Postanowienie z dnia 1996-12-20 sygn. I CZ 30/96

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CZ 30/96

Postanowienie z dnia 20 grudnia 1996 r.

Kasacja do Sądu Najwyższego nie przysługuje od postanowienia o kosztach procesu.

Przewodniczący: sędzia SN G. Bieniek.

Sędziowie SN: T. Wiśniewski, A. Wypiórkiewicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 20 grudnia 1996 r. na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Anny R. przeciwko Bankowi Gospodarki Żywnościowej SA - Oddział Wojewódzki w R. i Jerzemu R. o ustalenie, na skutek zażalenia powódki na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 25 października 1995 r. sygn. akt (...)

postanowił oddalić zażalenie i nie obciążać powódki kosztami postępowania zażaleniowego.

Uzasadnienie:

Sąd Wojewódzki, postanowieniem z dnia 7 czerwca 1996 r., umorzył postępowanie na skutek cofnięcia pozwu przez powódkę Annę R., na co pozwany Bank Gospodarki Żywnościowej SA - Oddział Wojewódzki w R. oraz Jerzy R. wyrazili zgodę. Jednocześnie jednak Sąd ten zasądził od pozwanego Banku na rzecz powódki kwotę 10 003 złotych z tytułu kosztów procesu, traktując go w okolicznościach sprawy jako stronę przegrywającą proces.

W wyniku uwzględnienia zażalenia Banku Gospodarki Żywnościowej, wniesionego na orzeczenie o kosztach procesu, Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 2 sierpnia 1996 r. uchylił postanowienie zasądzające na rzecz powódki koszty procesu i jednocześnie zasądził od niej na rzecz skarżącego koszty procesu za pierwszą instancję. Powódka wniosła kasację od postanowienia sądu drugiej instancji, domagając się uchylenia postanowienia Sądu Apelacyjnego o kosztach procesu i przekazania sprawy temuż Sądowi do ponownego rozpoznania. Kasacja oparta została na zarzucie naruszenia art. 98 § 1 i art. 101 k.p.c. Sąd Apelacyjny, postanowieniem z dnia 25 października 1996 r., odrzucił tę kasację jako niedopuszczalną na podstawie art. 393⁵ k.p.c., przyjmując, że postanowienie o kosztach procesu nie jest postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie w myśl art. 392 § 1 k.p.c. Jest ono bowiem jedynie jednym z postanowień wydanych w toku postępowania. Wnosząc o oddalenie zażalenia pozwany Bank domagał się zasądzenia od powódki kosztów postępowania zażaleniowego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rozstrzygnięcie zagadnienia, czy kasacja do Sądu Najwyższego przysługuje stronie od orzeczenia o kosztach procesu, wymaga uwzględnienia treści normatywnej art. 392 § 1 k.p.c. Stosownie do brzmienia tego przepisu, kasacja przysługuje stronie od wyroku lub postanowienia, wydanych przez sąd drugiej instancji i kończących postępowanie w sprawie. Wynika z niego zatem m.in., że strona ma prawo do złożenia skargi kasacyjnej wyłącznie od takich postanowień sądu drugiej instancji, które kończą postępowanie w sprawie. Czy można przyjąć, że postanowienie o kosztach procesu jest postanowieniem, które kończy postępowanie w sprawie? Odpowiedź negatywną uzasadnia dostatecznie następująca argumentacja. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego zawierają uregulowania, które wprost wykluczają możliwość traktowania postanowień sądu o kosztach procesu jako orzeczeń kończących postępowanie w sprawie. Tak np. stosownie do art. 108 § 1 k.p.c., sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji.

Z przepisu tego dostatecznie jasno wynika, że ustawodawca, określając chwilę procesową w okresie jego trwania, w której sąd ma obowiązek orzec o kosztach procesu, czyni wyraźne rozróżnienie pomiędzy orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie a orzeczeniem o kosztach procesu. Z kolei konstrukcja art. 394 k.p.c. wskazuje także na takie samo traktowanie przez ustawę procesową orzeczeń o kosztach procesu, skoro w pkt. 9 § 1 tegoż artykułu wymienia wśród innych postanowienie o zwrocie kosztów, co byłoby zbędne, gdyby - ze względu na treść zdania pierwszego § 1 - orzeczenie o kosztach procesu uznane zostało za orzeczenie kończące postępowanie w sprawie. Na omawiane kwestie zwrócono uwagę już w dawnej judykaturze sądowej, która nie dopuszczała rewizji nadzwyczajnej od postanowień o kosztach procesu (por. uchwałę składu 7 sędziów SN z dnia 25 czerwca 1996 r. III PZP 16/66 - OSNCP 1966, z. 12, poz. 205).

