Wyrok z dnia 2011-06-03 sygn. VI ACa 1441/10

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt VI ACa 1441/10

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 czerwca 2011 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący Sędzia SA – Zofia Markowska

Sędzia SA                 – Urszula Wiercińska

Sędzia SA                 – Maciej Kowalski (spr.)

Protokolant – sekr. sąd. Edyta Kaczmarek

po rozpoznaniu w dniu 3 czerwca 2011 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa […] w W.

przeciwko W. O.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 16 września 2010 r.

sygn. akt XX GC 906/07

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

U Z A S A D N I E N I E

Powódka […] wniosła o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym i nakazanie pozwanemu W. O., aby zapłacił jej kwotę 260.898,24 zł wraz z odsetkami od dnia wniesienia pozwu i kosztami procesu na podstawie art. 299 k.s.h.

W dniu […] listopada 2007 r. wydany został nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym zgodnie z żądaniem pozwu.

Pozwany w dniu […] grudnia 2007 r. wniósł sprzeciw od nakazu zapłaty. Przyznał, iż pełnił funkcje prezesa […] Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Przyznał również, że powódka posiadała roszczenia w stosunku do tej spółki. Kwestionował jednak ich wysokość.

Wskazał, ze w momencie wszczęcia przeciwko Spółce postepowania egzekucyjnego przechodziła ona przejściowe trudności finansowe. Ówczesna jej kondycja finansowa nie dawała jednak powodów do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. W okresie tym dokapitalizował Spółkę swoim prywatnym majątkiem w kwocie 2.180.000 zł tak, że strata finansowa na koniec 2005 r. wynosiła tylko 3.067,05 zł.

W momencie zbycia udziałów […] Sp. z o.o. nie było podstaw, by ówczesny jej zarząd złożył wniosek o ogłoszenie upadłości Spółki.

Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 16 września 2010 r. wydanym w sprawie XX GC 906/07 oddalił powództwo.

Sąd ten ustalił, że pozwany był członkiem zarządu spółki […] Sp. z o.o. w W. od początku jej powstania do dnia […] sierpnia 2006 r.

Od lutego 2006 r. był również wspólnikiem […] Sp. z o.o. W dniu […] sierpnia 2006 r. pozwany zbył wszystkie udziały w Spółce.

W dniu […] maja 2006 r. powódka uzyskała klauzulę wykonalności przeciwko […] Sp. z o.o. w W. nadaną na nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia […] października 2005 r. wydany przez Sąd Okręgowy w Warszawie w sprawie sygn. akt IV Nc […].

Komornik Sądowy Rewiru VII przy Sądzie Rejonowym dla m. st. Warszawy postanowieniem z […] czerwca 2006 r. umorzył postępowanie egzekucyjne wobec bezskuteczności egzekucji.

Spółka […] w 2004 r. osiągnęła zysk w wysokości 27.415,69 zł. W 2005 r. poniosła stratę w wysokości 3.067,05 zł. W czerwcu 2006 r. Spółka przyniosła stratę w wysokości 200.663,41 zł.

Sąd Okręgowy nie dał wiary twierdzeniom strony pozwanej, której nie udało się wykazać w przekonywujący sposób, że spółka […] Sp. z o.o. w okresie 2005-2006 r. była wypłacalna.

Sytuacja majątkowa […] Sp. z o.o. w W. w 2005 r. była trudna. Spółka pod koniec 2005 r. nie posiadała praktycznie żadnych aktywów obrotowych. W owym czasie jej jedyny majątek stanowiła gotówka w kwocie 3.818,31 zł oraz zaległe i już wówczas w zasadzie nieściągalne należności od odbiorcy w kwocie 767.641,81 zł. Porównanie rachunku zysków i strat za 2004 r. z rachunkiem zysków i strat za 2005 r. kiedy to przychody netto ze sprzedaży były niemal dwudziestokrotnie niższe niż w roku ubiegłym sugeruje, iż w 2005 r. Spółka niemalże zaprzestała działalności operacyjnej. Zgromadzone w sprawie dowody wskazują jednoznacznie, iż w 2005 r. nie była ona w stanie na bieżąco regulować swoich zobowiązań. Same tylko tytuły egzekucyjne przeciwko […] Sp. z o.o. w W. będące w posiadaniu komornika wskazują, że była ona zadłużona do tego stopnia, iż zaspokojenie wszystkich wierzytelności wydawało się nierealne.

