Wyrok z dnia 2003-01-14 sygn. WK 41/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt WK 41/02

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego

Dnia 14 stycznia 2003 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN płk Stanisław Kosmal (przewodniczący)

SSN płk Wiesław Błuś

SSN płk Antoni Kapłon (sprawozdawca)

SSN ppłk Marek Pietruszyński

SSN płk Bogdan Rychlicki

SSN płk Jerzy Steckiewicz

SSN płk Zygmunt Stefaniak

Protokolant Diana Kazimierska

przy udziale prokuratora Naczelnej Prokuratury Wojskowej płka Jarosława Ciepłowskiego w sprawie W. B., J. K., P. G., J. B., A. P. skazanych z art. 6 mkk, 7 mkk i innych, po rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na rozprawie w dniu 14 stycznia 2003 r., kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich od 1) postanowienia Zgromadzenia Sędziów Najwyższego Sądu Wojskowego z dnia 27 lutego 1957 r., sygn. akt Zg.Og. (…), zmieniającego a) wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego w W. z dnia 10 stycznia 1952 r., sygn. akt Sr (…), b) postanowienie Najwyższego Sądu Wojskowego w W. z dnia 25 stycznia 1952 r., sygn.akt Sn. Odw. S (…), 2) postanowienia Najwyższego Sądu Wojskowego w W. z dnia 25 stycznia 1952 r., sygn. akt Sn. Odw. (…), utrzymującego w mocy wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego w W. z dnia 10 stycznia 1952 r., sygn. akt Sr (…);

1. uchyla postanowienie Zgromadzenia Sędziów Najwyższego Sądu Wojskowego z dnia 27 lutego 1957 r., sygn. Zg.Og. (…), postanowienie Najwyższego Sądu Wojskowego z dnia 25 stycznia 1952 r., sygn. Sn.Odw. S (…), wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego w W. z dnia 10 stycznia 1952 r., sygn. Sr (…) - w zaskarżonej części i uniewinnia:

• B. od popełnienia przypisanych mu przestępstw z art. 6 mkk i 7 mkk;
• K. od popełnienia przypisanych mu przestępstw z art. 6 mkk, 7 mkk w zw. z art. 24 § 1 kkWP;
• G. od popełnienia przypisanych mu przestępstw z art. 6 mkk, 7 mkk i 191 kk z 1932 r.;
• B. od popełnienia przypisanych mu przestępstw z art. 13 § 2 mkk w zw. z art. 7 mkk oraz art. 6 mkk;
• P. od popełnienia przypisanych mu przestępstw z art. 13 § 2 mkk w zw. z art. 7 mkk i 6 mkk oraz art. 23 § 1 mkk;

 2. koszty procesu w sprawie ponosi Skarb Państwa.

U Z A S A D N I E N I E

Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w W. z dnia 10 stycznia 1952 r., sygn. Sr (…),

B., J. K., P. G., J. B. i A. P. zostali uznani za winnych tego, że działając na szkodę Państwa Polskiego:

