Wyrok z dnia 2005-12-14 sygn. III UK 120/05
Numer BOS: 361549
Data orzeczenia: 2005-12-14
Rodzaj organu orzekającego: Sąd Najwyższy
Sędziowie: Barbara Wagner SSN (autor uzasadnienia), Andrzej Wasilewski SSN (przewodniczący), Józef Iwulski SSN
Wyrok z dnia 14 grudnia 2005 r.
III UK 120/05
Odpłatne wykonywanie przez radcę prawnego w czasie zwolnienia lekar-
skiego czynności zawodowych (podpisywanie dokumentów, reprezentacja
przed sądem, sporządzanie pism procesowych, udzielanie porad prawnych,
przeprowadzenie szkolenia) oznacza wykonywanie pracy zarobkowej w rozu-
mieniu art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pienięż-
nych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity
tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267) i jest wystarczającą przyczyną utraty
prawa do zasiłku chorobowego.
Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski, Sędziowie SN: Barbara Wagner
(sprawozdawca), Józef lwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 grudnia
2005 r. sprawy z wniosku Bogusława P., Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” przeciwko Za-
kładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. o zasiłek chorobowy i zwrot nie-
należnego świadczenia, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 21 kwietnia 2005 r. [.
u c h y I ił zaskarżony wyrok i zmienił wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 3 lutego 2004 r. [...], w ten sposób, że
odwołania oddalił.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny w Lublinie wyrokiem z dnia 21 kwietnia 2005 r. l...] oddalił
apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w B. od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 3 lutego 2004 r. [..
którym
Sąd ten zmienił decyzje organu rentowego z 29 kwietnia 1999 r., 13 maja 1999 r., 13
września 1999 r. i 14 września 1999 r., wten sposób, że ustalił, iż Bogusławowi P.
przysługuje prawo do zasiłku chorobowego w okresach od 20 lipca do 11 grudnia
2
1998 r., od 1 marca do 31 marca 1999 r. oraz od 4 kwietnia do 31 sierpnia 1999 r. i
orzekł, że nie jest on zobowiązany do zwrotu zasiłku chorobowego wypłaconego w
tych okresach, a także, że Gminna „S.Ch.” w T.L. nie ma obowiązku zwrotu zasiłku
chorobowego wypłaconego Bogusławowi P. za okres od 20 lipca do 1 1 grudnia 1998 r.
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i ich
prawna ocena. Bogusław P. był zatrudniony w Spółdzielni Mieszkaniowej w T.L. na
stanowisku prezesa w pełnym wymiarze czasu pracy od 16 września 1994 r. Od 2
sierpnia 1990 r. świadczył również pracę w Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w T.L., a od 1
września 1991 r. w Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w J. w wymiarze 1/2 etatu jako radca
prawny. Na stanowisku radcy prawnego był także zatrudniony od 1 kwietnia 1996 r. w
Wytvvórczo-Usługowej Spółdzielni Pracy w T.L. W okresach od 20 lipca do 11 grudnia
1998 r., od 1 marca do 31 marca 1999 r., od 4 kwietnia do 23 lipca 1999 r. i od 23 lipca
do 31 sierpnia 1999 r. był niezdolny do pracy z powodu choroby. Czas od 23 lipca do
31 sierpnia 1999 r. obejmował okres po wyczerpaniu sześciomiesięcznego okresu za-
siłkowego. Niezdolność do pracy wnioskodawcy od 20 lipca do 11 grudnia 1998 r. spo-
wodowana była dolegliwościami kręgosłupa. ă,vierdził ją lekarz Samodzielnego Publiczne-
go Zakładu Opieki Zdrowotnej w T.L. Z kolei niezdolność do pracy z okresów od 1 marca
