Postanowienie z dnia 2016-08-25 sygn. V CSK 694/15

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt V CSK 694/15

POSTANOWIENIE

Dnia 25 sierpnia 2016 r. Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)

SSN Antoni Górski (sprawozdawca)

SSN Bogumiła Ustjanicz

w sprawie z powództwa S. Społki z ograniczoną odpowiedzialnością

Spółki Komandytowo-Akcyjnej w likwidacji w D.

przeciwko Funduszowi Obsługi Należności F. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w S.

o wydanie nieruchomości,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej

w dniu 25 sierpnia 2016 r.,

skargi kasacyjnej strony powodowej od postanowienia Sądu Apelacyjnego

z dnia 19 czerwca 2015 r.,

uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę

Sądowi Apelacyjnemu do ponownego

rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

UZASADNIENIE

Pismem z dnia 5 lutego 2015 r. I. K., prezes zarządu S.sp. z o.o. -komplementariusz powódki, cofnął pozew wraz ze zrzeczeniem się roszczenia oraz wniósł o umorzenie postępowania w sprawie. W uzasadnieniu wyjaśnił, że pozew został wniesiony przez G.G. - w jego ocenie -osobę nieuprawnioną do działania w imieniu powódki. Wskazał, że od dnia 10 października 2014 r. Uchwałą Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników S. sp. z o.o. w miejsce dotychczasowego Prezesa Zarządu – D. K. został powołany I. K. jako jedyny komplementariusz S. sp. z o.o. S.K.A. Podkreślił także, że postanowieniem z dnia 30 października 2014 r. Sąd Okręgowy w K. udzielił zabezpieczenia roszczenia o ustalenie nieistnienia uchwał powołujących G. G. na stanowisko prezesa zarządu S. sp. z o.o. (komplementariusza powódki) poprzez wstrzymanie wykonania uchwał oraz ustanowienie zakazu dokonywania jakichkolwiek czynności w charakterze członka zarządu S. sp. z o.o. do czasu całkowitego zakończenia postępowania w sprawie.

Na skutek pisma cofającego pozew, Sąd Okręgowy w K. umorzył postępowanie w sprawie postanowieniem z dnia 9 lutego 2015 r. W ocenie Sądu, z akt sprawy nie wynika, by czynność ta była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, albo zmierzała do obejścia prawa (art. 203 § 4 k.p.c.).

Postanowieniem z dnia 19 czerwca 2015 r. Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie powoda na postanowienie Sądu Okręgowego w K. z dnia 9 lutego 2015 r. umarzające postępowanie w sprawie. Wskazał, że w literaturze i w orzecznictwie przyjmuje się, iż cofnięcie pozwu jako tzw. procesowe oświadczenie woli, stanowiące przejaw urzeczywistnienia zasady dyspozycyjności, może być odwołane aż do chwili uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania na skutek oświadczenia strony o cofnięciu pozwu. W konsekwencji dopuszcza się także w tym czasie możliwość odwołania cofnięcia pozwu połączonego ze zrzeczeniem się roszczenia, ale odwołanie to powinno wskazywać konkretne przyczyny określone w prawie materialnym. Odwołując złożone w postępowaniu przed Sądem I instancji oświadczenie o cofnięciu pozwu połączone ze zrzeczeniem się roszczenia powódka powołała się w istocie na jego nieważność jako niepochodzące od piastuna organu powodowej spółki (art. 58 § 1 k.c.). W zażaleniu wskazano, że osoba podpisująca stosowne pismo procesowe nie była prezesem zarządu tej spółki, gdyż uchwały z dnia 10 października 2014 r. o odwołaniu dotychczasowego Prezesa Zarządu i powołaniu nowego, były nieważne.

W ocenie Sądu, powyższa argumentacja nie może odnieść skutku, ponieważ wyrok sądu stwierdzający nieważność uchwały sprzecznej z ustawą ma charakter konstytutywny (uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 18.09.2013 r., III CZP 13/13, OSNC 2014/3/23). Z tego względu powódka nie może skutecznie powołać się na nieważność uchwały z dnia 10 października 2014 r. Z tożsamych względów nie ma także podstaw do kwestionowania skuteczności wniesionego zażalenia, gdy zostało ono podpisane przez osobę prawidłowo powołaną na mocy uchwał z dnia 5 grudnia 2014 r. (k. 500 - 505).

