Postanowienie z dnia 2017-08-30 sygn. II GZ 607/17

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Krystyna Anna Stec po rozpoznaniu w dniu 30 sierpnia 2017 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Gospodarczej zażalenia A. Sp. z o.o. w W. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 23 czerwca 2017 r. sygn. akt VIII SA/Wa 1063/16 w zakresie odmowy przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie ze skargi A. Sp. z o.o. w W. na decyzję Dyrektora [...] Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa z dnia [...] maja 2014 r. nr [...] w przedmiocie płatności rolnośrodowiskowych postanawia: oddalić zażalenie.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 23 czerwca 2017 r., sygn. akt VIII SA/Wa 1063/16, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie odmówił A. Sp. z o.o. w W. przyznania prawa pomocy w sprawie ze skargi tej spółki na decyzję Dyrektora [...] Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa z dnia [...] maja 2014 r., w przedmiocie płatności rolnośrodowiskowych na 2012 rok.

Sąd I instancji uzasadniając swoje rozstrzygnięcie w sprawie wskazał, że w uzasadnieniu wniosku spółka podała, że aktualnie poza obsługą korespondencji nie prowadzi żadnej innej działalności, prowadzone są działania mające na celu sprzedaż gospodarstwa w całości lub w części. Koszty korespondencji ponosi jej prezes z własnych środków. Konta bankowe spółki zostały zajęte przez urząd skarbowy. Trudno jej się utrzymać jedynie z przychodu z prowadzonego gospodarstwa. W części wniosku obejmującej majątek i dochody spółka wskazała, że jej kapitał zakładowy ma wartość ujemną (-540.125,11 zł), wartość środków trwałych według bilansu za ostatni rok wynosi 7.794.375,94 zł, a za ostatni rok obrotowy odnotowała stratę w wysokości 125.704,30 zł. Stan środków na rachunku bankowym wynosi "0". Do wniosku spółka załączyła listę blokad środków na rachunku bankowym, prowadzonym przez Bank [...] w B., obejmującą łączną kwotę 189.305,06 zł (ostatnia blokada z dnia 26 kwietnia 2017 r.). Jednocześnie skarżąca oświadczyła, że otrzymała zwrot podatku akcyzowego w wysokości 2.000 zł.

Sąd I instancji miał na uwadze, że rozpoznanie wniosku o prawo pomocy polega na porównaniu stanu majątkowego posiadania wnioskującej strony z wysokością ciążących na niej kosztów sądowych. W rozpoznawanej sprawie jest to wydatek w wysokości 100 zł, na który składa się wpis sądowy od skargi kasacyjnej.

Zdaniem WSA nie zachodzą przesłanki przemawiające za uwzględnieniem wniosku strony o przyznanie prawa pomocy. Spółka jest bowiem podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą, posiada majątek znacznej wartości, nie znajduje się w stanie upadłości czy likwidacji. Według oświadczeń złożonych na formularzu PPPr, posiada majątek trwały o wartości 7.705.605,65 zł i w roku 2016 odnotowała stratę w wysokości -125.794,30 zł. Jednocześnie składając w sprawie pierwszy wniosek o przyznanie prawa pomocy (por. k. 177 akt sadowych) wykazała, że posiada majątek trwały o wartości 7.794.375,94 zł i w roku 2016 osiągnęła zysk w wysokości 67.726,80 zł. Z przedłożonych przez spółkę dokumentów finansowych w postaci bilansu za 2016 rok wynika zdaniem WSA z kolei, że spółka wypracowała w roku 2016 wyższe przychody netto ze sprzedaży – 57.883,50 zł w stosunku do analogicznych przychodów z roku 2015 – 31.221,71 zł, jak również wyższe przychody finansowe – 15.448,14 zł w stosunku do roku poprzedniego – 338,96 zł. Z oświadczenia złożonego przez spółkę wynika także, że otrzymała ona zwrot podatku akcyzowego w wysokości 2000 zł. Ponadto z urzędu WSA wziął pod uwagę informacje ujawnione w toku innych postępowań o prawo pomocy zainicjowanych przez spółkę, zgodnie z którymi: w roku 2015 uzyskała dofinansowanie ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej w ramach działania "Modernizacja gospodarstw rolnych" w wysokości 288.000 zł (vide: postanowienie WSA w Warszawie z dnia 3 sierpnia 2016 r. o sygn. akt V SA/Wa 157/16), otrzymała kredyt kupiecki oraz dofinansowanie od swojego wspólnika w kwocie łącznie 83.208 zł (vide: postanowienie WSA w Warszawie z dnia 8 grudnia 2016 r. o sygn. akt III SA/Wa 2830/16).