do 31 marca oraz od 4 kwietnia do 31 sierpnia 1999 r. wynikająca z nerwicy lękowo -
depresyjnej i choroby niedokmiennej serca została swerdzona przez lekarza pierwszego
kontaktu. Zwolnienia lekarskie wnioskodawca przedłożył w Spółdzielni Mieszkaniowej w
T.L.. Pozostałych pracodawców informował telefonicznie o swojej niezdolności do
pracy.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. decyzjami z dnia 29 kwietnia
1999 r. odmówił Bogusławowi P. prawa do zasiłku chorobowego za okres od 20 lipca
do 11 grudnia 1998 r. oraz od 1 marca do 30 marca 1999 r., zobowiązując go do
zwrotu wypłaconego za ten czas zasiłku na konto Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w T.L. oraz
na konto Spółdzielni Mieszkaniowej w T.L. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał,
że wnioskodawca wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem, albowiem
w tym okresie świadczył pracę na rzecz Wytwórczo-Usługowej Spółdzielni Pracy w
T.L., Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w T.L., Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w J. oraz Ośrodka
Szkolenia i Doradztwa „W.” w Z. Decyzją z 13 maja 1999 r. organ rentowy zobowiązał
Gminną Spółdzielnię „S.Ch.” w T.L. do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń z
ubezpieczenia chorobowego, zaś decyzją z 13 września 1999 r. odmówił Bogusławowi
P. dalszej wypłaty zasiłku chorobowego, z uwagi na brak podstaw do przedłużenia zasiłku
3
chorobowego o dalsze 3 miesiące. Z kolei decyzją z dnia 14 września 1999 r. Zakład
Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. odmówił wnioskodawcy prawa do zasiłku choro-
bowego od 4 kwietnia do 31 sierpnia 1999 r. i zobowiązał go do zwrotu wypłaconego zasił-
ku na konto Spółdzielni Mieszkaniowej w T.L.
W ocenie Sądu, wnioskodawca nie wykonywał pracy zarobkowej w czasie nie-
zdolności do pracy. Nie można bowiem uznać za pracę zarobkową sporadycznych,
krótkich telefonicznych porad prawnych udzielanych w domu, podpisania w imieniu
Spółdzielni Mieszkaniowej przywożonych do miejsca zamieszkania wnioskodawcy doku-
mentów w zastępstwie przebywającego na zwolnieniu wice - prezesa zarządu oraz
księgowej, której cofnięto pełnomocnictwo, czy też wzięcia udziału w trzech rozpra-
wach przed Sądem Rejonowym w Tomaszowie Lubelskim w związku z uchyleniem
uchwał podjętych przez zebranie przedstawicieli, ustanowienia kuratorem dla Spół-
dzielni oraz pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego, czy prowadzenia przez
godzinę szkolenia z zakresu prawa pracy w Ośrodku Szkolenia i Doradztwa w Z.
Skoro Bogusław P. nie wykonywał w czasie zwolnienia innej pracy zarobkowej, ani
uciążliwych czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy, ani też nie
wykorzystywał zwolnienia niezgodnie z jego przeznaczeniem, to nie została spełniona
żadna z przesłanek określonych w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa, których konsekwencją jest zwrot pobranego świadczenia. Z zeznań świad-
ków - lekarzy wystawiających zaświadczenia lekarskie oraz opinii biegłych specjali-
stów neurologa i specjalisty chorób wewnętrznych wynika bowiem, że sporadyczne
czynności wykonywane przez wnioskodawcę, a mianowicie podpisywanie dokumen-
łów, udzielanie telefonicznie porad, sporządzanie pisma procesowego czy udział w
rozprawie i szkoleniu nie mogły spowodować przedłużenia okresu niezdolności do
pracy.
