Uchwała z dnia 1995-07-20 sygn. III CZP 88/95

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 88/95

Uchwała z dnia 20 lipca 1995 r.

Przewodniczący: sędzia SN T. Ereciński

Sędziowie SN: A. Nalewajko (sprawozdawca), T. Wiśniewski.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Reginy i Zbigniewa małż. K., Grzegorza i Marzeny małż. P. Violetty R., Iwony G. oraz Emilii i Bogusława małż. B., z udziałem Ludwika C., o wpis w księdze wieczystej, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 20 lipca 1995 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Poznaniu, postanowieniem z dnia 4 maja 1995 r., sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy Sąd Rejonowy rozpoznający wniosek o wpis prawa własności nieruchomości stanowiącej zbytą w drodze czynności prawnej część nieruchomości rolnej - przeznaczonej w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na cele rolnicze - może odmówić dokonania wpisu w sytuacji, gdy odłączona część nieruchomości nie spełnia kryteriów określonych w art. 46¹ k.c.?"

podjął następującą uchwałę:

Sąd rozpoznający wniosek o wpis prawa własności nieruchomości stanowiącej zbytą w drodze czynności prawnej część nieruchomości rolnej - przeznaczonej w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na cele rolne - nie może odmówić dokonania wpisu na tej podstawie, że odłączona część nieruchomości nie spełnia kryteriów określonych w art. 46¹ k.c.

Uzasadnienie:

Wnioskodawcy Regina i Zbigniew małż. K., Grzegorz i Marzena małż. P., Violetta R., Iwona G. oraz Bogusław i Emilia małż. B. zawarli z uczestniczką postępowania Ludwiką C. umowy kupna sprzedaży nieruchomości stanowiących część gospodarstwa rolnego uczestniczki postępowania położonego w Z., a wpisanego w księdze wieczystej nr (...) Sądu Rejonowego w Środzie Wlkp. Postanowieniem z dnia 1 grudnia 1994 r. Sąd Rejonowy odmówił dokonania wpisów prawa własności na podstawie powyższych umów, podnosząc, że wnioskodawcy nie wykazali, aby nabyte przez nich działki gruntu o powierzchni od 309 m2 do 496 m2 zachowały po podziale gospodarstwa rolnego uczestniczki postępowania charakter nieruchomości rolnej w rozumieniu art. 46¹ k.c. Przy rozpoznawaniu rewizji wnioskodawców od powyższego postanowienia Sąd Wojewódzki przedstawił Sądowi Najwyższemu jako budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne przytoczone w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne dotyczy kognicji sądu prowadzącego księgę wieczystą. Jest ona określona w art. 46 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.), którego ust. 1 stanowi, że rozpoznając sprawę, Sąd Rejonowy bada jedynie treść wniosku, treść i formę dołączonych doń dokumentów oraz treść księgi tego przepisu dopuszcza się odmowę dokonania wieczystej. W ust. 2 wpisu opartą na okolicznościach, które są powszechnie znane lub doszły do wiadomości Sądu Rejonowego w inny sposób. Z tak sformułowanego przepisu wyprowadzany jest - zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie obowiązek sądu badania czynności materialnej, mającej stanowić podstawę wpisu nie tylko pod względem formalnoprawnym, ale także pod względem jej skuteczności materialnej. Sąd w szczególności musi ocenić, czy czynność ta uzasadnia powstanie, zmianę lub wygaśnięcie prawa, które ma być wpisane do księgi wieczystej lub wykreślone z księgi.