Artykuł 392 § 1 k.p.c., wprowadzając do swojej treści pojęcie orzeczeń "kończących postępowanie w sprawie", zakłada, że chodzi tu o orzeczenia, które kończą postępowanie w sprawie jako całości. Ma on zatem na uwadze wypowiedź sądu zawierającą merytoryczne rozstrzygnięcie sporu w formie wyroku lub postanowienia wydanego w postępowaniu nieprocesowym, bądź też wyrażającą tylko decyzję zakończenia postępowania (np. postanowienie w przedmiocie umorzenia postępowania, odrzucenia pozwu). Tymczasem postanowienie o kosztach procesu nie zawiera cechy charakteryzującej w przyjętym wyżej znaczeniu orzeczenia kończące postępowanie w sprawie, gdyż jego przedmiotem nie jest rozstrzygnięcie sporu określonego treścią powództwa (wniosku) albo zakończenie postępowania co do tego sporu (wniosku), lecz załatwienie pomiędzy stronami sprawy ponoszenia kosztów wywołanych biegiem postępowania.

Koszty procesu nie stanowią same przez się o przedmiocie sporu, który składa się na pojęcie sprawy cywilnej w rozumieniu art. 1 k.p.c. Są one powodowane koniecznością poddania się określonemu ustawowo postępowaniu sądowemu w celu uzyskania w drodze orzeczenia urzeczywistnienia normy prawnej. Mają one w stosunku do przedmiotu sporu charakter akcesoryjny, jak słusznie przyjmowało się w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. m.in. powołaną już uchwałę składu 7 sędziów SN). Jedynie w ewentualnym wypadku wytoczenia powództwa o zapłatę z tytułu kosztów procesu poniesionych w innej sprawie, koszty te - niezależnie od oceny zasadności takiego powództwa - stanowiłyby przedmiot sporu sądowego. Poza taką sytuacją postanowienie o kosztach procesu nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie w całości, lecz orzeczeniem rozstrzygającym o żądaniu, które aktualizuje sam fakt wszczęcia procesu i prowadzenia postępowania niezależnie od przedmiotu sporu. Aczkolwiek zatem postanowienie o kosztach procesu jest postanowieniem stanowczym i nie podlega uchyleniu lub zmianie wskutek zmienionych okoliczności, to równocześnie nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie.

Wpływ orzecznictwa kasacyjnego na orzecznictwo sądów meriti w przedmiocie kosztów procesu nie jest całkowicie wyłączony, pomimo braku kasacji na takie postanowienia. W sytuacji, gdy strona zaskarża kasację orzeczenie kończące postępowanie w sprawie i co do istoty sprawy (por. art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c.), to zawarte w takim orzeczeniu postanowienie o kosztach procesu może być objęte przedmiotem zaskarżenia. Dzieli ono wówczas los kasacji wyznaczony sposobem rozstrzygnięcia sprawy przez Sąd Najwyższy (art. 393¹³ k.p.c. i art. 393¹⁵ k.p.c.). Uogólnienie wniosków wynikających z przedstawionej argumentacji prowadzi do uzasadnionej tezy, że "kasacja do Sądu Najwyższego nie przysługuje od postanowienia o kosztach procesu". Zasadniczą podstawą takiego rozstrzygnięcia jest konstrukcja instytucji kasacji, wprowadzonej ustawą z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowym, kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 43, poz. 189), uwzględniająca podział orzeczeń sądowych na kończące postępowanie w sprawie oraz nie kończące postępowania w sprawie.

Byłoby niekonsekwencją podążanie śladami orzecznictwa Sądu Najwyższego okresu międzywojennego, które na gruncie kodeksu postępowania cywilnego z 1932 r. wykazywało tendencję do szerokiego pojmowania orzeczeń kończących postępowanie w sprawie w istocie ze względu na stanowczy ich charakter. Odmienny punkt widzenia nie może być przyjęty jedynie z uwagi na okoliczność, że na koszty procesu mogą składać się znaczne wartości pieniężne. Nadzór judykacyjny nad orzecznictwem sądów pierwszej instancji w przedmiocie kosztów procesu wykonywany wyłącznie przez sądy drugiej instancji należy uznać za wystarczający z punktu widzenia potrzeb wymiaru sprawiedliwości. Co zaś się tyczy kosztów procesu powstałych w postępowaniu apelacyjnym, to brak jest również dostatecznych przyczyn do poddawania ich kontroli w drodze kasacji, traktowanej jako środek odwoławczy mogący służyć zaskarżeniu wyłącznie postanowienia o kosztach procesu.

Z tych powodów uzasadnione jest stanowisko Sądu Apelacyjnego, prowadzące do odrzucenia kasacji powódki od orzeczenia o kosztach procesu w myśl art. 393⁵ k.p.c. Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy, na podstawie art. 393¹⁸ k.p.c. i art. 393¹⁹ k.p.c. w związku z art. 385 k.p.c. i art. 397 § 2 k.p.c., oddalił zażalenie jako bezzasadne. Sąd Najwyższy nie obciążył powódki kosztami postępowania zażaleniowego ze względu na jej stan rodzinny i sytuację majątkową oraz mając na uwadze precedensowy charakter sprawy (art. 393¹⁹ k.p.c. w związku z art. 391 i art. 102 k.p.c.).

OSNC 1997 r., Nr 3, poz. 34