Na postanowienie Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną wniósł powód, zaskarżając je w całości. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej (art. 398³ § 1 pkt 1 k.p.c.) zarzucił naruszenie art. 201 § 4 k.s.h., art. 202 § 4 k.s.h., art. 203 § 1 k.s.h. i art. 204 § 1 k.s.h. poprzez nieprawidłowe uznanie, że I. K. jest członkiem zarządu S. sp. z o.o., co w konsekwencji doprowadziło do uznania cofnięcia powództwa za skuteczne. W ramach drugiej podstawy kasacyjnej (art. 398³ § 1 pkt 2 k.p.c.) zarzucił naruszenie art. 203 k.p.c. w zw. z art. 355 § 1 k.p.c., art. 67 § 1 k.p.c., art. 68 k.p.c. w zw. z art. 378 § 1 k.p.c., art. 382 k.p.c., art. 386 § 1 k.p.c. Na tej podstawie skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Nietypowość sytuacji w niniejszej sprawie polega na tym, że występują w niej dwa podmioty pretendujące do prawa reprezentacji S. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Spółki Komandytowo Akcyjnej (obecnie w likwidacji), które składają sprzeczne oświadczenia i zajmują odmienne stanowiska procesowe, kwestionując wzajemnie uprawnienia do tej reprezentacji. I tak reprezentujący tę Spółkę w postępowaniu zażaleniowym i kasacyjnym G. G. twierdzi, że I. K., podający się za członka zarządu Spółki, nie miał prawa do składania jakichkolwiek oświadczeń w jej imieniu, a zwłaszcza cofnięcia pozwu w niniejszej sprawie, gdyż uchwała z dnia 10 października 2014 r. powołująca go do zarządu została podjęta przez osoby niebędące wspólnikami Spółki, a zatem w kategoriach prawnych była i jest uchwałą nieistniejącą. Z kolei jego oponenci uważają, że nie istnieją w sensie prawnym, jako podrobione (sfingowane), uchwały nr 1 i nr 2 Walnego Zgromadzenia Spółki z dnia 11 kwietnia 2014 r. o odwołaniu prezesa zarządu D. K. i powołaniu G. G. W tej sytuacji ograniczenie się przez Sąd Odwoławczy przy rozpoznawaniu zażalenia do zbadania treści aktualnego wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym trzeba uznać za niewystarczające. Wprawdzie w doktrynie istnieją spory co do dopuszczalności wyodrębniania, obok uchwał nieważnych z powodu ich sprzeczności z prawem, kategorii uchwał nieistniejących, to w judykaturze przeważa jednak zdecydowanie pogląd opowiadający się za taką możliwością i celowością. Szczegółową argumentację za tym stanowiskiem przytoczył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 grudnia 2008 r., II CNP 82/08, niepubl., wskazując jednocześnie przykłady wad uzasadniających uznanie uchwał wspólników za nieistniejące. W wyroku tym uznano przy tym, że sąd ma obowiązek brania pod uwagę z urzędu, na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału, w każdym stadium postępowania nieistnienie czynności prawnej. Wprawdzie w uzasadnieniu tego wyroku nie zawarto wyraźnego stwierdzenia, że sąd uwzględnia nieistnienie uchwały w każdej sprawie jako przesłankę orzeczenia, to jednak z kontekstu całej treści jego motywów nie ulega wątpliwości, że Sąd Najwyższy opowiedział się za takim właśnie rozwiązaniem procesowym. W związku z tym powstaje kwestia, czy pogląd ten da się pogodzić ze stanowiskiem wyrażonym w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2013 r., III CZP 13/13 (OSNC 2014 r., nr 3, poz. 23) o konstytutywnym charakterze wyroku sądu stwierdzającego nieważność sprzecznej z ustawą uchwały wspólników lub uchwały walnego zgromadzenia wspólników, na które powołał się Sąd w zaskarżonym postanowieniu. Podejmując ten problem należy stwierdzić, że w uchwale tej Sąd Najwyższy nie zajmował się w ogóle kwestią uchwał nieistniejących, ograniczając rozważania jedynie do uchwał spółek sprzecznych z prawem, podkreślając, że ustawodawca przewidział w art. 252 i 425 k.s.h. szczególną postać nieważności uchwały wspólników sprzecznej z ustawą, odmienną od wynikającej z art. 58 k.c. W tym kontekście trzeba stwierdzić, że przytoczone w wyroku Sądu Najwyższego II CNP 8/08 przypadki uchwał nieistniejących są kategorią odmienną o uchwał sprzecznych z prawem; charakteryzuje je przy tym tak drastyczny, krańcowy stopień natężenia wadliwości, że usprawiedliwia to uznanie ich za nieistniejące, a więc za niewywołujące żadnych skutków prawnych ab initio. Przeprowadzona w uchwale Sądu Najwyższego analiza problematyki uchwał spółek sprzecznych z prawem doprowadziła ten Sąd do konkluzji o konstytutywnym charakterze wyroku sądowego uznającego nieważność uchwały sprzecznej z ustawą. W uchwale podkreślono przy tym, że konstytutywny charakter tego wyroku przesądza o jego działaniu ze skutkiem ex tunc, co nie oznacza jednak, że zaskarżona uchwała była od początku nieważna. Uznano bowiem, że wyrok taki niweczy byt prawny zaskarżonej uchwały od chwili jej powzięcia, stwarzając sytuację, „jakby uchwała w ogóle nie została podjęta”. Jednakże możliwość powołania się na ten skutek wyroku aktualizuje się dopiero z chwilą jego uprawomocnienia się. Konstytutywny charakter tego wyroku oznacza, po pierwsze, że w innym procesie podnoszenie zarzutu nieważności uchwały z powodu jej sprzeczności z prawem jest bezskuteczne, a po drugie, że do czasu uprawomocnienia wyroku stwierdzającego sprzeczność uchwały z ustawą, „uchwała musi być respektowana zarówno między wspólnikami, jak i przez osoby trzecie, a także wykonywana przez zarząd”. Tymczasem istota uchwały nieistniejącej polega na tym, że nie wywiera ona żadnych skutków prawnych, a więc w rozumieniu prawnym uznaje się, że ona nie istnieje i nie istniała nigdy. Dlatego właśnie można się na jej nieistnienie powoływać w innym postępowaniu sądowym, bez konieczności uzyskiwania wyroku stwierdzającego tę okoliczność na podstawie art. 189 k.p.c. Utożsamianie jej zatem ze statusem prawnym uchwały sprzecznej z ustawą jest nieusprawiedliwione. Sąd Okręgowy powinien więc dokonać ustaleń i ocen w przedmiocie podnoszonych zarzutów obu stron dotyczących nieistnienia uchwał walnego zgromadzenia Spółki i na tej podstawie przesądzić kto jest uprawniony do jej reprezentowania w niniejszej sprawie. Uzasadnia to uwzględnienie skargi kasacyjnej (art. 398¹⁵ w zw. z art. 108 § 2 k.p.c.). 

