Uchwała z dnia 1995-01-25 sygn. III CZP 179/94

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 179/94

Uchwała z dnia 25 stycznia 1995 r.

Przewodniczący: sędzia SN A. Wypiórkiewicz.

Sędziowie SN: B. Myszka, Z. Świeboda (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Wojciecha K. przeciwko Skarbowi Państwa - Kierownikowi Urzędu Rejonowego w K. o ustalenie, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 25 stycznia 1995 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Kielcach, postanowieniem z dnia 24 października 1994 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"a) Czy odmowa zarejestrowania samochodu wobec nieprzedstawienia przez nabywcę dokumentów, o których stanowią przepisy § 3 ust. 1-4 rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 14 kwietnia 1993 r. w sprawie rejestracji, ewidencji i oznaczenia pojazdów (Dz. U. Nr 37, poz. 164), uzasadnia legitymację bierną Skarbu Państwa w procesie o ustalenie własności (art. 169 k.c. i art. 189 k.p.c.);

b) czy w trybie art. 169 § 1 k.c. dopuszczalne jest ustalenie własności samochodu, jeżeli jego zbywcą była nie zidentyfikowana osoba posługująca się sfałszowanym dowodem rejestracyjnym, ale brak jest danych, iż pojazd został utracony przez właściciela?"

podjął następującą uchwałę:

Odmowa zarejestrowania pojazdu samochodowego wobec nieprzedstawienia przez nabywcę dokumentów przewidzianych w przepisie § 3 ust. 4 rozporządzenia Ministra Finansów i Gospodarki Morskiej z dnia 14 kwietnia 1993 r. w sprawie rejestracji, ewidencji i oznaczenia pojazdów (Dz. U. Nr 37, poz. 164) nie uzasadnia legitymacji biernej Skarbu Państwa w procesie o ustalenie własności tego pojazdu; odmówił udzielenia odpowiedzi na dalszą część pytania.

Uzasadnienie:

Powód kupił w dniu 3 października 1993 r. na giełdzie w S. samochód marki Opel-Kadet Caravan, nr rej. (...), od osoby legitymującej się dowodem osobistym oraz dowodem rejestracyjnym, wystawionymi na nazwisko Adama O. Po sporządzeniu pisemnej umowy sprzedaży samochód został wydany powodowi. Powód ubezpieczył samochód i uzyskał tymczasową rejestrację. Jednakże stałej rejestracji samochodu odmówił właściwy ze względu na miejsce zamieszkania powoda Kierownik Rejonowego Urzędu Rządowej Administracji Ogólnej w K., ponieważ powód nie przedłożył oryginału dowodu własności pojazdu. W wyniku czynności sprawdzających i wszczętego dochodzenia ustalono, że osoba o nazwisku Adam O. nie istnieje, a dokumenty, którymi posługiwał się sprzedawca zostały sfałszowane.

W tej sytuacji powód wystąpił do sądu z pozwem przeciwko Skarbowi Państwa - Kierownikowi Urzędu Rejonowego w K. o ustalenie, że w dniu 3 października 1993 r. stał się właścicielem samochodu osobowego marki Opel-Kadet Caravan, koloru białego, rok produkcji 1986, nr rej. (...). Sąd Rejonowy powództwo oddalił na tej podstawie, że nie ma podstaw do przyjęcia, by zbywcą była "osoba nieuprawniona" w rozumieniu art. 169 § 1 k.c., zaś powód nie wykazał trzyletniego okresu od chwili, w której właściciel utracił samochód wskutek kradzieży lub w inny sposób. Na skutek rewizji powoda Sądowi Wojewódzkiemu w Kielcach nasunęło się zagadnienie prawne, ujęte w sentencji uchwały, budzące poważne wątpliwości, które przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia (art. 391 k.p.c.).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wydane na podstawie przepisów ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. - Prawo o ruchu drogowym (jedn. tekst: Dz. U. z 1992 r. Nr 11, poz. 41 ze zm.) rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 14 kwietnia 1993 r. w sprawie rejestracji, ewidencji i oznaczenia pojazdów (Dz. U. Nr 37, poz. 164) przewiduje, że przy składaniu wniosku o rejestrację właściciel pojazdu jest obowiązany przedstawić m.in. - z zastrzeżeniem ust. 2, 3 i 4 § 3 - oryginał dowodu własności pojazdu (§ 3 ust. 1). Powód załączył do wniosku o zarejestrowanie pojazdu samochodowego nie tylko oryginał umowy sprzedaży, ale także dowód rejestracyjny, który, jak się okazało, w wyniku prowadzonych dochodzeń, był sfałszowany. Paragraf 4 powołanego rozporządzenia określa rodzaje dokumentów, które mogą stanowić dowód własności, a wśród nich wymienione jest prawomocne orzeczenie sądu rozstrzygające o prawie własności. Zdaniem powoda, wyrok sądu ustalający, że jest on właścicielem pojazdu samochodowego, uzyskany w procesie przeciwko Skarbowi Państwa - Kierownikowi Rejonowego Urzędu, powinien stanowić wystarczający dokument własności w celu zarejestrowania pojazdu.