Pełnomocnik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w B. zaskarżył ten
wyrok skargą kasacyjną. Wskazując jako jej podstawę naruszenie prawa materialne-
go, a mianowicie art. 18 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa - poprzez wyrażenie błędnego po-
glądu, że wnioskodawcy przysługuje prawo do zasiłku chorobowego w okresach od 20
lipca 1998 r. do 11 grudnia 1998 r., od 1 marca do 31 marca 1999 r. oraz od 4 kwietnia
1999 r. do 31 sierpnia 1999 r., pomimo że w czasie orzeczonej u niego niezdolności do
pracy, wykonywał pracę zarobkową i wykorzystywał zwolnienie lekarskie niezgodnie z
4
jego przeznaczeniem, wniósł o „zmianę zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go
wyroku Sądu Okręgowego i oddalenie odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w B. z dnia 29.04.1999 r. l...] oraz z dnia 14.09.1999 r. [...]”, ewentualnie
o „uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
przez Sąd Apelacyjny w Lublinie”. Jego zdaniem, skarga kasacyjna jest uzasadniona, albo-
wiem poddanie Bogusława P. badaniom przez biegłych sądowych na okoliczność, jak wy-
konywane w czasie zwolnienia lekarskiego czynności wpływały na stan jego zdrowia, świad-
czą, że wnioskodawca wykonywał pracę podczas zwolnienia lekarskiego. W uzasadnieniu
skargi podniósł, że Bogusław P. wykonywał pracę w okresie zwolnienia lekarskiego.
Udzielanie porad prawnych, w tym również telefonicznie, należało do obowiązków wnio-
skodawcy jako radcy prawnego. Ponieważ wykonywanie tej czynności wymaga analizy
przepisów prawnych i ich interpretacji, zawsze ma związek z wysiłkiem umysłowym oraz
stresem, który niekorzystnie wpływa na zdrowie. Podpisywanie dokumentów nie ogranicza
się wyłącznie do złożenia podpisu, ale polega przede wszystkim na dokonaniu analizy
dokumentów i ich rozpatrzeniu pod względem merytorycznym i formalnym. Składający
podpis odpowiada bowiem za prawidłowość podpisanych dokumentów. Bogusław P.
brał nadto udział w imieniu Spółdzielni w bardzo trudnych i wymagających dużego na-
kładu pracy sprawach sądowych. W dniu 8 października 1998 r. prowadził szkolenie z
zakresu prawa pracy w Ośrodku Szkolenia i Doradztwa w Z., za które otrzymał wynagro-
dzenie. Pełnomocnik strony skarżącej zaznaczył, że działanie wnioskodawcy nie stano-
wiły ,Jednorazowej czynności”, lecz „wiele czynności zarobkowych składających się na
pracę zarobkową.” Według niego, Sąd niewłaściwie zastosował art. 18 ustawy o świad-
czeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, albo-
wiem nie uwzględnił, że pracownik wykonujący w czasie zwolnienia lekarskiego inną
pracę zarobkową traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną Bogusław P. wnosił o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1 . Stan faktyczny rozpoznawanej sprawy nie budzi wątpliwości i nie jest kwe-
stionowany przez strony. Ubezpieczony był zatrudniony w Spółdzielni Mieszkaniowej
w T.L. na stanowisku jej prezesa, a nadto - w niepełnym wymiarze czasu pracy - jako
radca prawny w Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w T.L., w Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w
J. oraz w Wytwórczo - Usługowej Spółdzielni Pracy w T.L. W okresach od 20 lipca do
5
11 grudnia 1998 r., od 1 do 31 marca oraz od 4 kwietnia do 31 sierpnia 1999 r. był
niezdolny do pracy z powodu choroby. W czasie zwolnienia lekarskiego udzielał w
domu „sporadycznie, krótkich telefonicznych porad prawnych”, „podpisywał w imieniu
Spółdzielni Mieszkaniowej przywożone do domu dokumenty”, sporządzał pisma pro-
cesowe, wziął udział w trzech rozprawach przed Sądem Rejonowym oraz przepro-
wadził w Ośrodku Szkolenia i Doradztwa „W.” w Z. szkolenie z zakresu prawa pracy.
