Postanowienie z dnia 2012-10-19 sygn. V CSK 503/11

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt V CSK 503/11

POSTANOWIENIE

Dnia 19 października 2012 r.

Naruszenie zasady równości stron może nastąpić także przy przyjęciu określonej treści regulaminu sądu polubownego (art. 1161 § 3 k.p.c.).

Zasada równości stron w rozumieniu art. 1161 k.p.c. powinna być odnoszona do samej treści umowy arbitrażowej, a nie do elementów natury organizacyjnej, tworzących jedynie stosowną, niezbędną infrastrukturę organizacyjno-prawną dla zapewnienia stronom możliwości ukonstytuowania się odpowiedniego składu arbitrów w indywidualnym sporze prawnym.

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)

SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)

SSN Irena Gromska-Szuster

w sprawie z powództwa T. Huta Szkła W. Spółki Akcyjnej

w W.

przeciwko ING Bank Śląski Spółce Akcyjnej w K.

o zapłatę,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej

w dniu 19 października 2012 r.,

skargi kasacyjnej strony powodowej

od postanowienia Sądu Apelacyjnego

z dnia 1 sierpnia 2011 r.,

1. oddala skargę kasacyjną;

2. zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 3 600 (trzy tysiące sześćset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 27 maja 2011 r. odrzucił pozew powoda – T. Huta Szkła W. SA, złożony przeciwko ING Bank Śląski SA z tego powodu, że strony dokonały w łączącej je Umowie ramowej z dnia 5 lipca 2007 r. skutecznego zapisu na sąd polubowny - Sąd Polubowny przy Związku Banków Polskich. Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie powoda na to postanowienie, nie podzielając stanowiska powoda o prawnej nieskuteczności tego zapisu z powodu naruszenia zasady równości stron (art. 1161 § 2 k.p.c.).

W skardze kasacyjnej powoda (w jej wersji podstawowej i w uzupełnieniu) skarżący zarzucał naruszenie art. 1165 § 1 k.p.c., art. 1165 § 2 k.p.c. w związku z art. 11261 § 2 k.p.c. Skarżący domagał się m.in. uchylenia zaskarżonego postanowienia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z § 48 Umowy ramowej z dnia 5 lipca 2007 r., spory, które powstaną w związku z realizacją niniejszej umowy rozstrzygać będzie Sąd Polubowny przy Związku Banków Polskich; Sąd ten będzie rozstrzygał spór na podstawie regulaminu tego Sądu w składzie 3 arbitrów. Odesłanie do regulaminu SP jako sądu stałego powoduje to, że w razie złożenia pozwu arbitrażowego będą miały zastosowanie m.in. przepisy o powołaniu arbitra, przewidziane w § 14 -16, w tym - o powołaniu arbitra - przewodniczącego (§ 15 regulaminu). Jeżeli strony nie postanowiły inaczej, wiąże je także regulamin stałego sądu, obowiązujący w dacie zawarcia zapisu na sąd polubowny (art. 1161 § 3 k.p.c.).

W uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2010 r., II CSK 291/10 (Monitor Prawa Bankowego 2011, z. 10, s. 40) trafnie przyjęto, że naruszenie zasady równości stron może nastąpić także przy przyjęciu określonej treści regulaminu sądu polubownego (art. 1161 § 3 k.p.c.). Nie przesądzono jednak w tym orzeczeniu tego, czy i jakie postanowienia regulaminu Sądu Polubownego przy ZBP prowadzić mogą do naruszenia tej fundamentalnej zasady wyznaczającej dopuszczalną treść klauzuli arbitrażowej. Sąd Najwyższy uznał jedynie ocenę Sądu Apelacyjnego dotyczącą wyboru jednego z arbitrów (§ 15 regulaminu) za niedostateczną w ustalonym stanie faktycznym.

W ocenie skarżącego, niezależnie od utrudnień w zakresie wyboru arbitra – przewodniczącego, każde działanie Prezydium Sądu Polubownego przy ZBP może być dla powoda - kontrahenta banku rozpatrywane pod kątem ukrytego i niesprawdzalnego naruszenia jego praw procesowych, choćby pośrednio związanych z orzekaniem, toteż zapis na Sąd Polubowny z dnia 5 lipca 2007 r. ”trwale i organicznie narusza zasadę równości stron, co oznacza jego nieważność eo ipso i ex lege”. Skarżący nie kwestionował tego, że klauzula arbitrażowa, zawarta w § 48 Umowy ramowej, obejmuje roszczenie powoda objęte pozwem.