1. w kwietniu 1951 r. w B. przekazał oficerom wywiadu amerykańskiego wiadomości z Polski stanowiące tajemnicę państwową i wojskową, zawierające dane o rozmieszczeniu jednostek wojskowych, o warunkach w naszych kopalniach węgla, o urządzeniach technicznych w górnictwie, o wysokości zarobków w przemyśle, o stanie transportu kolejowego i o możliwościach przejścia granicy, a ponadto zgodził się zebrać dalsze informacje z życia politycznego, gospodarczego i wiadomości wojskowe w kraju, przekraczając w tym celu granicę Państwa Polskiego,
2. w dniu 21 kwietnia 1951 r. w B. przyjął obowiązki agenta wywiadu USA, zgodził się nawiązać kontakty z członkami siatki szpiegowskiej D., W. i S. oraz wykonać inne czynności z tym związane i w tym celu w dniu 26 kwietnia 1951 r. w okolicy S. przekroczył granicę polsko-niemiecką,
3.  w okresie od czerwca 1950 r. do sierpnia 1950 r. w B. przekazał oficerowi wywiadu amerykańskiego wiadomości z kraju stanowiące tajemnicę państwową, a dotyczące ruchu transportów, wysokości płac urzędników i inne, w okresie od sierpnia 1950 r. do lipca 1951 r. z polecenia tegoż wywiadu organizował na terenie Polski sieć wywiadowczą i przerzutową oraz gromadził wiadomości dotyczące kopalń znajdujących się w okolicy G. i usiłował nielegalnie przejść z kraju za granicę,
4.  od maja do czerwca 1951 r. w B. przekazał agentowi amerykańskiego wywiadu i przedstawicielce radia „Wolna Europa” wiadomości z kraju stanowiące tajemnicę państwową, a dotyczące zaopatrzenia rynku wewnętrznego w Polsce, ilości wydobycia węgla w kopalniach, ilości zatrudnionych pracowników, ich warunków materialnych i inne, a ponadto dla zebrania dalszych wiadomości przekroczył w dniu 16 czerwca 1951 r. granicę Państwa Polskiego,
5.  od września 1950 r. do 7 września 1951 r. w N. i w M. przekazał oficerom amerykańskiego wywiadu wiadomości stanowiące tajemnicę państwową i wojskową, dotyczące obiektów przemysłowych, zakładów zbrojeniowych i dyslokacji jednostek wojskowych, a następnie podjął się dla agentury wywiadu amerykańskiego tzw. „rady politycznej” prowadzenia dalszej działalności, w szczególności zmontowania sieci szpiegowskiej na terenie kraju, w którym to celu nielegalnie przybył do Polski,

         -   popełnienia przestępstwa z art. 7 mkk, przy czym J. K. w zw. z art. 24 § 1 kkWP.

Wyżej wymienieni oskarżeni zostali nadto uznani za winnych tego, że jako obywatele polscy za działalność wymienioną w pkt I., skierowaną na szkodę Państwa Polskiego, przyjęli dla siebie od osób działających w interesie USA:

1. w kwietniu 1951 r. 20 dolarów USA i 300 marek niemieckich,
2. w kwietniu 1951 r. 50 dolarów i 300 marek niemieckich,
3. w okresie podanym w pkt. I. około 500 marek niemieckich, 30.000 złotych w starej walucie oraz 200 sztuk papierosów amerykańskich,
4. w czerwcu 1951 r. 320 marek, 1.500 złotych, teczkę, bieliznę oraz obietnicę otrzymania 2.000 dolarów,
5. od września 1950 r. do września 1951 r. około 4.000 marek, 1.300 złotych. 6.000 koron czeskich i 4 zegarki na rękę;

      - przestępstwa z art. 6 mkk.

 G., J. B. i A. P. zostali także uznani za winnych tego, że używali podrobionych świadectw dotyczących stosunków osobistych:

• G. od czerwca 1950 r. do 27 lipca 1951 r. w B. i na terenie Polski dokumentów opiewających na nazwiska P. G., G. i T. Ż.,
• B. od 15 czerwca do 19 czerwca 1951 r. dokumentów na nazwiska T. Ś. i H. S.,
• P. we wrześniu 1951 r. na terenie Czechosłowacji i w drodze do polskiej granicy dokumentów na nazwiska J. H. i A. J.;

      - tj. popełnienia przestępstwa z art. 191 kk z 1932 r.

B. uznał nadto za winnego tego, że:

1. w okresie od marca do dnia 8 maja 1951 r. na terenie K. pow. K. przechowywał bez zezwolenia pistolet systemu „Colt” oraz w tym okresie przez jeden dzień pistolet „Ceska Zbrojowka”,

      -  o popełnienie przestępstwa z art. 4 § 1 mkk,

2. w dniu 18 kwietnia 1951 r. w m. K. pow. K. w zamiarze zabicia swej żony W. B. strzelił w jej kierunku dwukrotnie z pistoletu „Colt” przez zamknięte drzwi, lecz chybił,

 - tj. o popełnienie przestępstwa z art. 24 § 1 kkWP w zw. z art. 225 § 1 kk z 1932 r.

