Wyrok z dnia 2011-01-18 sygn. I ACa 1011/10

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I ACa 1011/10

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 stycznia 2011 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	SSA  Bogdan Wysocki /spr/
Sędziowie:	SA  Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga SA  Jan Futro
Protokolant:	st. sekr.sądowy  Izabela Kyc

po rozpoznaniu w dniu 12 stycznia 2011 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa   ………… Spółki Akcyjnej z siedzibą w ………….

przeciwko   ………. Spółce Akcyjnej z siedzibą w ……………..

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 28 września 2010 r., sygn. akt IX GC  233/10

1. oddala apelację;
2. zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 5.400 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

/-/ J. Futro                               /-/ B. Wysocki                        /-/ M. Mazurkiewicz-Talaga

Uzasadnienie

Powód ……….. S.A. z siedzibą w ……….. złożył pozew przeciwko pozwanemu ……….S.A. z siedzibą w ……… o zapłatę kwoty 292.800 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 22 kwietnia 2010 r. i kosztami procesu. W uzasadnieniu pozwu wskazał, że swoje roszczenie opiera na art. 410 § 2 k.c., a konkretnie na przesłance odpadnięcia podstawy świadczenia. Żądanie pozwu obejmuje nadpłacony w cenie zakupionej od pozwanego energii podatek akcyzowy w kwocie 240.000 zł wraz z kwotą nadpłaconego od zawyżonej ceny podatku VAT w wysokości 52.800 zł. Zdarzeniem prawnym, które spowodowało odpadnięcie podstawy świadczenia, był wyrok ETS z dnia 12 lutego 2009 r.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powoda na swoją rzecz kosztów procesu. Pozwany podniósł zarzut braku swojej legitymacji biernej z uwagi na fakt, że jest on sprzedawcą energii elektrycznej, a nie jej producentem.

Wyrokiem z dnia 28 września 2010 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił powództwo oraz orzekł o kosztach procesu.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i wnioski.

Pozwany nabywa energię elektryczną od różnych koncesjonowanych producentów energii elektrycznej - w tym ………… S.A., przedsiębiorstw obrotu energią oraz na ………………… S.A. i internetowych platformach obrotu energią.

……….S.A. w ……… wchodzi w skład grupy kapitałowej, do której przynależy również …………." S.A., a pozwany jest przy tym jedynym akcjonariuszem elektrowni.

W dniu 18 listopada 2005 r. powód zawarł z ……….. S.A. umowę sprzedaży energii elektrycznej. W okresie od 11 do 20 sierpnia 2006 r. powód zakupił od pozwanego 12.000 MWh energii elektrycznej. Z tego tytułu została przez pozwanego wystawiona faktura VAT z dnia 22 sierpnia 2006 r. na kwotę 1.822.680 zł brutto. Pozwany uregulował tą należność w dniu 5 września 2006 r. Składnikiem ceny netto zamówionej i zapłaconej energii elektrycznej (wówczas 124,5 zł za 1 MWh) był koszt zapłaconej we wcześniejszej fazie obrotu akcyzy w wysokości 0,02 zł za 1 kWh.

W dniu 27 października 2003 r. została wydana Dyrektywa Rady Unii Europejskiej 2003/96/WE w sprawie restrukturyzacji wspólnotowych przepisów ramowych dotyczących opodatkowania produktów energetycznych i energii elektrycznej zmieniona dyrektywą Rady 2004/74/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. - zwana dyrektywą 2003/96.

Dyrektywa zakreśliła dla Polski okres przejściowy do dnia 1 stycznia 2006 r., w którym to czasie miało nastąpić dostosowanie systemu opodatkowania energii elektrycznej do ram wspólnotowych, czego Rzeczpospolita Polska nie wykonała.

W dniu 12 lutego 2009 r. Europejski Trybunał Sprawiedliwości wydał wyrok w sprawie C-475/07 ze skargi Komisji Wspólnot Europejskich przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, stwierdzający, że poprzez zaniechanie dostosowania w dniu 1 stycznia 2006 r. swego systemu opodatkowania energii elektrycznej do wymogów art. 21 ust. 3 akapit pierwszy dyrektywy 2003/96 w zakresie określenia momentu, w którym podatek od energii elektrycznej staje się wymagalny, Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom ciążącym na niej z mocy tej dyrektywy.

