodowej kosztami procesu za wszystkie instancje na mocy art. 98 § 1 k.p.c.