Sąd zauważył też, że spółka osiągała znaczne zyski. Ponadto posiada majątek o wartości znacznie przekraczającej wysokości wpisu sądowego w sprawie, co zgodnie z orzecznictwem sądów administracyjnych stanowi już podstawę do odmowy przyznania prawa pomocy (por. postanowienia NSA: z dnia 19 listopada 2004 r., sygn. akt FZ 463/04; z dnia 15 marca 2012 r., sygn. akt II GZ 89/12; orzeczenia dostępne w internetowej bazie orzeczeń pod adresem: orzeczenia.nsa.gov.pl). WSA zauważył, że w przy ocenie przesłanek udzielenia prawa pomocy, uwzględnić należy, wartość nieruchomości i możliwości pozyskiwania z nich pożytków (por. postanowienie NSA z dnia 14 maja 2015 r. o sygn. akt I FZ 67/15). W końcu prawo pomocy może być przyznane wyłącznie wówczas gdy wnioskująca strona nie posiada dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania, nie zaś w sytuacji, gdy środki takie wprawdzie posiada, jednakże przeznacza je na pokrycie innych wydatków czy zobowiązań.

Odnosząc się do podnoszonych przez spółkę trudności finansowych, Sąd I instancji zauważył, że osoba prawna oraz inna organizacja nieposiadająca osobowości prawnej nie może powoływać się tylko na to, że aktualnie nie dysponuje środkami na poniesienie kosztów sądowych, ale musi także wykazać, że nie ma ich, mimo, iż podjęła wszelkie niezbędne działania, by zdobyć fundusze na pokrycie wydatków (por. postanowienie NSA z 29 marca 2011 r., sygn. akt I OZ 191/11), a zobowiązania skarżącej związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, nie mogą korzystać z pierwszeństwa przed należnościami względem Skarbu Państwa, wynikającymi z udziału w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Z kolei w postanowieniu z 4 września 2014 r. o sygn. akt V SAB/Wa 5/14, WSA w Warszawie wskazał, iż celem działalności gospodarczej jest osiągnięcie zysku. Jeżeli więc przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą, to mu się ona opłaca, nawet jeśli przejściowo ma pewne kłopoty finansowe. W przeciwnym wypadku racjonalnym działaniem byłaby likwidacja działalności. Jeżeli natomiast przedsiębiorca faktycznie działalności nie prowadzi, lecz jej nie likwiduje i nie wniósł o ogłoszenie upadłości, to nie ma podstaw do finansowania takiego przedsiębiorcy przez zwolnienie od kosztów sądowych.

Sąd I instancji w całości podzielił powyżej przytoczone rozważania i stwierdził m. in., że skarżąca w toku prowadzonego postępowania o przyznanie prawa pomocy nie wykazała, iż nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania, a tym samym brak jest więc podstaw dla pozytywnego załatwienia wniosku.

Zażalenie na powyższe postanowienie wniosła A. Sp. z o.o., wnosząc o zmianę skarżonego postanowienia i orzeczenie o przyznaniu prawa pomocy.