W oparciu o ten wyrok, producenci energii elektrycznej, w tym ………….. S.A. zwróciły się do Skarbu Państwa z żądaniem zwrotu uiszczonego podatku akcyzowego w okresie niezgodności przepisów krajowych z przepisami unijnymi. Do tej pory jednak nie zapadły w tej sprawie wyroki zasądzające.

22 kwietnia 2010 r. powód wezwał pozwanego do zwrotu nienależnego świadczenia pobranego od stycznia 2006 r. do stycznia 2009 r. podatku akcyzowego zapłaconego w cenie energii elektrycznej oraz nadpłaconego podatku VAT w kwocie 27.859.151 zł.

            W ocenie Sądu Okręgowego powód skierował swoje roszczenie oparte na podstawie art. 410 § 2 k.c. przeciwko niewłaściwemu podmiotowi. Skoro wyrok ………… kreował przesłanki do ewentualnych wniosków o zwrot nadpłaconego podatku dla producenta energii, zatem nieuzasadnione jest pozwanie dystrybutora energii, którym jest ……….. S.A. Ewentualnie bezpodstawnie wzbogaconym byłaby ………… S.A., a nie ……… S.A. Całkowicie nieistotna jest okoliczność, że dwa podmioty są kapitałowo powiązane, skoro w świetle prawa są one podmiotami odrębnymi i niezależnymi, ponoszącymi samodzielną odpowiedzialność za swoje obowiązania. Niemniej jednak, ……… S.A. nie uzyskała dotychczas zwrotu podatku.

Na marginesie Sąd I instancji wskazał, że brak i ku temu jakichkolwiek podstaw bowiem zwrot wartości przekazanej musi należeć się temu, kto tę wartość utracił, a zatem tej osobie, która faktycznie poniosła ekonomiczny ciężar nienależnie zapłaconego podatku. Natomiast ……… zapłaciła podatek akcyzowy formalnie, a nie faktycznie, gdyż poprzez doliczenie podatku do ceny sprzedawanej energii otrzymała zwrot tej wartości od dystrybutora - ………..S.A., natomiast pozwany otrzymał zwrot od powoda.

Akcyza została uiszczona przez odbiorcę końcowego, lecz było to zgodne z charakterem podatku akcyzowego jako podatku pośredniego.

Wobec tego Sąd Okręgowy oddalił powództwo w całości. O kosztach procesu orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Apelację od wyroku złożył powód zaskarżając go w całości zarzucając rozstrzygnięciu naruszenie przepisów prawa materialnego tj.

• 410 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że w przypadku oparcia roszczenia na nienależnym świadczeniu istotne dla sprawy są okoliczności związane ze wzbogaceniem i zubożeniem powoda,
• 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i uznanie, że wskazana przez powoda jako ewentualna przesłanka wzbogacenia pozwanego w postaci oszczędności wydatku po stronie pozwanej nie zasługuje na uwzględnienie,
• 410 § 2 k.c. w zw. z 258 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dawnej art. 226 TWE) poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że wyrok ETS z dnia 12 lutego 2009 r. sygn. C - 475/07 nie stanowi zdarzenia prawnego które skutkuje odpadnięciem podstawy świadczenia,
• naruszenie art. 21 ust. 6 dyrektywy Rady nr 2003/96/WE z dnia 27 października 2003 r. poprzez przyjęcie, że przepis ten nie tworzy dla powoda żadnych uprawnień,
• naruszenie Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, a mianowicie art. 288 TFUE (dawny artykuł 249 TWE) w zw. z art. 4 i 16 z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne na skutek przyjęcia, że pozwana spółka świadcząca jako przedsiębiorstwo energetyczne usługi publiczne i kontrolowana przez państwo, nie może być uznana za tzw. „emanację państwa",
• naruszenie art. 2 Konstytucji RP oraz art. 32 Konstytucji RP przez niezastosowanie prokonstytucyjnej wykładni art. 410 § 2 k.c.,
• naruszenie art. 217 Konstytucji RP w zw. z art. 91 ust. 3 Konstytucji RP poprzez przyjęcie, że z punktu widzenia sytuacji prawnej powoda bez znaczenia są obowiązujące regulacje prawa podatkowego.