Stanowisko to nie jest trafne z następujących względów. Żądanie pozwu opiera się na przepisie art. 189 k.p.c., który ma następujące brzmienie: "Powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny". Interes rozumieć należy jako "potrzebę", zaś interes prawny jako potrzebę prawną, wynikającą z sytuacji prawnej, w jakiej się powód znajduje. Jeżeli z prawa przedmiotowego nie wynika, że ma on potrzebę ustalenia, wyrok ustalający jest zbyteczny. Wydanie wyroku ustalającego ma sens wtedy, gdy powstała sytuacja grożąca naruszeniem stosunku prawnego lub powstała wątpliwość co do jego istnienia. Interes prawny oznacza interes odnoszący się do stosunków prawnych, w jakich znajdują się powód, a nawet obie strony. Ustalenie stosunku prawnego lub prawa może nastąpić tylko wtedy, gdy twierdzony stosunek prawny rzeczywiście istnieje.

Zagadnienie to wiąże się z legitymacją strony w procesie. Legitymacja ta musi występować po obu stronach. Tak więc powód nie tylko powinien wykazać swoje prawo, ale skierować pozew przeciwko podmiotowi, który zgłasza roszczenie do tego prawa. Powód, twierdząc, że ma interes prawny w żądaniu ustalenia stosunku prawnego lub prawa, powinien wykazać, iż ten interes odnosi się do stosunku prawnego lub prawa rzeczywiście istniejącego. Przy żądaniu ustalenia, że jest właścicielem pojazdu, może nastąpić to ustalenie tylko wtedy, gdy powód jest rzeczywiście właścicielem rzeczy. Skierować zaś pozew powinien przeciwko podmiotowi właściwemu, tj. roszczącemu sobie prawo. Strona pozwana nie zgłaszała pretensji do pojazdu samochodowego. Kierownik Rejonowego Urzędu, a w razie przekazania gminom czynności związanych z rejestracją pojazdów - organ gminy, nie mogą dokonać rejestracji, jeżeli składający wniosek o rejestrację nie dopełni obowiązków wynikających z powołanego rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej, a więc nie przedłoży oryginału dowodu własności pojazdu. Wymienione organy są organami rejestracyjnymi, a jeżeli odmówiły rejestracji, miały do tego prawo, jeśli wnioskodawca nie przedłożył wymaganych dokumentów.

Obecnie, przy nasilających się kradzieżach pojazdów samochodowych, kupujący pojazd na giełdzie, zwłaszcza pojazd zagraniczny, powinien dochować szczególnej staranności w celu upewnienia się, czy pojazd nie pochodzi z kradzieży (por. uchwałę składu siedmiu sędziów z dnia 30 marca 1992 r. III CZP 18/92, OSNCP 1992, z. 9, poz. 144 oraz uchwałę składu siedmiu sędziów z dnia 30 marca 1991 r. III CZP 17/92, OSNCP 1992, z. 11, poz. 184), a w szczególności zażądać przedłożenia dokumentów odprawy celnej i innych, a nawet telefonicznie sprawdzić dane w organie rejestracyjnym, jeżeli sprzedawca dysponuje dowodem rejestracyjnym. Legitymacja procesowa wskazuje kwalifikację materialną podmiotów prowadzących spór, w tym znaczeniu, że powód powinien być uprawniony (z mocy norm materialnoprawnych) do występowania z żądaniem udzielenia mu ochrony prawnej w stosunku do pozwanego, a ten (także z mocy norm materialnoprawnych) zobowiązany do określonego zachowania się; dotyczy ona możliwości określenia, czy w procesie występują w charakterze stron te podmioty, które są jednocześnie podmiotami stosunku prawnego będącego przedmiotem procesu. W każdym procesie sąd powinien rozstrzygnąć, czy strony procesowe są jednocześnie stronami spornego stosunku prawnego.

Stwierdzenie braku tej zgodności jest stwierdzeniem braku legitymacji procesowej po stronie powoda lub pozwanego. co prowadzi do oddalenia powództwa, z tym uzasadnieniem co do pozwanego, że nie pozostaje on w stosunku prawnym z powodem. Taki przypadek zachodzi w niniejszej sprawie. Z przytoczonych względów udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały, odmawiając udzielenia odpowiedzi na dalszą część pytania, uznając je za bezprzedmiotowe w tej części.

 OSNC 1995 r., Nr 5, poz. 76