Zdaniem skarżącej, Sąd I instancji błędnie wskazał, że sama relacja nieznacznych kwot wpisu i wielkości majątku spółki przesądza o oddaleniu wniosków o zwolnienie, jak i że - co do zasady - bezwzględnie na spółce ciąży obowiązek zgromadzenia funduszy przez wszelkie możliwe działania na pokrycie opłat sądowych. W praktyce gospodarczej nie jest to możliwe w sytuacji prowadzenia wobec spółki egzekucji i prawnych obowiązków priorytetu zaspokojenia dochodzonych w egzekucji roszczeń. Zdaniem skarżącej Sąd pominął w ogóle analizę specyficznych sytuacji prawnej i faktycznej umożliwiającej wykorzystanie majątku spółki poprzez jego zbycie na opłatę wpisu. Spółka nie posiada środków finansowych na poniesienie opłaty ani w kasie spółki, ani na rachunku bankowym, który jest w drodze egzekucji administracyjnej celem zabezpieczenia ewentualnych przyszłych roszczeń urzędu skarbowego. Spółka posiada co prawda majątek w postaci nieruchomości lokalowych zabezpieczonych hipotecznie, oraz nieruchomości rolnych oraz innych środków trwałych tj. maszyn rolniczych. Maszyny rolnicze zostały nabyte z pomocą finansową ARiMR, nie mogą być zbyte w terminie 5 lat. Z uwagi na wspomniane powyżej unormowania UKR, zbycie gruntów rolnych nie jest możliwe bez zgody ANR. Brak zgody skutkuje sankcją nieważności umowy sprzedaży. Prezes ANR nie wyrażając zgody na zbycie, następnie uchylając się od ciążącego na nim ustawowego obowiązku nabycia gruntu wynikającego z żądania strony, oraz ostatecznej decyzji administracyjnej doprowadził spółkę do wyjątkowo niekorzystnej sytuacji. Odnośnie pozostałych gruntów należących do spółki organ albo również odmówił wyrażenia zgody na zbycie nieruchomości albo postępowanie w sprawie wydania decyzji toczy się przez 9 miesięcy bez wydania decyzji w sprawie.

Jako dowód w sprawie skarżąca złożyła umowę z ARIMR o dofinansowania zakupu środków trwałych ze środków UE, bilans i rachunek wyników spółki za okres do 30 kwietnia 2016 r. oraz w układzie porównawczym za 2016 rok, wyciąg z rachunku bankowego spółki za okres od 31 grudnia 2016 do dnia złożenia zażalenia, potwierdzenia zajęcia egzekucyjnego środków na ww. rachunku celem zabezpieczenia, decyzję o odmowie wyrażenia zgody na zbycie nieruchomości wydaną przez pełnomocnika Prezesa Kierownika Filii ANR w S., zawiadomienie z Filii ANR w K. o przedłużeniu postępowania w sprawie wydania decyzji w przedmiocie zgody na zbycie nieruchomości, wydruków treści ksiąg wieczystych [...] i [...] z odpisem z pełnego odpisu z rejestru przedsiębiorców potwierdzającym przejęcie w drodze fuzji spółki B. sp. z o.o. w F. wpisanej w wymienionych księgach jako właściciel nieruchomości lokalowych.

Zgodnie z przedstawionym bilansem wskaźnik bieżącej płynności powodowej spółki (stosunek majątku obrotowego do zobowiązań bieżących) wynosi tj. 0,19, a więc rażąco odbiega od wymaganego minimum - 1,20. Powyższe zdaniem spółki potwierdza, że powodowa jest ona podmiotem mającym zasadnicze problemy z płynnością finansową w stopniu uzasadniającym zwolnienie od kosztów sądowych w całości.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 199 ppsa strony ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Instytucja prawa pomocy w postępowaniu sądowoadministracyjnym, która ma gwarantować możliwość realizacji prawa do sądu, wyrażonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP stanowi odstępstwo od zasady ponoszenia kosztów postępowania przez strony. W związku z tym, że w przypadku przyznania prawa pomocy koszty postępowania sądowego pokrywane są z budżetu państwa, korzystanie z tej instytucji powinno mieć miejsce jedynie w przypadkach uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, gdy wnioskodawca rzeczywiście nie posiada żadnych lub wystarczających możliwości sfinansowania kosztów postępowania, a przez to nie może zrealizować przysługującego mu prawa do sądu.

W myśl art. 246 § 2 pkt 2 ppsa osobie prawnej, a także innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, prawo pomocy może być przyznane w zakresie częściowym, gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania. Zatem to na wnoszącym o przyznanie prawa pomocy spoczywa ciężar dowodu, że znajduje się w sytuacji uprawniającej go do skorzystania z prawa pomocy, a rozstrzygnięcie w tej kwestii będzie zależało od tego, co zostanie udowodnione przez stronę.

