Wyrok z dnia 1977-02-10 sygn. III CRN 12/77

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 12/77

WYROK Z DNIA 10 LUTEGO 1977 R.

Artykuł 112¹ k.r.o. przyznający rodzicom zastępczym obowiązek i prawo dochodzenia alimentów na rzecz małoletniego powierzonego ich pieczy ma zastosowanie również wówczas, gdy rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, a sąd opiekuńczy nie zastosował art. 149 § 4 k.r.o. i nie powierzył rodzicom zastępczym sprawowania opieki nad małoletnim.

Przewodniczący: Sędzia SN Z. Wasilkowska (sprawozdawca). Sędziowie SN: R. Czarnecki, Z. Masłowski.

Sąd Najwyższy, z udziałem Prokuratora Prokuratury Generalnej, St. Trautsolta, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Prokuratora Rejonowego w W. przeciwko T. W. o alimenty, na skutek rewizji nadzwyczajnej Prokuratora Generalnego PRL od wyroku Sądu Rejonowego w W. z dnia 5 października 1976 r.

oddalił rewizję nadzwyczajną.

Uzasadnienie

Na skutek pozwu Prokuratora Rejonowego w W. Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 5.X.1976 r. zasądził od pozwanego T. W. na rzecz małoletnich E. W. i M. W. do rąk T. G. oraz na rzecz małoletniego A. W. do rąk B. S. alimenty w kwocie po 500 zł miesięcznie dla każdego z małoletnich.

Sąd ustalił, że pozwany pozbawiony jest władzy rodzicielskiej i z tego względu jego dzieci umieszczone zostały początkowo w placówce wychowawczej, a następnie znalazły się w rodzinach zastępczych. Sąd stwierdził, że powództwo jest uzasadnione, skoro pozwany nie łoży na utrzymanie dzieci, mimo że jako malarz zarabia ponad 5.000 zł. Nadto uznał on powództwo, które znajduje również oparcie w zebranym materiale dowodowym, przy czym wysokość zasądzonych alimentów odpowiada usprawiedliwionym potrzebom dzieci.

Od powyższego prawomocnego wyroku wniósł rewizję nadzwyczajną Prokurator Generalny PRL z wnioskiem o jego uchylenie w części dotyczącej rozstrzygnięcia o obowiązku płacenia alimentów do rąk T. G. i B. S. i orzeczenie, że zasądzone alimenty mają być przekazywane na dochody budżetu Państwa. Skarżący zarzuca rażące naruszenie przepisów art. 3 § 2, 213 § 2 i 321 § 2 k.p.c. w związku z § 6 uchwały nr 119 Rady Ministrów z dnia 10 maja 1974 r. w sprawie pomocy materialnej dla dzieci i młodzieży w rodzinach zastępczych (M. P. Nr 22, poz. 127).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W uchwale z dnia 25.XI.1975 r. III CR 976/75 (OSNCP 1976, poz. 207) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że Skarb Państwa nie jest legitymowany do dochodzenia alimentów na rzecz dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej. W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy m.in. podniósł, że powołana obecnie w rewizji nadzwyczajnej uchwała Rady Ministrów z dnia 10 maja 1974 r. w sprawie pomocy materialnej dla dzieci i młodzieży w rodzinach zastępczych (M. P. Nr 22, poz. 127) nie może stanowić źródła prawnego dla legitymacji Skarbu Państwa do dochodzenia alimentów, gdyż legitymacja taka mogłaby wynikać tylko z ustawy (lub opartego na niej rozporządzenia wykonawczego).

Nadmienić należy, że w noweli z dnia 19 grudnia 1975 r. do kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (Dz. U. Nr 45, poz. 234) zapowiedziane zostało w art. 3 wydanie rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie m.in. zasad odpłatności rodziców za pobyt ich dzieci w rodzinach zastępczych. Rozporządzenie to dotychczas jednak nie ukazało się. W obecnym przeto stanie prawnym organy Skarbu Państwa, wypłacające pewne świadczenia na rzecz dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych, mogłyby jedynie dochodzić zwrotu wypłaconych świadczeń od osób zobowiązanych do alimentacji na zasadzie art. 140 k.r.o. (jeśli zasądzone na ten sam okres alimenty nie wyczerpują możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego i usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego do alimentacji). Jeżeli chodzi natomiast o alimenty na rzecz dzieci, dochodzić ich może tylko ich przedstawiciel ustawowy (art. 66 k.p.c.) bądź w ramach art. 112¹ k.r.o. powołanej noweli - rodzina zastępcza, nie zaś Skarb Państwa.