Problem prawny sprowadza się do oceny czy wykonywanie tych czynności powinno
być kwalifikowane jako wykonywanie innej pracy zarobkowej, czy też wykonywaniem
innej pracy zarobkowej nie jest. Zgodnie bowiem z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm. -
powoływanej dalej jako „ustawa zasiłkowa”), uchylonej z dniem 1 września 1999 r.
ustawą z dnia 25 czemca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm.- powo-
ływaną dalej jako „ustawa o zasiłkach”), pracownik wykonujący w czasie zwolnienia
lekarskiego inną pracę zarobkową lub uciążliwe czynności mogące przedłużyć okres
niezdolności do pracy albo wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny
z celem tego zwolnienia - traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnie-
nia. Podobną regulację zawiera art. 17 ust. 1 ostatnio powołanej ustawy, według któ-
rego prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia od pracy traci ubezpie-
czony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub
wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.
2. Wykładając art. 18 ustawy zasiłkowej (art. 17 obowiązującej ustawy o zasił-
kach) trzeba mieć na względzie w pierwszej kolejności funkcje zasiłku chorobowego.
Za przeważający w doktrynie i niekwestionowany w judykaturze uznać należy po-
gląd, że zasadniczym celem tego świadczenia jest kompensata utraconego przez
ubezpieczonego dochodu wskutek wystąpienia u niego czasowej (przejściowej) nie-
zdolności do zarobkowania własną pracą. Zasiłek chorobowy wypłacany jest nie
obok, ale zamiast wynagrodzenia (ekwiwalentu za pracę osobiście wykonywaną na
rzecz podmiotów trzecich). Przy interpretacji powołanego przepisu należy także
uwzględnić charakter prawa ubezpieczenia społecznego. Jest ono, na co wielokrot-
nie zwracano uwagę, prawem ścisłym. Zarówno warunki nabycia prawa do świad-
czeń jak też wysokość tychże świadczeń i zasady ich wypłaty są sformalizowane.
Bezwzględnie obowiązujący charakter norm prawnych zawartych w przepisach
6
prawa ubezpieczenia społecznego, wyłączenie możliwości ich wykładania z
uwzględnieniem reguł słuszności (zasad współżycia społecznego), ukształtowanie
treści stosunków ubezpieczeń społecznych ex lege, niedopuszczalność zawierania
co do nich ugód, powoduje konieczność ich ścisłego, a więc - co do zasady - w zgo-
dzie z dosłownym brzmieniem, stosowania.
Sąd Najwyższy w orzekającym składzie podziela pogląd, że pracą zarobkową
jest każda aktywność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku. Takie znaczenie
wyrażeniu „praca zarobkowa” nadaje się również w doktrynie. Rozumie się przez nią
„wszelką pracę zarobkową wykonywaną na każdej podstawie prawnej albo bez takiej
podstawy (praca na czarno), bez względu na wymiar czasu tej pracy” (por. Z. Salwa:
Nowe przepisy o zasiłkach chorobowych, PiZS 1999 nr 9, s. 16).
Wykonywanie innej pracy zarobkowej w okresie zwolnienia lekarskiego jest
wystarczającą przyczyną utraty prawa do zasiłku chorobowego za cały okres nie-
zdolności do pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 grudnia 1978 r., II URN
130/78, OSNCP 1979 nr 7-8, poz. 157; z dnia 31 maja 1985 r., II URN 75/85,
OSNCP 1986 nr 3, poz. 32; z dnia 12 sierpnia 1998 r., II UKN 172/98, OSNAPiUS
1999 nr 16, poz. 522; z dnia 17 stycznia 2002 r., II UKN 710/00, OSNP 2003 nr 20,
poz. 498; z dnia 5 kwietnia 2005 r., I UK 370/04, OSNP 2005 nr 21, poz. 342). Obo-
jętne jest zatem czy jej wykonywanie było z przyczyn zdrowotnych przeciwwskazane
i czy mogło przedłużyć okres niezdolności do pracy. Wykonywanie uciążliwych czyn-
ności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy było samodzielną, niezależ-
ną od dwu pozostałych, przesłanką utraty prawa do zasiłku.