Wskazując na te zarzuty powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania z pozostawieniem Sądowi I instancji do rozstrzygnięcia o kosztach dotychczasowego postępowania ewentualnie wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kwoty 292.800 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 22 kwietnia 2010 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Ustalenia faktyczne sądu I instancji nie budzą wątpliwości i stąd Sąd Apelacyjny przyjmuje je za podstawę własnego rozstrzygnięcia.

Nie zasługują na uwzględnienie podnoszone w apelacji zarzuty naruszenia prawa materialnego, w szczególności art. 410 kc oraz powoływanych przepisów prawa europejskiego.

Przede wszystkim nie można uznać ceny zapłaconej przez powoda pozwanemu za zakupioną energię elektryczną za świadczenie nienależne w rozumieniu art. 410 § 2 kc.

Świadczenie to, również co do swojej wysokości, znajdowało podstawę faktyczną i prawną w treści umowy stron z dnia 18 listopada 2005r, w szczególności w postanowieniach jej § 7, a także w obowiązujących przepisach prawa, w tym ustawy z dnia 5 lipca 2001r o cenach (Dz. U. nr 97, poz. 1050 ze zm.).

Podstawa ta, wbrew poglądowi skarżącego, nie odpadła wraz z wydaniem przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości wyroku z dnia 12 lutego 2009r w sprawie …………..

Wyrok ten miał charakter stricte deklaratoryjny i stwierdzał jedynie, że Polska, wbrew obowiązkowi traktatowemu, nie wdrożyła do swojego prawa krajowego (przepisów o podatku akcyzowym) Dyrektywy Rady 2003/96/WE z dnia 27 października 2003r w sprawie restrukturyzacji wspólnotowych przepisów ramowych, dotyczących opodatkowania produktów energetycznych i energii elektrycznej (Dz.UE L 03.283.51) a więc, pośrednio, że w tym zakresie treść prawa polskiego pozostaje w sprzeczności z prawem europejskim.

Orzeczenie to natomiast w żaden sposób nie wpływało i nie mogło wpływać na treść umów cywilnoprawnych łączących dystrybutorów energii z ich końcowymi odbiorcami.

Za możliwością odmiennej, forsowanej przez powoda, interpretacji wymienionego wyroku w żadnym wypadku nie przemawia treść art. 258 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. U. z 2004r, nr 90, poz. 864/2).

Oznacza to, że strony przez cały czas trwania umowy z dnia 18 listopada 2005r związane były jej postanowieniami również co do ceny.

Argumentacja apelującego opiera się na twierdzeniu, że do ceny energii netto pozwany doliczył bezpodstawnie podatek akcyzowy, którego nie miał prawa naliczać z uwagi na sprzeczność polskich przepisów o podatku akcyzowym ( w zakresie podmiotów obciążonych takim podatkiem) z prawem europejskim. Tymczasem stanowisko takie przede wszystkim błędnie zakłada, że ustalona przez strony cena zawierała podatek akcyzowy. Pozostaje ono w sprzeczności z treścią § 7 ust. 1-4 umowy z dnia 18 listopada 2005r. Z zawartych tam postanowień wynika expressis verbis, że strony planowały ewentualne doliczenie podatku akcyzowego do ceny energii dopiero w przyszłości, na wypadek, gdyby doszło do zmian w przepisach podatkowych ( w domyśle – implementacji do prawa krajowego w/w Dyrektywy Rady 2003/96/WE). Brak podatku akcyzowego jako elementu uzgodnionej ceny jest tu o tyle oczywisty, że pozwany nie był podatnikiem tego podatku.