Sąd I instancji rozpoznając wniosek o prawo pomocy i porównując stan majątkowy spółki z wysokością ciążących na niej kosztów sądowych zasadnie stwierdził, że skarżąca spółka nie wykazała, że spełnia przesłanki warunkujące przyznanie jej prawa pomocy w żądanym zakresie. Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika, że Sąd I instancji szczegółowo zbadał sytuację materialną strony. Porównał przy tym wysokość kosztów sądowych, które na obecnym etapie musi ponieść skarżąca spółka z jej możliwościami finansowymi.

Sąd I instancji zasadnie ocenił, że dysponuje ona znacznymi środkami, więc nie zasługuje na przyznanie jej prawa pomocy. Z przedstawionych przez spółkę dokumentów wynika, że posiada majątek trwały o wartości 7.705.605,65 zł i w roku 2016 odnotowała stratę w wysokości -125.794,30 zł. Jednocześnie w pierwszym wniosku o przyznanie prawa pomocy – jak słusznie zauważył Sąd I instancji - Spółka wykazała, iż posiada majątek trwały o wartości 7.794.375,94 zł i w roku 2016 osiągnęła zysk w wysokości 67.726,80 zł. Z przedłożonych przez spółkę dokumentów finansowych w postaci bilansu za 2016 rok wynika z kolei, że wypracowała w roku 2016 wyższe przychody netto ze sprzedaży - 57.883,50 zł w stosunku do analogicznych przychodów z roku 2015 - 31.221,71 zł, jak również wyższe przychody finansowe – 15.448,14 zł w stosunku do roku poprzedniego - 338,96 zł. Z oświadczenia złożonego przez spółkę wynika także, iż otrzymała zwrot podatku akcyzowego w wysokości 2000 zł.

Sąd I instancji trafnie również podniósł, że z urzędu należało wziąć pod uwagę informacje ujawnione w toku innych postępowań o prawo pomocy zainicjowanych przez skarżącą, zgodnie z którymi: w roku 2015 uzyskała dofinansowanie ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej w ramach działania "Modernizacja gospodarstw rolnych" w wysokości 288.000,00 zł (vide: postanowienie WSA w Warszawie z dnia 3 sierpnia 2016 r. o sygn. akt V SA/Wa 157/16), otrzymała kredyt kupiecki oraz dofinansowanie od swojego wspólnika w kwocie łącznie 83.208 zł (vide: postanowienie WSA w Warszawie z dnia 8 grudnia 2016 r. o sygn. akt III SA/Wa 2830/16).

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, dokonana przez Sąd I instancji ocena przesłanek przyznania praw pomocy jest prawidłowa. Jak wynika z treści zaskarżonego uzasadnienia Sąd I instancji wziął pod uwagę załączone do wniosku dokumenty: bilans (aktywa i pasywa) za 2016 r., rachunek zysków i strat do 31 grudnia 2016 r., wyciąg z Banku [...] w B., a także listę blokad środków Banku [...] w B., zasadnie przyjmując, że skarżąca spółka nie wykazała braku możliwości pokrycia kosztów postępowania. Wraz z zależeniem skarżąca spółka ponownie przesłała dokumenty - znane już Sądowi I instancji - bilans (aktywa i pasywa) za rok 2016, dodatkowo z uwzględnieniem okresu na koniec kwietnia 2017 r., rachunek zysków i strat (wariant porównawczy), listę blokad środków Banku [...] w B., oraz wyciąg z rachunku Banku [...] w B. Dodatkowo skarżąca złożyła potwierdzenie zajęcia egzekucyjnego środków na rachunku celem zabezpieczenia.

Podzielając stanowisko Sądu I instancji, należy dodać, że przedstawione dokumenty nie wykazały zaistnienia po stronie spółki przesłanek uzasadniających udzielenie pomocy z budżetu państwa w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych.

Wbrew wywodom zażalenia zajęcie rachunku bankowego nie uzasadnia wniosku o uchylenie zaskarżonego postanowienia.

W orzecznictwie trafnie zauważa się bowiem, że blokada kont bankowych nie uniemożliwia stronie korzystanie z ewentualnych wolnych środków finansowych, gdyż w tej kwestii istnieje możliwość zastosowania przez stronę skarżącą środka wynikającego z przepisu art. 166a § 2 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, z którego wnika, że istnieje możliwość dokonywania wypłat z zajętego rachunku bankowego za zgodą organu egzekucyjnego w celu poniesienia wydatków związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą.