Zdaniem Sądu, w zaistniałej sytuacji już w 2005 r. zachodziły przesłanki do ogłoszenia upadłości […] Sp. z o.o.

Pozwany już w 2005 r. powinien był złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości Spółki bowiem już wtedy nie była ona w stanie regulować swoich należności.

Subiektywne przeświadczenie pozwanego, że Spółka przezwycięży trudności płatnicze i ogłoszenie upadłości jest niepotrzebne nie stanowi okoliczności zwalniającej go od odpowiedzialności na podstawie art. 299 k.s.h.

Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z ugruntowanym poglądem judykatury, odpowiedzialność członków zarządu na podstawie art. 299 k.s.h. ma charakter odszkodowawczy a szkoda objęta odpowiedzialnością z art. 299 k.s.h. sprowadza się przede wszystkim do obniżenia potencjału majątkowego spółki, przez co ograniczona zostaje możliwość wierzycieli zaspokojenia się z jej majątku.

Z art. 299 k.s.h. wynika domniemanie szkody wierzyciela w wysokości niewyegzekwowanego wobec Spółki zobowiązania. Z powołaniem się na uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2008 r. wydaną w sprawie III CZP 72/2008 Sąd Okręgowy wskazał, że w niektórych sytuacjach system prawny stawia do dyspozycji poszkodowanego w procesie takie ułatwienia dowodowe, jak domniemania faktyczne (art. 231 k.p.c.) oraz tzw. dowód prima facie. Wszystkie te ułatwienia, a więc także domniemanie wywodzone z art. 299 § 2 k.s.h., nie zmieniają jednak ogólnej reguły rozkładu ciężaru dowodu wynikającej z art. 6 k.c., łagodzonej tylko nieco przez art. 322 k.p.c.

Twierdzenie, że art. 299 § 2 k.s.h. zwalnia od dowodu szkody w wysokości niewyegzekwowanej wierzytelności, zawiera więc pewne uproszczenie. W istocie powód musi szkodę wykazać pod rygorem oddalenia powództwa. Korzysta jednak w tym względzie z ułatwienia w postaci domniemania prawnego wynikającego z art. 299 § 2 k.s.h.

Sąd Okręgowy wskazał, że strona powodowa nie podjęła nawet próby wykazania szkody jaką poniosła w wyniku nieogłoszenia upadłości […] Sp. z o.o. w W. w momencie utraty wypłacalności. Powódka skupiła się jedynie na dowiedzeniu faktu niewypłacalności już w 2005 r.

Nie wykazała należycie, że zwłoka z ogłoszeniem upadłości Spółki doprowadziła do tego, iż jej majątek zmniejszył się w międzyczasie do poziomu nie pozwalającego na zaspokojenie jej roszczeń. Z tego powodu Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do przychylenia się żądania pozwu.

W ocenie Sądu, w stanie faktycznym sprawy nie sposób mówić o jakiejkolwiek szkodzie powoda wynikającej ze zmniejszenia potencjału majątkowego Spółki. Od 2005 r. była ona praktycznie rzecz biorąc niewypłacalna. Jej majątek systematycznie się zmniejszał do tego stopnia, że pod koniec 2005 r. składało się na niego 3.818,31 zł w gotówce i w praktyce nieściągalne wierzytelności. Kwota 2.180,000 zł, jaką pozwany wpłacił na rzecz Spółki […] grudnia 2004 r. została rozdysponowana na uregulowanie bieżących zobowiązań. W międzyczasie jej zobowiązania rosły przewyższając znacznie jej majątek.

Sąd zauważył również, że powódka uzyskała tytuł wykonawczy przeciwko spółce […] Sp. z o.o. dopiero […] maja 2006 r., zaś jak wynika z ustalonego stanu faktycznego, Spółka była już wówczas praktycznie niewypłacalna.