P. został uznany za winnego tego, że:

we wrześniu 1951 r. usiłując nielegalnie przedostać się na teren Polski, przewoził w celu rozpowszechniania około 100 sztuk ulotek antypaństwowych, których treść zawierała fałszywe wiadomości, mogące wyrządzić szkodę interesom Państwa Polskiego,

      - popełnienia przestępstwa z art. 23 § 1 mkk.

Za opisane wyżej czyny zostali skazani:

1. B. na podstawie art. 7 mkk i art. 6 mkk – dwukrotnie na karę śmierci, z pozbawieniem na podstawie art. 49 § 1 kkWP praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze, z przepadkiem w myśl art. 48 § 1 kkWP całego mienia na rzecz Skarbu Państwa,
2. K. na podstawie art. 7 mkk i 6 mkk – dwukrotnie na karę śmierci, z pozbawieniem na podstawie art. 49 § 1 kkWP praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze, z przepadkiem w myśl art. 48 § 1 kkWP całego mienia na rzecz Skarbu Państwa,
3. G. na podstawie art. 7 mkk i 6 mkk – dwukrotnie na karę śmierci, z pozbawieniem na podstawie art. 49 § 1 kkWP praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze, z przepadkiem w myśl art. 48 § 1 kkWP całego mienia na rzecz Skarbu Państwa, zaś na podstawie art. 191 kk z 1932 r. na karę 2 lat więzienia,
4. B. na podstawie art. 7 mkk i 6 mkk – dwukrotnie na kary dożywotniego więzienia, z pozbawieniem na podstawie art. 49 § 2 mkk praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na 5 lat, z przepadkiem w myśl art. 49 § 2 mkk całego mienia na rzecz Skarbu Państwa, na podstawie art. 191 kk z 1932 r. na 2 lata więzienia, na podstawie art. 4 § 1 mkk na 7 lat więzienia, na podstawie art. 225 § 1 kk z 1932 r. na 8 lat więzienia,
5. P. na podstawie art. 7 mkk i 6 mkk – dwukrotnie na kary dożywotniego więzienia, z pozbawieniem na podstawie art. 49 § 2 mkk praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na 5 lat, z przepadkiem w myśl art. 49 § 2 mkk całego mienia na rzecz Skarbu Państwa, na podstawie art. 191 kk z 1932 r. na 2 lata więzienia, na podstawie art. 23 § 1 mkk na 12 lat więzienia z pozbawieniem w myśl art. 49 § 2 mkk praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na 5 lat,

a następnie wymierzono kary łączne:

1. B., J. K. i P. G. karę śmierci z pozbawieniem praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze, z przepadkiem całego mienia na rzecz Skarbu Państwa,
2. B. i A. P. karę dożywotniego więzienia z pozbawieniem praw na 5 lat, z przepadkiem całego mienia na rzecz Skarbu Państwa.

Wobec J. B. wyrok uprawomocnił się w pierwszej instancji.

Najwyższy Sąd Wojskowy, po rozpoznaniu sprawy na skutek skarg rewizyjnych

1. G. i jego obrońcy oraz skarg rewizyjnych obrońców W. B., A. P. i J. K., postanowieniem z dnia 25 stycznia 1952 r. , sygn. Sn.Odw.S. (…), zaskarżony wyrok utrzymał w mocy.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej decyzją z dnia 26 lutego 1952 r. nie skorzystał z prawa łaski wobec W. B., P. G. i J. K., wobec czego w dniu 5 marca 1952 r. została wobec tychże skazanych wykonana kara śmierci przez rozstrzelanie.