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 12/2019

teza oficjalna

Zarzut nieistnienia uchwały wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością można powoływać w innym postępowaniu sądowym, bez konieczności uzyskiwania wyroku stwierdzającego tę sytuację prawną na podstawie art. 189 k.p.c.

teza opublikowana w „Monitorze Prawniczym”

Przypadki uchwał nieistniejących są kategorią odmienną od uchwał sprzecznych z prawem; charakteryzuje je przy tym tak drastyczny, krańcowy stopień natężenia wadliwości, że usprawiedliwia to uznanie ich za nieistniejące, a więc za niewywołujące żadnych skutków prawnych ab initio. Istota uchwały nieistniejącej polega na tym, że nie wywiera ona żadnych skutków prawnych, a więc w rozumieniu prawnym uznaje się, że ona nie istnieje i nie istniała nigdy. Dlatego właśnie można się na jej nieistnienie powoływać w innym postępowaniu sądowym, bez konieczności uzyskiwania wyroku stwierdzającego tę okoliczność na podstawie art. 189 k.p.c. Utożsamianie jej zatem ze statusem prawnym uchwały sprzecznej z ustawą jest nieusprawiedliwione.

teza opublikowana w „Monitorze Prawa Handlowego”

Przypadki uchwał nieistniejących są kategorią odmienną o uchwał sprzecznych z prawem; charakteryzuje je przy tym tak drastyczny, krańcowy stopień natężenia wadliwości, że usprawiedliwia to uznanie ich za nieistniejące, a więc za niewywołujące żadnych skutków prawnych ab initio.