Wierzytelność powódki zostałaby zaspokojona dopiero w czwartej kategorii. Pierwszeństwo w zaspokojeniu przed wierzytelnościami tej kategorii mają daniny publicznoprawne i składki należne z tytułu ubezpieczenia społecznego. Jak zaś wynikało z salda odbiorców Spółka […] wykazała w 2006 r. zadłużenie z tytułu podatków oraz składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości 1.038.279,24 z. Zatem w wypadku ewentualnego ogłoszenia upadłości Spółki, szanse na zaspokojenie się przez powódkę z jej majątku byłyby jeszcze niższe.

W momencie wszczęcia postępowania egzekucyjnego majątek Spółki nie pozwalał na zaspokojenie powódki.

Sąd wziął również pod wagę bezczynność powódki, która mając świadomość trudnej sytuacji finansowej Spółki nie podjęła żadnych kroków w celu zabezpieczenia sobie możliwości wyegzekwowania od niej swoich należności. Uzyskała ona przeciwko Spółce […] tytuły egzekucyjne, zanim jeszcze Sąd wydał na jej rzecz nakaz zapłaty z dnia […] października 2005 r. Mimo zadłużenia narastającego od dłuższego czasu, powódka zdecydowała się na wypowiedzenie Spółce umowy najmu dopiero […] lipca 2005 r. W międzyczasie prowadziła z pozwanym pertraktacje na temat terminu i sposobu spłaty narastającego zadłużenia, po czym nagle odstąpiła od poczynionych uzgodnień. W tym stanie rzeczy powódka przyczyniła się do pomniejszania swoich szans na zaspokojenie się z majątku Spółki […]. Klauzulę wykonalności do nakazu zapłaty z […] października 2005 r. uzyskała dopiero w dniu […] maja 2006 r.

Powódka jako wierzyciel posiadała ponadto pewne uprawnienia, pozwalające jej na zabezpieczenie się przed ewentualną niewypłacalnością dłużnika i brakiem perspektywy na zaspokojenie się z jego majątku. Znane były jej problemy płatnicze Spółki oraz miała on świadomość, iż jej wierzytelności istniejące już w dacie wydania nakazu zapłaty z […] października 2005 r. prawdopodobnie nie zostaną zaspokojone. Wobec tego miała podstawy by złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości Spółki […] odpowiednio wcześnie i dochodzić swoich należności od Spółki kiedy miała ona majątek.

Sąd Okręgowy uznał, że pozwany wykazał w toku postępowania, iż powódka będąca wierzycielem nie otrzymałaby zaspokojenia swojej należności nawet wtedy gdyby postępowanie upadłościowe wdrożono wcześniej. Powódka był wiele lat wynajmowała Spółce lokal a zatem musiała znać jej sytuację finansową.

Przyznała, że przed uzyskaniem nakazu zapłaty z […] października 2005 r., uzyskała inne tytułu egzekucyjne.

Wierzyciel nie podjął w stosownym czasie egzekucji przeciwko Spółce, choć jeszcze w 2005 r. taka egzekucja, w ocenie Sądu, była możliwa.

Powódka mimo udogodnień dowodowych wynikających z art. 299 k.s.h. nie udowodniła poniesionej szkody.

Sąd Okręgowy miał również na uwadze, że należność zasądzona nakazem zapłaty z dnia […] października 2005 r. w przeważającej mierze przysługiwała powódce z tytułu tak zwanych „kar konwencjonalnych” zastrzeżonych w umowie najmu z dnia […] października 1998 r. Kary zastrzeżone w tej umowie zostały ustalone na bardzo wysokim poziomie, nie korelującym z ich przeznaczeniem i nie mającym gospodarczego uzasadnienia. W efekcie Spółka w bardzo szybkim tempie zadłużyła się u powódki co niewątpliwie dodatkowo przyczyniło się do pogorszenia jej sytuacji majątkowej.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła powódka […]. Zarzuciła mu:

• 1. błędną wykładnię i zastosowanie art. 299 § 1 i 2 k.s.h.,

• 2. błędne ustalenie stanu faktycznego,

• 3.    nie zastosowanie art. 479¹⁴ § 2 w zw. z art. 479^14a k.p.c.,

• 4. naruszenie prawa procesowego mające wpływ na wynik postępowania tj. art. 230 k.p.c. poprzez błędną wykładnię i jego niewłaściwe zastosowanie.