Podkreślić przy tym trzeba, że z załączonego do zażalenia aktualnego wyciągu z konta bankowego spółki wynika, że na rachunku bankowym spółki widnieje wpłata w wysokości 4500 zł dokonana przez jej kontrahenta tytułem "za czynsz dzierżawny za 2016 r.", przekraczająca kwotę wpisu.

Zauważyć wprawdzie wypada, że z literalnego brzmienia regulacji prawnych dotyczących przyznawania prawa pomocy nie wynika - jak podniesiono w zażaleniu - by przesłanką przyznania tego prawa była relacja kwoty wpisu wobec wielkości majątku strony.

Nie ulega jednak kwestii, że nieznaczna wysokość wpisu ma znaczenie przy ocenie możliwości ich poniesienia.

Nie jest też trafny argument, że strona nie ma obowiązku gromadzenia funduszy na pokrycie opłat sądowych. W judykaturze wielokrotnie zwracano mianowicie uwagę, że zapobiegliwości i przezorności w zakresie zabezpieczenia środków na ponoszenie kosztów sądowych należy szczególnie wymagać od osób toczących spory sądowe w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, która ze swej istoty wiąże się z ryzykiem ponoszenia wszystkich związanych z nią konsekwencji, w tym kosztów – także sądowych. Dlatego dla oceny istnienia przesłanki, o której mowa w art. 246 § 2 pkt 2 ppsa, ma znaczenie nie tylko sytuacja finansowa strony na dzień wniesienia skargi do sądu, ale także jej sytuacja spółki we wcześniejszym okresie (por. postanowienie NSA z dnia 7 kwietnia 2009 r., I FZ 70/09).

Trafne jest tym samym stanowisko Sądu I instancji, że osoba prawna oraz inna organizacja nieposiadająca osobowości prawnej nie może powoływać się tylko na to, że aktualnie nie dysponuje środkami na poniesienie kosztów sądowych. Musi ona bowiem wykazać, że nie ma ich, mimo iż podjęła wszelkie niezbędne działania, by zdobyć fundusze na pokrycie wydatków (v. postanowienie NSA z 29 marca 2011 r., sygn. akt I OZ 191/11).

W tym stanie rzeczy także fakt braku możliwości zbycia majątku spółki także nie uzasadnia wniosku o przyznanie prawa pomocy. Dla oceny istnienia przesłanki określonej w art. 246 § 2 pkt 2 ppsa – jak już wskazywano - znaczenie ma nie tylko sytuacja finansowa na dzień wniesienia wniosku o przyznanie prawa pomocy, ale także sytuacja takiej jednostki we wcześniejszym okresie. Dopiero bowiem analiza przebiegu zmian sytuacji finansowej pozwala ocenić, czy trudności takiej jednostki mają charakter trwały czy są jedynie przejściowe (postanowienie NSA z dnia 9 kwietnia 2009 r., I FZ 66/09, LEX nr 564255).

Mając powyższe na uwadze Naczelny Sąd Administracyjny nie dostrzegł podstaw usprawiedliwiających uchylenie zaskarżonego postanowienia. Podzielić należy stanowisko Sądu I instancji, że sytuacja materialna skarżącej nie jest równoznaczna z brakiem jakichkolwiek możliwości pozyskania środków finansowych na opłacenie kwoty wpisu, nawet przy ewentualnym uwzględnieniu 100 zł tytułem opłaty za odpis wyroku wraz z uzasadnieniem, szczególnie, że spółka pozostaje uczestnikiem obrotu gospodarczego, zaś w piśmie z dnia 10 kwietnia 2017 r. sama wskazała, że przewiduje poprawę sytuacji finansowej w najbliższych miesiącach.

W odniesieniu do zebranego w aktach materiału wskazać należało, że skarżąca spółka nie wykazała zaistnienia po jej stronie przesłanek uzasadniających udzielenie pomocy z budżetu państwa, wobec powyższego Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zasadnie odmówił skarżącej przyznania wnioskowanego prawa pomocy.

Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 w zw. z art. 197 § 2 ppsa postanowił jak w sentencji orzeczenia.