2. Istota uchwały nieistniejącej polega na tym, że nie wywiera ona żadnych skutków prawnych, a więc w rozumieniu prawnym uznaje się, że ona nie istnieje i nie istniała nigdy. Dlatego właśnie można się na jej nieistnienie powoływać w innym postępowaniu sądowym, bez konieczności uzyskiwania wyroku stwierdzającego tę okoliczność na podstawie art. 189 k.p.c. Utożsamianie jej zatem ze statusem prawnym uchwały sprzecznej z ustawą jest nieusprawiedliwione.

(postanowienie z dnia 25 sierpnia 2016 r., V CSK 694/15, T. Bielska-Sobkowicz, A. Górski, B. Ustjanicz, Glosa 2017, nr 3, poz. 43)

Omówienie

Kornelii Łuczejko, Monitor Prawniczy 2019, nr 19, dodatek, s. 25

Komentatorka nie oceniła omawianego orzeczenia.

Zauważyła, że Sąd Najwyższy nie tylko podzielił pogląd o dopuszczalności wyodrębnienia uchwał nieistniejących, ale poszedł o krok dalej i wskazał, że w odniesieniu do tej kategorii uchwał nie ma konieczności uzyskiwania wyroku stwierdzającego okoliczność ich nieistnienia na podstawie art. 189 k.p.c.

*******************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 01/2019

Komentarz

Kornelii Łuczejko, Monitor Prawa Handlowego 2018, nr 1, s. 41

Komentarz ma charakter aprobujący.

Autorka zwróciła uwagę, że dopuszczalność wyodrębnienia kategorii tzw. uchwał nieistniających budzi kontrowersje w judykaturze i doktrynie. W komentowanym orzeczeniu Sąd Najwyższy potwierdził możliwość wyodrębnienia takiej kategorii uchwał i wskazał, że istota uchwały nieistniejącej polega na tym, iż nie wywiera ona żadnych skutków prawnych, a więc w rozumieniu prawnym uznaje się, że nie istnieje i nigdy nie istniała, a na jej nieistnienie można powoływać w innym postępowaniu sądowym, bez konieczności uzyskiwania wyroku wydanego na podstawie art. 189 k.p.c. Autorka wskazała jednocześnie na potrzebę uregulowania zagadnienia tzw. uchwał nieistniejących.

**********************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 11/2017

Glosa

Krzysztofa Tapka, Glosa 2017, nr 3, s. 43

Glosa jest aprobująca.

Komentowane rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego dotyczyło rozróżnienia stopni wadliwości uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych. W ocenie Sądu Najwyższego, istnieje kategoria uchwały nieistniejącej, która nie wywiera żadnych skutków prawnych i w konsekwencji jest to uchwała, która w ocenie prawnej nie istnieje i nie istniała nigdy. W rezultacie, jak zauważył Sąd Najwyższy, można się na jej nieistnienie powoływać w innym postępowaniu, bez konieczności uzyskiwania wyroku stwierdzającego tę okoliczność na podstawie art. 189 k.p.c. Zdaniem glosatora, w komentowanym postanowieniu zabrakło jednak wskazania kryteriów, według których należy odróżniać uchwały nieistniejące od uchwał obarczonych innym stopniem wadliwości. Glosator wskazał, że Sąd Najwyższy przywołał jedynie wyrok z dnia 12 grudnia 2008 r., II CNP 82/08 (Izba Cywilna 2009, nr 10, s. 46), który co prawda podaje przykłady uchwał nieistniejących, jednak nie wskazuje obiektywnego kryterium ich wyróżnienia. W efekcie nadal funkcjonują przykłady uchwał nieistniejących wskazane przez doktrynę i orzecznictwo jeszcze na gruncie kodeksu handlowego, na które nakładają się orzeczenia, poglądy i postulaty wyrażone już po wejściu w życie kodeksu spółek handlowych.

Konkludując glosator stwierdził, że należy zaaprobować stanowisko Sądu Najwyższego wyróżniające w obrocie prawnym kategorię uchwał nieistniejących, jak też nakazujące sądom badanie takiej wadliwości w każdym postępowaniu, w którym może mieć ona wpływ na wynik sprawy, a sąd ma odpowiednie dowody, aby stwierdzić nieistnienie uchwały. W dotychczasowym orzecznictwie brakuje jednak wyraźnej linii demarkacyjnej pozwalającej oddzielić uchwały nieistniejące od uchwał obarczonych innym rodzajem wadliwości, w szczególności od uchwał nieważnych.