Ponadto zarzuciła, iż Sąd orzekający błędnie ustalił poglądy Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z dnia 7 listopada 2008 r. sygn. akt III CZP 72/08.

Wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie kwoty dochodzonej pozwem oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego, wliczając w to koszty postepowania przed Sądem II instancji ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sad Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego zasługuje na uwzględnienie.

Zasadnie podnosi apelacja, iż Sąd Okręgowy dokonał wadliwej wykładni stanowiska Sądu Najwyższego zawartego w uzasadnieniu uchwały 7 sędziów z dnia 7 listopada 2008 r. wydanej w sprawie II CZP 72/08.

W uzasadnieniu tym Sąd Najwyższy wskazał, że ze względu na występujące w niektórych sytuacjach trudności dowodowe przy ustalaniu szkody, system prawny stawia do dyspozycji poszkodowanego w procesie takie ułatwienia dowodowe, jak domniemania faktyczne (art. 231 k.p.c.) oraz tzw. dowód prima facie. Wszystkie te ułatwienia dowodowe, a więc także domniemanie wywodzone z art. 299 § 2 k.s.h., nie zmieniają jednak ogólnej reguły rozkładu ciężaru dowodu wynikającej z art. 6 k.c., łagodzonej tylko nieco przez art. 322 k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2001 r., sygn. akt I CKN 1189/98, LEX nr 52700). Jeżeli zatem poszkodowany, mimo stojących do jego dyspozycji ułatwień dowodowych, nie wykaże szkody, której naprawienia dochodzi, jego powództwo zostanie oddalone. W świetle powyższych uwag, twierdzenie, że art. 299 § 2 k.s.h. zwalnia od dowodu szkody w wysokości niewyegzekwowanej, zawiera więc pewne uproszczenie. W istocie, powód musi tę szkodę wykazać pod rygorem oddalenia powództwa, korzysta jednak w tym względzie z ułatwienia w postaci domniemania prawnego wynikającego z art. 299 § 2 k.s.h.

Z powyższego nie wynika, aby dowody na okoliczności opisane w art. 299 § 2 k.s.h. obciążały stronę powodową. W tym zakresie Sąd Okręgowy w sposób wadliwy określił ciężar rozkładu dowodu wynikającey z art. 299 k.s.h.

Odpowiedzialność odszkodowawcza członków zarządu spółki z ograniczona odpowiedzialnością uzależniona jest od wykazania przez wierzyciela jedynie istnienia zobowiązania spółki oraz bezskuteczności egzekucji z majątku spółki. Zarówno powstanie szkody, rozumianej jako obniżenie potencjału finansowego spółki a nie bezpośredni uszczerbek w majątku wierzyciela, jak i inne przesłanki odpowiedzialności: tj. wina i związek przyczynowy pomiędzy tak rozumianą szkodą a zachowaniem członków zarządu spółki, funkcjonują na zasadzie domniemania ustawowego. Dlatego dowody na te okoliczności, opisane w art. 299 § 2 k.s.h. muszą przedstawić członkowie zarządu.

Wierzyciel dochodzący na podstawie art. 299 k.s.h. od członków zarządu swych nie wyegzekwowanych roszczeń względem spółki korzysta z ustawowego domniemania m.in. szkody i musi wykazać jedynie fakt bezskuteczności egzekucji w stosunku do spółki. Wykazanie przez powoda bezskuteczności egzekucji w stosunku do Spółki […] nie było w niniejszej sprawie kwestionowane.

Prawidłowo, z powołaniem się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2009 r. wydany w sprawie II CSK 661/08, apelacja zarzuca, iż jedną z okoliczności opisanych w art. 299 § 2 k.s.h. co do której dowód przedstawić muszą członkowie zarządu jest wykazanie, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek u ogłoszenie upadłości lub wszczęto postepowanie układowe.

W literaturze przedmiotu i orzecznictwie Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 7 maja 1997 r. II CKN 117/97, nie publ.; wyrok z dnia 16 października 198 r., III CKN 650/97, OSNC 1999/3/64; wyrok z dnia 16 marca 2007 r., III CSK 404/06, nie publ.) przyjmuje się, że dla określenia „właściwego czasu” dla wystąpienia o otwarcie postępowania układowego lub o ogłoszenie upadłości (art. 298 § 2 k.h.) należy uwzględnić funkcje ochronne tych postępowań wobec wierzycieli.