W art. 1161 k.p.c. nie sformułowano wprost zasadniczych kryteriów prawnych „zasady równości stron” umowy arbitrażowej, przesądzających o skuteczności prawnej takiej umowy. Wspomniano jedynie o naruszeniu tej reguły w postaci przyznania tylko jednej ze stron uprawnienia do wytoczenia powództwa przed sądem polubownym albo przed sądem państwowym (art. 1161 § 2 k.p.c.). W art. 1169 § 3 k.p.c. stwierdza się ponadto, że postanowienia umowy przyznające jednej ze stron więcej uprawnień przy powołaniu sądu polubownego są bezskuteczne. Regulacja taka upoważnia do stwierdzenia, że równość stron w rozumieniu przepisów k.p.c. o sądzie polubownym oznacza - mówiąc ogólnie -przyznanie im równych uprawnień ,zarówno w samym podstawowym zapisie na sąd polubowny, jak i w regulaminie sądu stałego, tworzących równe szanse dla tych stron w definitywnym rozstrzygnięciu sporu objętego umową.

Przy ocenie przestrzegania omawianej zasady w umowie arbitrażowej trzeba wyraźnie odróżnić treść samej umowy arbitrażowej (obejmującej także postanowienia regulaminu sądu stałego) i ogólne reguły funkcjonowania sądu stałego. Reguły takie tworzone są przez odpowiednie organizacje (korporacje, izby gospodarcze) określonych grup profesjonalistów i utrzymywane przez nie, mają z reguły charakter uniwersalny podmiotowo (służą bowiem też do rozstrzygania sporów z udziałem podmiotów niebędących członkami wspomnianych organizacji),organy statutowe tych organizacji tworzą strukturę organizacyjną sądu stałego, opracowują odpowiednie regulaminy tego sądu, ustalają listy arbitrów o odpowiednim przygotowaniu merytorycznym i tym samym umożliwiają ich wybór przez strony. Należy podkreślić, że zasada równości stron w rozumieniu art. 1161 k.p.c. powinna być odnoszona do samej treści umowy arbitrażowej, a nie do wspomnianych elementów natury organizacyjnej, tworzących jedynie stosowną ,niezbędną infrastrukturę organizacyjno-prawną dla zapewnienia stronom możliwości ukonstytuowania się odpowiedniego składu arbitrów w indywidualnym sporze prawnym. Takie wnioski wynikają także z uzasadnienia postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2010 r., V CSK 434/09 (nie publ.), w którym stwierdzono m. in., że wskazywane przez stronę powiązania organizacyjne sądów stałych z różnymi korporacjami zawodowymi lub związkami przedsiębiorców nie mogą przesądzać o ich określonej zależności od tych organizacji, przy których działają, ani także o braku bezstronności poszczególnych arbitrów.

Skoro zatem w skardze kasacyjnej powoda powołuje się właśnie wskazane wcześniej elementy funkcjonowania Sądu Polubownego przez ZBP jako mające podważać zasadę równości stron w rozumieniu art. 1161 k.p.c., wynikającej z zapisu na sąd polubowny z dnia 5 lipca 2007 r., to argumentację taką należy uznać za nieuzasadnioną. Są to bowiem jedynie elementy natury heteronomicznej w odniesieniu do wspomnianej zawady. Według podobnych reguł jak Sąd Polubowny przy ZBP działa bowiem w kraju sporo innych stałych sądów „korporacyjnych” o uznanej renomie organizacyjnej i orzeczniczej. Problem naruszenia zasady równości stron można natomiast wiązać z postanowieniami § 15 regulaminu Sądu Polubownego, przewidującego określony sposób kształtowania składu osobowego zespołu arbitrów sądu arbitrażowego, ponieważ istotnie chodzi tu o materię prawną relewantną z punktu widzenia zasady równości stron. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że w § 15 ust. 2 regulaminu wyraźnie eksponuje się element woli stron jako decydujący o ukształtowaniu składu orzeczniczego sądu. Powołanie arbitra-przewodniczącego przez Prezesa Sądu Polubownego następuje bowiem wówczas, gdy strony wcześniej nie dokonały wyboru takiego arbitra, a obie strony nie mają przecież wpływu na ostateczną decyzję Prezesa jako reprezentanta struktury organizacyjnej niezwiązanej z żadną ze stron sporu arbitrażowego. Nie sposób zatem zasadnie twierdzić o istniejącej jakoby „systemowej nierówności w wyborze arbitrów” omawianego sądu stałego.

