Uchwała z dnia 1996-02-29 sygn. III CZP 13/96

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 13/96

Uchwała z dnia 29 lutego 1996 r.

Przewodniczący: sędzia SN T. Żyznowski.

Sędziowie SN: G. Bieniek (sprawozdawca), B. Czech.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "I. (...)" - Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w O. przeciwko (...) Fabryce Wyrobów Metalowych "(...)" w R. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 29 lutego 1996 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Olsztynie, postanowieniem z dnia 23 stycznia 1996 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy art. 554 k.c. jako lex specialis do art. 118 k.c. przewidujący szczególny termin przedawnienia roszczeń z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy ma zastosowanie do sprzedaży dokonanej przez wytwórcę-producenta, który wytworzony produkt wprawdzie sprzedaje, lecz nie poprzez swoje punkty sprzedaży (placówki handlowe), a tylko w celu zbycia efektu swej produkcyjnej lub polegającej na przetworzeniu działalności?"

podjął następującą uchwałę:

Artykuł 554 k.c. ma zastosowanie także do roszczeń z tytułu sprzedaży wyrobów (produktów) dokonanej przez ich producenta, niezależnie od organizacyjnej formy tej sprzedaży.

Uzasadnienie:

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne wynikło na tle następującego stanu faktycznego:

Fabryka Wyrobów Metalowych (...) w R. zakupiła w dniach 16 i 17 grudnia 1991 r. w Spółce "I. (...)" kartonaże, za które spółka ta wystawiła fakturę nr (...) z dnia 19 grudnia 1991 r. na kwotę 7144 zł i 88 gr, określając termin zapłaty na 21 dni od daty wysyłki towaru. W dniu 20 grudnia 1991 r. Fabryka Wyrobów Metalowych w R. wpłaciła czekiem na rzecz tej należności kwotę 7 000 zł. Pozostała do zapłaty kwota 144 zł i 88 gr. Na wezwanie faxowe z dnia 2 sierpnia 1994 r. i z dnia 8 grudnia 1994 r., dotyczące pozostałej do zapłaty kwoty, Fabryka odmówiła zapłaty, zarzucając, że roszczenie uległo przedawnieniu na podstawie art. 554 k.c. W tej sytuacji Spółka "I. (...)" w dniu 23 grudnia 1994 r. wniosła powództwo do Sądu Rejonowego w Ostrołęce o zasądzenie pozostałej należności.

Sąd Rejonowy w Ostrołęce wyrokiem z dnia 30 stycznia 1995 r. powództwo oddalił, przyjmując, że roszczenie uległo przedawnieniu na podstawie art. 554 k.c. Przy rozpoznawaniu rewizji powodowej Spółki Sąd Wojewódzki w Olsztynie przedstawił Sądowi Najwyższemu-w trybie art. 391 § 1 k.p.c. - do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne o treści sformułowanej w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Istota przedstawionego zagadnienia prawnego dotyczy ustalenia zakresu przedmiotowego stosowania art. 554 k.c. Zgodnie z tym przepisem, roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem lat dwóch.

Zakres stosowania tego przepisu, zarówno od strony podmiotowej, jak i przedmiotowej, został pośrednio omówiony w dwóch uchwałach Sądu Najwyższego, podjętych na tle przebudowy przepisów kodeksu cywilnego, dokonanej m.in. ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 35, poz. 321). W uchwale z dnia 5 października 1993 r. III CZP 135/93 (OSNCP 1994, z. 5, poz. 100) wyjaśniono, że "roszczenia, o których mowa w art. 8 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321), przedawniają się z upływem terminu określonego w tym przepisie, choćby wynikały z tytułu sprzedaży dokonanej w ramach działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy". Jaki jest zasadniczy sens tej uchwały, której treść powoływana jest zresztą w zarzutach strony powodowej? Otóż, w uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy, dostrzegając pewien brak konsekwencji ustawodawcy, stwierdził, że art. 8 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. ma charakter przejściowy. Przewiduje on dla roszczeń powstałych przed dniem 1 października 1990 r. (data wejścia w życie ustawy z dnia 28 lipca 1990 r.) trzyletni termin przedawnienia, określony w art. 118 k.c. Ten jeden termin przedawnienia - ale tylko przejściowo - obejmuje zarówno roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, o których mowa w art. 118 k.c., jak i szczególną kategorię roszczeń, o których mowa w art. 554 k.c., tj. m.in. roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy. Konieczne jest jednak podkreślenie, że jest to rozwiązanie przejściowe, odnoszące się tylko i wyłącznie do roszczeń powstałych przed dniem 1 października 1990 r. i jeszcze nie przedawnionych. Nie sposób tej reguły odnosić do roszczeń powstałych po dniu 1 października 1990 r., a z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie.