Ustalenie tej okoliczności jest niezbędne dla oceny pozostałych przesłanek wyłączających odpowiedzialność członków zarządu z mocy art. 299 § 2 k.s.h., na których pozwany opierał swoją obronę.

Ustalenie czasu właściwego jest o tyle istotne, że chwilę tę należy za każdym razem odnosić do stanu majątkowego spółki. Zgodnie z art. 299 § 2 k.s.h. członek zarządu nie ponosi odpowiedzialności, jeśli wierzyciel i tak nie uzyskałby w żadnym stopniu zaspokojenia, nawet wtedy, gdyby którykolwiek z członków zarządu złożył wniosek o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie.

Ogólnikowe wskazanie przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że już w 2005 r. zachodziły przesłanki do ogłoszenia upadłości Spółki […] uznać należy za niewystarczające.

Zasadnie również apelacja zarzuca, iż Sąd Okręgowy wskazał w treści uzasadnienia, iż przy podejmowaniu orzeczenia „miał również na uwadze” okoliczności, które nie mogły wpływać na treść orzeczenia. Sąd poddał analizie źródło dochodzonych należności od spółki […]. Istnienie zobowiązań tejże Spółki w określonej wysokości zostało natomiast stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądowym, a zatem leżało poza zakresem kognicji Sądu i co za tym idzie nie mógł on brać pod uwagę źródła powstania zobowiązania.

W tym miejscu należy wskazać, że w judykaturze Sądu Najwyższego nie wyklucza się zastosowania art. 5 k.c. w sprawach dotyczących odpowiedzialności członków zarządu na podstawie art. 299 k.s.h. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2007 r., sygn. akt V CSK 315/07, niepubl. oraz z dnia 19 czerwca 2009 r., sygn. akt V CSK 459/08 niepubl.). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 marca 2010 r. wydanym w sprawie II CSK 506/09 wskazał, że sam art. 5 k.c. nie zawiera żadnych ograniczeń i odnosi się do wszelkich praw podmiotowych (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2001 r., II CKN 604/00, OSNC 2002/3/32 oraz z dnia 15 października 2008 r., I CSK 126/08, niepubl.) Uwzględnienie zarzutu nadużycia prawa podmiotowego może jednak opierać się na takich okolicznościach, które występują pomiędzy stronami sporu i odnoszą się do wykonywania prawa przysługującego powodowi na podstawie art. 299 k.s.h.

Jak podkreśla się w orzecznictwie Sądu Najwyższego będą to wszystkie okoliczności konkretnego przypadku, zachodzące tak po stronie zobowiązanych członków zarządu lub likwidatora (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2010r., III CZP 91/09, niepubl.), jak i po stronie uprawnionego wierzyciela, mające znaczenie dla oceny, czy czynienie użytku z prawa do odszkodowania narusza zasady współżycia społecznego (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2009 r., IV CSK 163/09, niepubl.; z dnia 28 maja 2008 r., II CSK 658/07, niepubl.; z dnia 7 lutego 2007 r., III CSK 208/06, niepubl.).

Uznanie przez Sąd Okręgowy, iż powódka nie korzysta z ustawowego domniemania wykazania szkody i obciążał ją ciężar wykazania szkody oznacza, iż istota sprawy nie została przez ten Sąd rozpoznana. Czyni to przedwczesnym odnoszenie się do zarzutów apelacji dotyczących toku postępowania dowodowego w sprawie.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy winien dokonać oceny czy pozwany wykazał okoliczności zwalniające go w świetle art. 299 k.p.c. od odpowiedzialności określonej w art. 299 § 1 k.s.h. w oparciu o zaoferowane przez strony dowody przy uwzględnieniu przepisów normujących tok postępowania w sprawach gospodarczych, z uwzględnieniem, iż w określonych sytuacjach również w postępowaniu przed sądem gospodarczym możliwe jest dopuszczenie dowodu z urzędu.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny, działając na zasadzie art. 386 § 4 k.p.c. orzekł, jak w sentencji wyroku.

bk