Z kolei Zgromadzenie Sędziów Najwyższego Sądu Wojskowego postanowieniem z dnia 27 lutego 1957 r., sygn. Zg. Og. (…), zmieniło powołane wyżej orzeczenia, a to wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego z dnia 10 stycznia 1952 r. i postanowienie Najwyższego Sądu Wojskowego z dnia 25 stycznia 1952 r. w stosunku do:

1. B. przez:

• poprawienie kwalifikacji prawnej czynu z art. 7 mkk i art. 191 kk z 1932 r. na art. 13 § 2 mkk w zw. z art. 7 mkk, polegającego na tym, że J. B. w maju 1951 r. w B. wszedł w porozumienie z agentami wywiadu amerykańskiego w celu prowadzenia działalności szpiegowskiej przez to, że wyraził zgodę na wyjazd do Polski i zbieranie wiadomości szpiegowskich, po czym zaopatrzony w fałszywe dokumenty, 19 czerwca 1951 r. przekroczył granicę Państwa Polskiego,
•  przyjęcie w miejsce art. 7 mkk jako podstawy prawnej wymiaru kary art. 13 § 2 mkk, złagodzenie orzeczonej za ten czyn kary do 10 lat więzienia z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na 5 lat i dalsze jej złagodzenie na mocy art. 3 ust. 1 pkt 2 lit. a i art. 4 ust. 2 lit. a ustawy o amnestii z dnia 27 kwietnia 1956 r. do 5 lat więzienia z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na 2 lata i 6 miesięcy,
•  złagodzenie kary orzeczonej na mocy art. 6 mkk do 10 lat więzienia i dalsze jej złagodzenie na mocy art. 3 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy o amnestii z dnia 27 kwietnia 1956 r. do 5 lat więzienia,
•  uchylenie kary orzeczonej na mocy art. 191 kk z 1932 r.,
•  złagodzenie kary łącznej do 8 lat więzienia z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na 2 lata i 6 miesięcy;

 P. przez:

•  poprawienie kwalifikacji prawnej czynu skazanego z art. 7 mkk i art. 191 kk z 1932 r. na art. 13 § 2 mkk w zw. z art. 7 mkk polegającego na tym, że A. P. we wrześniu 1950 r. w N. wszedł w porozumienie z agentami wywiadu amerykańskiego w celu prowadzenia działalności szpiegowskiej przez to, że wyraził zgodę na wyjazd do Polski i zmontowanie siatki szpiegowskiej, po czym zaopatrzony w fałszywe dokumenty 7 września 1951 r. jechał w kierunku granic Polski przez teren Czechosłowacji,
•  przyjęcie w miejsce art. 7 mkk jako podstawy prawnej wymiaru kary art. 13 § 2 kkWP, złagodzenie orzeczonej za ten czyn kary do 10 lat więzienia z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na 5 lat i dalsze jej złagodzenie na mocy art. 3 ust. 1 pkt 2 lit. a i art. 4 ust. 2 lit. a ustawy o amnestii z dnia 27 kwietnia 1956 r. do 5 lat więzienia z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na 2 lata i 6 miesięcy,
•  złagodzenie kary orzeczonej na mocy art. 6 mkk do 10 lat więzienia i dalsze jej złagodzenie na mocy art. 3 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy o amnestii z dnia 27 kwietnia 1956 r. do 5 lat więzienia,
•  złagodzenie kary orzeczonej na mocy art. 23 § 1 mkk do 5 lat więzienia i darowanie jej na mocy art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o amnestii z dnia 27 kwietnia 1956 r.,
• uchylenie kary orzeczonej na mocy art. 191 kk z 1932 r.
•  złagodzenie orzeczonej skazanemu A. P. kary łącznej do 5 lat więzienia z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na 2 lata i 6 miesięcy.

Dodać należy, że powołane wyżej postanowienie Zgromadzenia Sędziów Najwyższego Sądu Wojskowego w W. uchyliło postanowienie Wojskowego Sądu Garnizonowego w W. z dnia 12 maja 1956 r., sygn. Sr (…), o zastosowaniu wobec J. B. amnestii w części dotyczącej złagodzenia kar za przestępstwa z art. 6 mkk, 7 mkk oraz art. 191 z 1932 r. i orzeczenia o karze łącznej, a także uchyliło jako bezprzedmiotowe postanowienie Wojskowego Sądu Garnizonowego w W. z dnia 12 maja 1956 r. o zastosowaniu amnestii wobec A. P.

Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżył kasacją wskazane wyżej prawomocne postanowienie Zgromadzenia Sędziów Najwyższego Sądu Wojskowego z dnia 27 lutego 1957 r. na korzyść skazanego J. B. w części dotyczącej skazania za czyny z art. 13 § 2 mkk w zw. z art. 7 mkk i art. 6 mkk, a na korzyść skazanego A. P. w całości oraz także wskazane wyżej prawomocne postanowienie Najwyższego Sądu Wojskowego z dnia 25 stycznia 1952 r., na korzyść skazanych W. B., J. K. i P. G. – w całości.

Autor kasacji zarzucił:

•  rażące naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 7 mkk i art. 6 mkk wobec W. B., art. 24 § 1 kkWP w zw. z art. 7 mkk i art. 6 mkk wobec J. K., art. 7 mkk, art. 6 mkk i art. 191 z 1932 r. wobec P. G.. art. 13 § 2 mkk w zw. z art. 7 mkk i art. 6 mkk w zw. z art. wobec J. B. oraz art. 7 mkk w zw. z art. 24 § 1 kkWP i art. 6 mkk wobec A. P., polegające na uznaniu oskarżonych za winnych popełnienia tych czynów, pomimo, iż w przypisanych im zachowaniach, brak było znamion przestępstw przewidzianych w tych przepisach, co mogło mieć istotny wpływ na treść zaskarżonych orzeczeń, wyrażający się w oczywiście niesłusznym skazaniem oskarżonych,
•  rażące naruszenie prawa procesowego, a mianowicie art. 270 b dekretu z dnia 23 czerwca 1945 r. – kodeks wojskowego postępowania karnego (Dz.U. nr 36, poz. 216 z późn.zm.), wyrażające się w utrzymaniu w mocy wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego wobec W. B., P. G. i J. K. przez Najwyższy Sąd Wojskowy oraz zmianie tegoż wyroku i postanowienia Najwyższego Sądu Wojskowego wobec J. B. i A. P. w części dotyczącej kwalifikacji prawnej przypisanych im czynów i wymierzonych im kar przez Zgromadzenie Sędziów Najwyższego Sądu Wojskowego, pomimo że wyrok sądu pierwszej instancji zapadł z rażącym naruszeniem art. 199 § 1 kwpk polegającym na ograniczeniu oskarżonym swobody składania wyjaśnień, pozbawiając ich w konsekwencji realnej możliwości korzystania z przysługujących im procesowych środków obrony, co miało istotny wpływ na treść zaskarżonych orzeczeń.

W oparciu o te zarzuty skarżący wniósł o:

• uchylenie postanowienia Zgromadzenia Sędziów Najwyższego Sądu Wojskowego oraz zmienionych nim postanowienia Najwyższego Sądu Wojskowego i wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w W. w zaskarżonej części,
•  uchylenie postanowienia Najwyższego Sądu Wojskowego i utrzymanego nim w mocy wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w zaskarżonej części,
•  uniewinnienie oskarżonych od popełnienia przypisanych im przestępstw w zaskarżonej części.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest w części zasadna.

 Na wstępie stwierdzić należy, iż zarzut obrazy prawa materialnego jest uprawniony jedynie wówczas, kiedy nie kwestionuje się ustaleń faktycznych w sprawie .

Autor kasacji deklaruje wprawdzie na str. 9 jej uzasadnienia, iż takich ustaleń nie kwestionuje, ale pozostaje to w istocie w oczywistej sprzeczności ze sformułowanym także w tejże kasacji zarzutem obrazy prawa procesowego, prowadzącym w konsekwencji do uznania, iż wspomniane ustalenia faktyczne są wadliwe.