Warto też podkreślić, że w skardze kasacyjnej nie wskazano na odpowiednie ustalenia faktyczne Sądów meriti, które dotyczyłyby jakieś określonej, dotychczasowej praktyki w zakresie podejmowania wspomnianych decyzji przez Prezesa Sądu Polubownego przy ZBP, mogącej wywoływać zastrzeżenia z punktu widzenia przestrzegania regulaminowej procedury formowania składów orzeczniczych w omawianym zakresie.

Z przedstawionych względów za nietrafne należało uznać zarzuty naruszenia art.1165 § 1 k.p.c. w zw. z art. 1161 § 2 k.p.c. Skargę kasacyjną powoda należało zatem oddalić (art. 398¹⁴ k.p.c. i orzec o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 98 k.c. i art. 108 § 1 k.p.c.).

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 12/2014

Naruszenie zasady równości stron może nastąpić także przy przyjęciu określonej treści regulaminu sądu polubownego (art. 1161 § 3 k.p.c.).

Zasada równości stron w rozumieniu art. 1161 k.p.c. powinna być odnoszona do samej treści umowy arbitrażowej, a nie do elementów natury organizacyjnej, tworzących jedynie stosowną, niezbędną infrastrukturę organizacyjno-prawną dla zapewnienia stronom możliwości ukonstytuowania się odpowiedniego składu arbitrów w indywidualnym sporze prawnym.

(postanowienie z dnia 19 października 2012 r., V CSK 503/11, K. Pietrzykowski, M. Bączyk, I. Gromska-Szuster, MoPrBank 2014, nr 1, s. 33)

Glosa

Karola Zawiślaka, Ł. Błaszczak, R. Sikorski, M. Zachariasiewicz, K. Zawiślak, G. Żmij, Diagnoza arbitrażu. Funkcjonowanie prawa o arbitrażu i kierunki postulowanych zmian, red. B. Gessel-Kalinowska vel Kalisz, Wrocław 2014, s. 197

Glosa ma charakter aprobujący.

Glosator uznał za trafne stanowisko Sądu Najwyższego, które uzupełnia wypowiedzi orzecznictwa dotyczące art. 1161 § 3 k.p.c. Przypadki naruszenia zasady równości przy powoływaniu składu sądu polubownego odnoszą się bowiem również do konieczności wnikliwego badania kwestionowanych postanowień regulaminu danego sądu, konsekwencji jego zastosowania i odnoszenia oceny wyłączenia do kwestii związanych z powoływaniem składu sądu polubownego, a nie sposobu organizacji i funkcjonowania stałego sądu polubownego.

Jednocześnie glosator wskazał na pewne braki wywodu Sądu Najwyższego. Jego zdaniem, ograniczenie analizy do oceny formalnej trybu powołania zastępczego arbitra może prowadzić do naruszenia interesów poszczególnych stron.

*******************************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 04/2014

Glosa

Rafała Morka, Monitor Prawa Bankowego 2014, nr 1, s. 54

Autor obszernie omówił orzecznictwo i piśmiennictwo dotyczące bezstronności i niezależności wybranego przez strony sądu polubownego oraz kwestię gwarancji równości stron. Stwierdził, że glosowane orzeczenie nie rozstrzyga najistotniejszych rozbieżności występujących w judykaturze i doktrynie. Dla komentatora wątpliwa była szczególnie teza, że „ogólne reguły funkcjonowania stałego sądu arbitrażowego” są pozbawione znaczenia przy ocenie przestrzegania zasady równości stron, polskie prawo bowiem nie przewiduje żadnych szczególnych wymagań co do formy organizacyjnej i reguł funkcjonowania ani jakiegokolwiek ogólnego nadzoru nad działalnością stałych sądów polubownych. Nietrafne jest też założenie, że nie są one objęte treścią zapisu na sąd polubowny. Zasada równości stron jest jedną z najważniejszych zasad w regulacjach arbitrażu, dlatego przyjmowanie zwężającej wykładni art. 1161 § 2 i art. 1169 § 3 k.p.c. byłoby nieuzasadnione.

Glosowane postanowienie zostało omówione także przez M. Bączyka w „Przeglądzie orzecznictwa” (Monitor Prawa Bankowego 2013, nr 10 s. 56).