Odmienne stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20
stycznia 1995 r., II UZP 38/94 (OSNAPiUS 1995 nr 11, poz. 135), należy do odosob-
nionych. Jakkolwiek w uzasadnieniu tejże uchwały znalazło się wiele interesujących i
trafnych uwag (jak ta, że określona choroba powodując niezdolność do pracy jedne-
go rodzaju, nie musi oznaczać utraty zdolności do pracy na innym stanowisku), za-
warta w nim argumentacja na rzecz tezy, że „wykonywanie w czasie zwolnienia le-
karskiego od pracy, zatrudnienia w jednym z dotychczasowych zakładów pracy przy
jednoczesnym pobieraniu zasiłku chorobowego w drugim zakładzie, w którym pra-
cownik był równocześnie zatrudniony przed powstaniem prawa do zasiłku chorobo-
wego, jest wykonywaniem innej pracy zarobkowej (.. .), jeżeli praca ta stanowi czyn-
ności uciążliwe, mogące przedłużyć okres niezdolności do pracy albo jest niezgodne
z celem tego zwolnienia” nie przekonuje (por. także uzasadnienie powołanego wyżej
7
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 1998 r., II UKN 172/98). Budzi przede
wszystkim wątpliwości stwierdzenie jakoby funkcją art. 18 ust. 1 ustawy zasiłkowej
było „zabezpieczenie prawidłowego przebiegu procesu leczenia koniecznego do od-
zyskania przez pracownika zdolności do pracy” z powołaniem się na S 13 ust. 2 za-
rządzenia Ministra Pracy i Spraw Socjalnych z dnia 30 grudnia 1974 r. w sprawie
kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy (M.P. Nr 42,
poz. 263). Przepis ten - S 13 ust. 2 - nie dotyczy bowiem wykonywania innej pracy
zarobkowej, lecz wykonywania czynności uciążliwych mogących przedłużyć okres
niezdolności do pracy i wykorzystywania zwolnienia niezgodnie z jego celem. Dla
stwierdzenia tych okoliczności konieczna jest wiedza specjalistyczna (medyczna).
Nic przeto dziwnego, że orzekać o nich powinien lekarz, który udzielił zwolnienia,
wpisując swoją opinię do karty choroby. Opinia taka w razie sporu lub wątpliwości nie
jest rozstrzygająca i może być weryfikowana opiniami biegłych. Do ustalenia czy
ubezpieczony wykonywał inną pracę zarobkową wiadomości specjalne potrzebne nie
są.
Na gruncie obowiązujących przepisów utratę prawa do zasiłku powodują wy-
konywanie pracy zarobkowej (już nie tylko „innej”) oraz wykorzystywanie zwolnienia
od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia. Można w tej zmianie dostrzec
myśl, że wykonywanie czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy
jest zawsze wykorzystywaniem zwolnienia niezgodnie z jego celem. Celem zwolnie-
nia od pracy jest zaś odzyskanie przez ubezpieczonego zdolności do pracy. W jego
osiągnięciu przeszkodą może być zarówno wykonywanie pracy zarobkowej (co prze-
sądził ustawodawca) jak i inne zachowania ubezpieczonego utrudniające proces le-
czenia i rekonwalescencję.