Przy jednoczesnym postawieniu w kasacji zarzutów obrazy prawa materialnego i procesowego można rozpoznać ten pierwszy tylko wtedy, gdy ten drugi jawi się jako bezzasadny. W sprawie zaś niniejszej właśnie zarzut obrazy prawa procesowego jest trafny, co czyni rozważania w zakresie zarzutu rażącego naruszenia prawa materialnego, w tym także odniesienie się do stosownych wywodów zawartych w motywach kasacji, bezprzedmiotowym.

Rację ma skarżący, iż zaskarżone orzeczenia Najwyższego Sądu Wojskowego i Zgromadzenia Sędziów Najwyższego Sądu Wojskowego zapadły z rażącą obrazą art. 270 b kodeksu wojskowego postępowania karnego, bowiem utrzymały one w mocy wyrok sądu pierwszej instancji, bądź też dokonały zmian tegoż wyroku i postanowienia sądu odwoławczego w sytuacji, gdy wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego w W. z dnia 10 stycznia 1952 r. zapadł z rażącym naruszeniem art. 199 § 1 kwpk.

Lektura akt postępowania przygotowawczego i akt sądowych, a szczególnie protokołów przesłuchań oskarżonych i protokołu rozprawy prowadzi nieodparcie do wniosku, iż oskarżonym w znacznym stopniu ograniczono bądź nawet zniesiono swobodę składania wyjaśnień, co z kolei w sposób rażący naruszyło ich podstawowe procesowe prawo do obrony.

Zostało to zauważone w postanowieniu Zgromadzenia Sędziów Najwyższego Sądu Wojskowego z dnia 27 lutego 1957 r. (Zg.Og. (…)) na str. 3 tego orzeczenia (k. 363 akt głównych sprawy), które wypowiedziało się, iż „...Ze sposobu prowadzenia rozprawy sądowej, podczas której wyjaśnienia skazanych ograniczały się do dawania odpowiedzi na stawiane im pytania, wnosić należy , że skazani nie mieli możliwości swobodnego składania wyjaśnień, a w związku z tym byli pozbawieni realnej możliwości korzystania ze służących im procesowych środków obrony..”.

Nie znalazło to jednak właściwego odzwierciedlenia w orzeczeniu tegoż Zgromadzenia.

Tego rodzaju naruszenie zasad procedowania nie tylko mogło mieć, ale miało wpływ na treść zaskarżonych orzeczeń, jeśli się zważy, iż przypisane im czyny, szczególnie z art. 6 mkk, 7 mkk, 13 § 2 mkk oparte zostały na ustaleniach faktycznych dokonanych w oparciu wyłącznie o wyjaśnienia oskarżonych.

Powstała zatem sytuacja prawna, w której zasadnicze dowody w sprawie uległy zdyskredytowaniu i – co do czynów wyżej wspomnianych – jawi się, jako oczywisty - brak dowodów pozwalających na przypisanie oskarżonym tychże przestępstw.

Analogicznie należy ocenić uznanie za winnych i skazanie: P. G. z art. 191 § 1 kk z 1932 r., zaś A. P. z art. 23 § 1 mkk.

 Ich wyjaśnienia co do tych przestępstw zostały złożone w takich samych warunkach rażącego naruszenia zasad procedowania, jak to wyżej opisano, a nadto w aktach sprawy brak jest dokumentów, które ewentualnie mogłyby być rozważone jako dowody, niezależnie od wspomnianych dowodów osobowych.

W tym stanie rzeczy zaskarżone orzeczenia należało uchylić (w części zaskarżonej) zgodnie z wnioskiem postawionym przez autora kasacji, a skoro brak jest jakichkolwiek dowodów winy oskarżonych, to w pełni uprawniona jest konstatacja, iż skazanie należy uznać za oczywiście niesłuszne, czego konsekwencją w myśl art. 537 § 2 k.p.k. jest uniewinnienie oskarżonych od popełnienia przypisanych im przestępstw – w zaskarżonej części.

Wobec powyższego Sąd Najwyższy orzekł jak na wstępie.