Wątpliwość Sądu Wojewódzkiego, powstała przy dokonywaniu takiej właśnie oceny, dotyczy konkretnej sytuacji, w której chodzi o wpis prawa własności nieruchomości stanowiącej zbytą w drodze czynności prawnej część nieruchomości rolnej, gdy odłączona część nieruchomości nie spełnia kryteriów określonych w art. 46¹ k.c. O braku tych kryteriów sąd wnioskuje, mając na uwadze powierzchnię działek, które zostały zbyte na rzecz uczestników postępowania przez Ludwikę C. w drodze dokonanego faktycznie podziału należącej do niej nieruchomości rolnej. Zbycie to mogłoby być zakwestionowane w postępowaniu wieczystoksięgowym, gdyby naruszało wynikający z przepisów prawa zakaz. Zakaz taki, zawarty w art. 163 k.c., obowiązywał do dnia 1 października 1990 r. Z tą jednak datą weszła w życie ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321), w której zostały skreślone między innymi przepisy art. 160, 161 i 163 k.c. W związku z tym od chwili wejścia w życie tej ustawy w zakresie zbywania nieruchomości nie obowiązują już żadne ograniczenia podmiotowe, obszarowe oraz dotyczące podziału.

Ten nowy stan prawny Sąd Wojewódzki bierze w swych rozważaniach pod uwagę, odwołując się natomiast do innych aktów prawnych, a mianowicie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 89, poz. 415) oraz ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 16, poz. 78). Jeżeli chodzi o pierwszą z tych ustaw, to powoływany przez Sąd Wojewódzki art. 33, stanowiący, że ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego kształtują, wraz z innymi przepisami prawa, sposób wykonywania prawa własności nieruchomości, jest normą zbyt ogólnie sformułowaną, by można było dopatrzeć się w nim ochrony gruntów rolnych przed niekorzystnym dla gospodarki obrotem. Ochrona taka wynika natomiast z przepisów drugiej ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych z tym zastrzeżeniem, że ma ona zupełnie inny charakter od obowiązującej w poprzednim stanie prawnym. Polega ona bowiem na ograniczeniu przeznaczania gruntów rolnych na cele nierolnicze lub nieleśne, zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych oraz szkodom w postaci produkcji rolniczej, powstającym wskutek działalności nierolniczej i rekultywacji oraz zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze (art. 3 ust. 1 pkt 1-3).

Ochronę tę ustawa realizuje, dopuszczając między innymi przeznaczenie gruntów rolnych na cele nierolnicze, dokonane w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, tylko za zgodą określonych w ustawie organów (art. 7) i przewidując obowiązek osoby, która uzyskała zezwolenie na wyłączenie gruntów z produkcji rolnej, uiszczania odpowiedniej należności i opłat rocznych (art. 12). Wynika z tego, że dotyczące obrotu gruntami rolnymi dotychczasowe restrykcje natury ściśle prawnej zostały zastąpione sankcjami ekonomicznymi. Brak tych restrykcji powoduje, że obecnie czynność prawna dotycząca obrotu gruntami rolnymi nie może być zakwestionowana jako nieważna nawet, jeżeli prowadzi do podziału tych gruntów z punktu widzenia gospodarki niekorzystnego.

Zauważyć poza tym trzeba, że działki, których dotyczyły wnioski o wpis prawa własności, określone w ewidencji gruntów jako użytki rolne, zachowują nadal charakter gruntów rolnych w rozumieniu powołanej wyżej ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych i podlegają restrykcjom przewidzianym w tej ustawie. Wątpliwość Sądu Wojewódzkiego, który odwołuje się do art. 46¹ k.c., dotyczy zatem tylko tego, czy z uwagi na swą powierzchnię będą one mogły być wykorzystane na cele rolnicze w sposób przewidziany w tym przepisie. Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu swego postanowienia trafnie zwraca uwagę na fakt, że z uwagi na ograniczenie dowodowe, wynikające z art. 46 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, ocena tego w postępowaniu wieczystoksięgowym nie jest w istocie możliwa. Zakładając jednak nawet, że wykorzystanie nabytych działek stanowiących grunt rolny w rozumieniu ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych w sposób przewidziany w art. 46¹ k.c. nie byłoby możliwe, nie mogłoby to stanowić podstawy do odmowy dokonania wpisu.

W wyniku tych rozważań udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1995 r., Nr 11, poz. 163