3. Inną jest kwestia czy przyjęte w art. 17 ust. 1 ustawy o zasiłkach (poprzed-
nio w art. 18 ust. 1 ustawy zasiłkowej) rozwiązanie prawne jest właściwe i czy do-
tychczasowa jego wykładnia nie może lub nie powinna budzić żadnych wątpliwości
(zastrzeżeń). Zasadniczym jest bowiem problem czy pracownik zatrudniony u kilku
pracodawców pozostaje w jednym, czy w kilku niezależnych od siebie stosunkach
ubezpieczenia chorobowego. Czy zatem przysługuje mu jedno prawo do zasiłku cho-
robowego z tytułu wszystkich tych zatrudnień, czy kilka uprawnień odrębnie z tytułu
każdego zatrudnienia z osobna. Pracownik podlega przymusowi ubezpieczenia cho-
robowego z tytułu pozostawania w każdym ze stosunków pracy. U każdego z praco-
dawców otrzymuje wynagrodzenie za pracę stanowiące podstawę wymiaru składek
8
na ubezpieczenie chorobowe, których jest płatnikiem. W konsekwencji, każde z tych
wynagrodzeń stanowi odmienną, różną nie tylko co do wysokości, podstawę wymiaru
zasiłku. Każdy też z pracodawców z osobna zobowiązany jest do pobierania z wy-
płacanego pracownikowi wynagrodzenia za pracę składki na ubezpieczenie choro-
bowe i odprowadzenia jej do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozliczania
tejże składki z wypłaconymi zasiłkami. Może to uzasadniać wniosek, że zdolność
pracownika do pracy, a w efekcie jego prawo do zasiłku chorobowego powinny być
oceniane w każdym miejscu pracy odrębnie, samodzielnie. Oznaczałoby to, że wy-
konywanie pracy u jednego pracodawcy w okresie zwolnienia lekarskiego u praco-
dawcy drugiego (innego) nie zawsze musiałoby powodować utratę prawa do zasiłku.
Byłoby tak tylko wówczas, gdyby wykonywanie pracy zarobkowej u niektórych praco-
dawców zostało ocenione zarazem jako wykorzystywanie zwolnienia u jednego z
nich niezgodnie z celem tego zwolnienia. W przeciwnym razie, praca zarobkowa, do
której pracownik zachował zdolność (u jednego pracodawcy) nie powodowałaby
utraty prawa do zasiłku chorobowego z tytułu niezdolności do pracy innego rodzaju
(u pracodawcy drugiego). Podobnie kształtowałaby się sytuacja ubezpieczonego z
dwu różnych tytułów - z jednego tytułu przymusowo i dobrowolnie z drugiego (np.
pracownika prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarczą).
Problem ten, jakkolwiek nie wprost, został już dostrzeżony w orzecznictwie
Sądu Najwyższego. Pośrednio można o tym wnosić np. z motywów powołanych wy-
žej uchwały z 20 stycznia 1995 r., II UZP 38/94 (gdzie Sąd utratę prawa do zasiłku
chorobowego przez pracownika, który w czasie zwolnienia lekarskiego u jednego
pracodawcy wykonywał pracę u pracodawcy drugiego, łączył z koniecznością oceny
czy i jaki wpływ praca ta miała na odzyskanie zdolności do pracy) oraz wyroku z 5
kwietnia 2005 r., I UK 370/04 (gdzie Sąd stwierdził, że z konstatacji o znacznym roz-
szerzeniu - od 1975 r. - zakresu podmiotowego ubezpieczenia chorobowego „de lege
ferenda wynika niewątpliwie możliwość zgłaszania postulatów dopuszczenia do
zbiegu świadczeń krótkoterminowych z różnych tytułów ubezpieczenia”). Dla roz-
strzygnięcia rozpoznawanej sprawy zagadnienie to nie ma jednak istotnego znacze-
nia.
4. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 października 1986 r., II URN 134/86
(PiZS 1987 nr 4, s. 59), uznał udział adwokata w rozprawach w sprawie, w której zo-
stał ustanowiony przez stronę jej pełnomocnikiem za wykonywanie innej pracy za-
robkowej w rozumieniu art. 18 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Bogusław P. w okresie zwol-
9
nienia lekarskiego wykonywał bez wątpienia czynności zawodowe prezesa Spół-
dzielni Mieszkaniowej i radcy prawnego - podpisywał w imieniu Spółdzielni doku-
menty, reprezentował ją przed sądem, sporządzał pisma procesowe, udzielał porad
prawnych. Nadto przeprowadził szkolenie z zakresu prawa pracy. Wbrew odmien-
nemu stanowisku Sądu, nie tylko wykorzystywał zwolnienie lekarskie niezgodnie z
jego celem, ale też wykonywał inną pracę zarobkową. Podzielić należy ocenę organu
rentowego, że wykonywanie wszystkich wymienionych czynności wymagało pewne-
go wysiłku intelektualnego (przygotowanie wykładu, zapoznanie się z dokumentami,
sprawdzenie przepisów prawnych) i fizycznego (dojście do sądu i udział w rozpra-
wach, dojazd do Z. i przeprowadzenie tam szkolenia). Logiczny jest także wniosek
strony skarżącej, że skoro Sąd przeprowadził dowód z opinii biegłych w celu ustale-
nia czy odpłatnie wykonywane przez ubezpieczonego w czasie zwolnienia lekar-
skiego czynności zawodowe wpływały na jego stan zdrowia, to tym samym przesą-
dził fakt, że wykonując je, Bogusław P. wykonywał zarobkowo pracę.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39816
k.p.c., orzekł jak w sentencji.
III UK 120/05
Odpłatne wykonywanie przez radcę prawnego w czasie zwolnienia lekar-
skiego czynności zawodowych (podpisywanie dokumentów, reprezentacja
przed sądem, sporządzanie pism procesowych, udzielanie porad prawnych,
przeprowadzenie szkolenia) oznacza wykonywanie pracy zarobkowej w rozu-
mieniu art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pienięż-
nych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity
tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267) i jest wystarczającą przyczyną utraty
prawa do zasiłku chorobowego.
Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski, Sędziowie SN: Barbara Wagner
(sprawozdawca), Józef lwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 grudnia
2005 r. sprawy z wniosku Bogusława P., Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” przeciwko Za-
kładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. o zasiłek chorobowy i zwrot nie-
należnego świadczenia, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 21 kwietnia 2005 r. [.
u c h y I ił zaskarżony wyrok i zmienił wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 3 lutego 2004 r. [...], w ten sposób, że
odwołania oddalił.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny w Lublinie wyrokiem z dnia 21 kwietnia 2005 r. l...] oddalił
apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w B. od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 3 lutego 2004 r. [..
którym
Sąd ten zmienił decyzje organu rentowego z 29 kwietnia 1999 r., 13 maja 1999 r., 13
września 1999 r. i 14 września 1999 r., wten sposób, że ustalił, iż Bogusławowi P.
przysługuje prawo do zasiłku chorobowego w okresach od 20 lipca do 11 grudnia
2
1998 r., od 1 marca do 31 marca 1999 r. oraz od 4 kwietnia do 31 sierpnia 1999 r. i
orzekł, że nie jest on zobowiązany do zwrotu zasiłku chorobowego wypłaconego w
tych okresach, a także, że Gminna „S.Ch.” w T.L. nie ma obowiązku zwrotu zasiłku
chorobowego wypłaconego Bogusławowi P. za okres od 20 lipca do 1 1 grudnia 1998 r.