Już więc z tych przyczyn rewizja nadzwyczajna nie może odnieść skutku.

Jeśli chodzi o podniesioną w rewizji nadzwyczajnej kwestię, czy rodzina zastępcza może być uważana za prawnego opiekuna dziecka i czy jest ona legitymowana do dochodzenia alimentów, należy podkreślić, że zgodnie z art. 149 § 4 k.r.o. w brzmieniu cytowanej noweli z 19 grudnia 1975 r. - w wypadku potrzeby ustanowienia opieki dla małoletniego umieszczonego w rodzinie zastępczej - sąd powinien powierzyć sprawowanie tej opieki przede wszystkim rodzicom zastępczym.

Wprowadzając ten przepis, ustawodawca chciał uniknąć komstępczej - sąd powinien powierzyć sprawowanie tej opieki przede wszystkim rodzinom zastępczym.

W sprawie niniejszej zachodziła potrzeba ustanowienia opieki nad małoletnim, gdyż, jak to wynika z akt, oboje rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej. Sąd opiekuńczy - z naruszeniem art. 145 k.r.o. - ograniczył się do pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej i opieki nie ustanowił, a następnie stwierdziwszy, że dzieci zostały umieszczone w rodzinach zastępczych - postanowieniem z dnia 20.I.1976 r. "zakończył postępowanie opiekuńcze". Takie postępowanie sądu opiekuńczego jest jawnie sprzeczne z przepisami art. 145 i 94 § 3 k.r.o., które nakazują ustanowienie dla małoletniego opieki z urzędu, gdy żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska, narusza również interes dzieci, pozostawiając nie uregulowaną kwestię opieki prawnej nad nimi. Postępowanie opiekuńcze powinno więc być odpowiednio uzupełnione.

Powyższa wadliwość rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego Wydział dla Nieletnich w L. w sprawie (...) nie ma jednak wpływu na sprawę niniejszą, w której alimenty zostały zasądzone do rąk rodziców zastępczych. Przepis art. 112 ¹ k.r.o. przyznaje rodzicom zastępczym obowiązek i prawo reprezentowania małoletniego w dochodzeniu alimentów na jego rzecz. Ma on w sprawie niniejszej zastosowanie, gdyż pozew został wniesiony i wyrok wydany po dniu wejścia w życie powołanej noweli z dnia 19 grudnia 1975 r. Przepis ten, jak wynikałoby z brzmienia zdania ostatniego, ma na myśli przede wszystkim sytuację, gdy umieszczenie w rodzinie zastępczej było wynikiem ograniczenia władzy rodzicielskiej (art. 109 § 2 pkt 5 k.r.o.). Ta sama jednak ratio legis, która była założeniem art. 112¹ k.r.o., a polegająca na ułatwieniu dochodzenia alimentów na rzecz dziecka i umożliwieniu dochodzenia ich przez osoby sprawujące bezpośrednią pieczę nad dzieckiem, przemawia za analogicznym zastosowaniem omawianego przepisu w sytuacji, gdy rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, a dziecko powierzono rodzinie zastępczej. Również bowiem w takiej sytuacji logicznym następstwem powierzenia rodzicom zastępczym obowiązku i prawa wykonywania bieżącej pieczy nad osobą małoletniego i jego wychowywania jest przyznanie im obowiązku i prawa dochodzenia na rzecz małoletniego świadczeń przeznaczonych na zaspokojenie tych właśnie potrzeb jego utrzymania i wychowania.

Z tych przyczyn należy dojść do wniosku, że art. 112¹ k.r.o. przyznający rodzicom zastępczym obowiązek i prawo dochodzenia alimentów na rzecz małoletniego powierzonego ich pieczy ma zastosowanie również wówczas, gdy rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, a sąd opiekuńczy nie zastosował art. 149 § 4 k.r.o. i nie powierzył rodzicom zastępczym sprawowania opieki nad małoletnim.

W tych warunkach okoliczność, że w sprawie niniejszej sąd opiekuńczy nie spełnił swych obowiązków i nie ustanowił nad małoletnimi opieki prawnej, nie ma wpływu na prawidłowość zasądzenia alimentów na rzecz małoletnich do rąk ich rodziców zastępczych.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.