W związku z tym należy zauważyć, że w judykaturze utrwalone jest stanowisko, zgodnie z którym cena nie obejmuje podatku od towarów i usług lub podatku akcyzowego, jeżeli umowa stron nie przewiduje jako elementu ceny tego podatku (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 1998r w spr. I CKN 429/97, OSNC, z. 9 z 1998r, poz. 139 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 2006r w spr. III CZP 54/06, OSNC, z. 5 z 2007r, poz. 66). W tej sytuacji, w realiach rozpoznawanej sprawy, w ogóle nie znajduje zastosowania wyrażona w orzecznictwie wykładnia, w świetle której cena w zakresie obejmującym bezpodstawnie ustalony podatek VAT jest świadczeniem nienależnym (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2004r w spr. V CK 293/03, OSNC, z. 5 z 2005r, poz. 51).

Natomiast niewątpliwie podatek akcyzowy miał charakter cenotwórczy, w tym sensie, że stanowił koszt działalności gospodarczej pozwanego, który uiścił tą daninę pośrednio w ramach ceny zapłaconej za energię zakupioną u jej producenta.

Tego rodzaju okoliczność nie skutkuje uznaniem, że w tej części ustalona przez strony cena była świadczeniem nienależnym. Można tylko ubocznie zauważyć, że ostatecznie powód uwzględnił także pośrednio wartość podatku w kosztach swojej działalności, a w konsekwencji w cenie sprzedawanych przez siebie towarów lub usług.

Dochodzone przez powoda roszczenie nie było też świadczeniem nienależnym z tego powodu, iż Polska nie implementowała we właściwym czasie ( w okresie, którego dotyczy powództwo) do prawa krajowego przedmiotowej Dyrektywy Rady 2003/96/WE.

Stosownie do przepisu art. 288 zd. 3 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, pozostawiając organom krajowym swobodę wyboru formy i środków dla osiągnięcia rezultatu, który ma być osiągnięty.

Z tego wynika, że dyrektywy, co do zasady, nie mają bezpośredniego zastosowania do wewnątrzkrajowych stosunków prawnych, a stanowią jedynie wytyczne, które dopiero muszą być w odpowiedni, wybrany przez Państwo Członkowskie sposób, implementowane do jego prawa krajowego.

Przyjmuje się natomiast, w związku z ugruntowanym orzecznictwem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, że przepisy dyrektyw mogą znajdować bezpośrednie zastosowanie, o ile ich normy są precyzyjne i bezwarunkowe, z dyrektyw wynikają prawa jednostek wobec państwa, a także upłynął termin, w którym dyrektywa powinna zostać wprowadzona do prawa krajowego albo jej implementacja dokonana została nieprawidłowo (por. wyrok ETS z 4 grudnia 1974 41/74 Yvone van Duyn c/a Home Office, a także : A.Dębiec, „Relacje pomiędzy podatkowym prawem wspólnotowym i krajowym – wybrane aspekty”, Monitor Podatkowy, nr 10 z 2004r).

Tego rodzaju bezpośrednie zastosowanie norm dyrektywy może jednak dotyczyć jedynie stosunków w relacji „wertykalnej”, tzn. między jednostką (podmiotem prawnym) a Państwem.

W żadnym natomiast przypadku dyrektywa nie znajduje bezpośredniego zastosowania do stosunków w relacji „horyzontalnej”, tzn. między jednostkami (por. A.Dębiec, op. cit. oraz wyrok ETS z dnia 26 lutego 1986r 152/84, M.H.Marshall c/a Southampton and South – West Hampshire Area Health Authority).

Odnosząc to do rozpoznawanej sprawy, to, jeśli założyć, iż normy art. 21 Dyrektywy Rady 2003/96/WE spełniają w/w warunki do ich bezpośredniego stosowania, to mogły z nich wynikać jedynie ewentualne uprawnienia podatników podatku akcyzowego wobec Państwa Polskiego (Skarbu Państwa).

Natomiast w jakikolwiek sposób nie rzutowały one na wzajemne prawa i obowiązki stron niniejszego procesu, wynikające z łączącej ich umowy o sprzedaż energii elektrycznej.