Potwierdził to Sąd Najwyższy w kolejnej uchwale z dnia 21 października 1994 r. III CZP 136/94 (OSNC 1995, z. 2, poz. 38), w której przyjęto tezę, że "przepisem szczególnym, o którym mowa w art. 118 k.c., jest - w stosunku do roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - każdy przepis ustawy przewidujący krótszy niż trzyletni termin przedawnienia". W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy wskazał m.in. że "(...) jeśli ustawodawca ustała dla roszczeń związanych z działalnością gospodarczą termin przedawnienia krótszy od właściwego wszystkim roszczeniom majątkowym terminu dziesięcioletniego, a ponadto niektórym z roszczeń - wybierając je według kryterium i dając pierwszeństwo innym Ťmocniejszymť przesłankom - przypisuje termin jeszcze krótszy, to jest oczywiste, że odnosi się to do wszystkich takich roszczeń, niezależnie od tego, czy wypływają z działalności gospodarczej, czy nie (...)". Inaczej ujmując tę myśl, można stwierdzić, że jeśli przykładowo w art. 646 k.c. przewidziano dwuletni termin przedawnienia dla roszczeń wynikających z umowy o dzieło, to termin ten ma zastosowanie zarówno wówczas, gdy umowę tę zawierają osoby nie prowadzące działalności gospodarczej, jak i podmioty prowadzące taką działalność.

Takie wzajemne ułożenie relacji między art. 118 k.c. a przepisami szczególnymi nie jest wystarczające do udzielenia odpowiedzi na przedstawione pytanie prawne, które - jak to już poprzednio wskazano - dotyczy w istocie sprecyzowania podmiotowego i przedmiotowego zakresu stosowania art. 554 k.c., jako przepisu szczególnego, także w odniesieniu do art. 118 k.c.

Określenie zakresu podmiotowego art. 554 k.c. nie powinno nastręczać trudności. Obejmuje on niektóre kategorie sprzedawców, tj. sprzedaż dokonywaną przez sprzedawcę (producenta, kupca) prowadzącego przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55¹ k.c.; sprzedaż dokonywaną przez rzemieślnika w zakresie sprzedaży jego wyrobów oraz sprzedaż prowadzących gospodarstwa rolne w zakresie sprzedaży płodów rolnych i leśnych.

W takim określeniu podmiotów objętych art. 554 k.c. należy także poszukiwać przedmiotowych granic stosowania tego przepisu. W odniesieniu do osób prowadzących gospodarstwo rolne chodzi o sprzedaż dóbr w postaci płodów rolnych i leśnych, przy czym - należy założyć - z reguły chodzi o sprzedaż płodów rolnych i leśnych wytworzonych w tym gospodarstwie rolnym. Należy przy tym zauważyć, że z przepisu art. 554 k.c. nie sposób wyprowadzić jakichkolwiek wymogów co do tego, iż chodzi jedynie o sprzedaż w określonej formie organizacyjnej, np. przez placówki handlowe. Podobnie w odniesieniu do rzemieślników. Artykuł 554 k.c. znajdzie zastosowanie do roszczeń z tytułu sprzedaży swoich wyrobów, dokonanej przez rzemieślnika. Także i w tej sytuacji bez znaczenia jest to, czy sprzedaż nastąpiła na rzecz np. hurtownika, czy bezpośrednio dla konsumenta, czy zorganizowany był punkt sprzedaży, czy też nie.

Jeżeli chodzi zaś o sprzedaż dokonaną w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, to niewątpliwie art. 554 k.c. obejmuje zarówno sytuację, kiedy np. przedsiębiorca handlowy (kupiec) dokonuje sprzedaży w ramach placówki handlowej, np. sklepu, hurtowni, domu wysyłkowego, itp., jak i sytuację, kiedy wytwórca (producent) sprzedaje swoje wyroby bezpośrednio odbiorcy (konsumentowi). Może to czynić organizując np. punkt sprzedaży (sklep fabryczny, firmowy, itp.) lub prowadząc sprzedaż w innej formie (np. z magazynu dostarczając odbiorcom, itp.). Także w tym względzie art. 554 k.c. nie daje podstaw do różnicowania terminów przedawnienia (2 i 3 lata), w zależności od tego, w jakiej formie organizacyjnej producent sprzedaje swoje wyroby. Ograniczenia z art. 554 k.c. można wyprowadzić dwojakie:

- po pierwsze, przepis ten obejmuje tylko ściśle określone podmioty, co oznacza, iż roszczenia ze sprzedaży dokonywanej przez inne podmioty, i to niezależnie od przedmiotu sprzedaży, podlegają regułom ogólnym;

- po wtóre, przepis ten obejmuje podmioty w nim wymienione, jeżeli dokonują one sprzedaży dóbr, o których mowa w tym przepisie, co oznacza, że sprzedaż innych dóbr przez te podmioty objęta jest - w zakresie przedawnienia roszczeń - przepisami ogólnymi.

Innych ograniczeń z art. 554 k.c. nie sposób wyprowadzić, pomijając oczywiście to, że chodzi o "roszczenia ze sprzedaży", a nie inne roszczenia.

Powyższe rozważania uzasadniają treść uchwały jak w sentencji.

OSNC 1996 r., Nr 5, poz. 71