Nie sposób bowiem zaakceptować stanowiska skarżącego, aby pozwany był „emanacją” Państwa w rozumieniu art. 288 zd. 3 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Pozwany jest spółką prawa prywatnego, funkcjonującą na rynku jako jeden z wielu podmiotów dostarczających energię elektryczną. Bez znaczenia dla takiego statusu jest okoliczność, w jakim zakresie jej akcjonariuszem jest Państwo. Oczywiście, z uwagi na specyficzny charakter prowadzonej działalności, która jest istotna dla bezpieczeństwa gospodarki i funkcjonowania państwa, pozwana spółka, jak wszystkie podobne jej podmioty, podlega ograniczeniom oraz posiada uprawnienia wynikające z przepisów Prawa energetycznego. Wynikają one jednak wyłącznie z charakteru prowadzonej działalności, a nie ze stosunków właścicielskich. Nie posiada pozwany w każdym razie jakichkolwiek atrybutów władczych, charakterystycznych dla Państwa działającego w ramach tzw. imperium.

Bez znaczenia jest natomiast, czy po wyroku ETS z dnia 12 lutego 2009r w spr. C-475/07 producenci energii uzyskają od Skarbu Państwa zwrot uiszczonego podatku akcyzowego na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2005r, nr 8, poz. 60 ze zm.).

Nie oznaczać to będzie w każdym razie bezpodstawnego wzbogacenia po stronie pozwanego kosztem majątku powoda.

Przepisy prawa podatkowego, w tym regulujące zwrot nadpłaty podatku, charakteryzują się swoistymi rozwiązaniami i nie można przykładać do nich reguł i norm typowych dla stosunków cywilnoprawnych (por. uchwała NSA z 13 lipca 2009r w spr. I FPS 4/09, ONSA i WSA, nr 6 z 2009r, poz. 102, nb. kilkakrotnie przywoływana przez powoda).

Niezależnie od tego podzielić należy pogląd sądu I instancji, zgodnie z którym dla powstania roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia (art. 410 kc) konieczne jest spełnienie przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia w rozumieniu art. 405 kc, tj. uzyskanie korzyści majątkowej przez wzbogaconego kosztem majątku zubożonego.

Wskazuje na to wprost treść przepisu art. 410 § 1 kc.

Zgodzić trzeba się z pozwanym, że nie uzyskał on bez podstawy prawnej zwiększenia swojego majątku kosztem majątku powoda.

Po pierwsze, co już wyżej powiedziano, powód zapłacił cenę wynikającą z łączącej strony umowy.

Poza tym, cena ta została ustalona w oparciu o zatwierdzone przez właściwe organy taryfy i uwzględniała wyłącznie rzeczywiste koszty poniesione przez pozwanego w związku z funkcjonowaniem podatku akcyzowego..

Wreszcie, wydatki, które poniósł powód w związku z uiszczeniem ceny za nabycie energii elektrycznej, zostały niewątpliwie uwzględnione w kosztach prowadzonej przez niego działalności, a więc w cenie sprzedawanych przez niego towarów i usług. Majątek powoda na skutek zapłaty ceny za energię w wysokości określonej umową stron nie doznał zatem jakiegokolwiek uszczerbku.

Nie może być mowy o naruszeniu przez sąd I instancji wskazywanych w apelacji przepisów Konstytucji RP.

Przepis art. 2 Konstytucji ma charakter normy generalnej i nie daje, per se, podstaw do formułowania na jego podstawie roszczeń cywilnoprawnych.

Z kolei art. 32 Konstytucji dotyczy relacji między podmiotami (osobami) a Państwem (władzą publiczną), co, z przyczyn, o których była mowa wyżej, nie ma w sprawie miejsca.

Również z przyczyn omówionych wyżej nie znajdują zastosowania przepisy art. 217 i art. 91 ust. 3 Konstytucji.

W tej sytuacji apelacja nie znajduje uzasadnionych podstaw.

Dlatego na podstawie przepisu art. 385 kpc Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt. 1 sentencji wyroku.

O należnych stronie pozwanej kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym orzeczono (pkt. 2 wyroku) na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc oraz art. 99 kpc, przy uwzględnieniu § 2 ust. 1 i 2 oraz § 12 ust. 1 pkt. 2 w zw. z § 6 pkt. 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. nr 163, poz. 1349 ze zm.).

/-/ J. Futro                            /-/ B. Wysocki                            /-/ M. Mazurkiewicz-Talaga