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i ich
prawna ocena. Bogusław P. był zatrudniony w Spółdzielni Mieszkaniowej w T.L. na
stanowisku prezesa w pełnym wymiarze czasu pracy od 16 września 1994 r. Od 2
sierpnia 1990 r. świadczył również pracę w Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w T.L., a od 1
września 1991 r. w Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w J. w wymiarze 1/2 etatu jako radca
prawny. Na stanowisku radcy prawnego był także zatrudniony od 1 kwietnia 1996 r. w
Wytvvórczo-Usługowej Spółdzielni Pracy w T.L. W okresach od 20 lipca do 11 grudnia
1998 r., od 1 marca do 31 marca 1999 r., od 4 kwietnia do 23 lipca 1999 r. i od 23 lipca
do 31 sierpnia 1999 r. był niezdolny do pracy z powodu choroby. Czas od 23 lipca do
31 sierpnia 1999 r. obejmował okres po wyczerpaniu sześciomiesięcznego okresu za-
siłkowego. Niezdolność do pracy wnioskodawcy od 20 lipca do 11 grudnia 1998 r. spo-
wodowana była dolegliwościami kręgosłupa. ă,vierdził ją lekarz Samodzielnego Publiczne-
go Zakładu Opieki Zdrowotnej w T.L. Z kolei niezdolność do pracy z okresów od 1 marca
do 31 marca oraz od 4 kwietnia do 31 sierpnia 1999 r. wynikająca z nerwicy lękowo -
depresyjnej i choroby niedokmiennej serca została swerdzona przez lekarza pierwszego
kontaktu. Zwolnienia lekarskie wnioskodawca przedłożył w Spółdzielni Mieszkaniowej w
T.L.. Pozostałych pracodawców informował telefonicznie o swojej niezdolności do
pracy.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. decyzjami z dnia 29 kwietnia
1999 r. odmówił Bogusławowi P. prawa do zasiłku chorobowego za okres od 20 lipca
do 11 grudnia 1998 r. oraz od 1 marca do 30 marca 1999 r., zobowiązując go do
zwrotu wypłaconego za ten czas zasiłku na konto Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w T.L. oraz
na konto Spółdzielni Mieszkaniowej w T.L. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał,
że wnioskodawca wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem, albowiem
w tym okresie świadczył pracę na rzecz Wytwórczo-Usługowej Spółdzielni Pracy w
T.L., Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w T.L., Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w J. oraz Ośrodka
Szkolenia i Doradztwa „W.” w Z. Decyzją z 13 maja 1999 r. organ rentowy zobowiązał
Gminną Spółdzielnię „S.Ch.” w T.L. do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń z
ubezpieczenia chorobowego, zaś decyzją z 13 września 1999 r. odmówił Bogusławowi
P. dalszej wypłaty zasiłku chorobowego, z uwagi na brak podstaw do przedłużenia zasiłku
3
chorobowego o dalsze 3 miesiące. Z kolei decyzją z dnia 14 września 1999 r. Zakład
Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. odmówił wnioskodawcy prawa do zasiłku choro-
bowego od 4 kwietnia do 31 sierpnia 1999 r. i zobowiązał go do zwrotu wypłaconego zasił-
ku na konto Spółdzielni Mieszkaniowej w T.L.
W ocenie Sądu, wnioskodawca nie wykonywał pracy zarobkowej w czasie nie-
zdolności do pracy. Nie można bowiem uznać za pracę zarobkową sporadycznych,
krótkich telefonicznych porad prawnych udzielanych w domu, podpisania w imieniu
Spółdzielni Mieszkaniowej przywożonych do miejsca zamieszkania wnioskodawcy doku-
mentów w zastępstwie przebywającego na zwolnieniu wice - prezesa zarządu oraz
księgowej, której cofnięto pełnomocnictwo, czy też wzięcia udziału w trzech rozpra-
wach przed Sądem Rejonowym w Tomaszowie Lubelskim w związku z uchyleniem
uchwał podjętych przez zebranie przedstawicieli, ustanowienia kuratorem dla Spół-
dzielni oraz pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego, czy prowadzenia przez
godzinę szkolenia z zakresu prawa pracy w Ośrodku Szkolenia i Doradztwa w Z.
Skoro Bogusław P. nie wykonywał w czasie zwolnienia innej pracy zarobkowej, ani
uciążliwych czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy, ani też nie
wykorzystywał zwolnienia niezgodnie z jego przeznaczeniem, to nie została spełniona
żadna z przesłanek określonych w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa, których konsekwencją jest zwrot pobranego świadczenia. Z zeznań świad-
ków - lekarzy wystawiających zaświadczenia lekarskie oraz opinii biegłych specjali-
stów neurologa i specjalisty chorób wewnętrznych wynika bowiem, że sporadyczne
czynności wykonywane przez wnioskodawcę, a mianowicie podpisywanie dokumen-
łów, udzielanie telefonicznie porad, sporządzanie pisma procesowego czy udział w
rozprawie i szkoleniu nie mogły spowodować przedłużenia okresu niezdolności do
pracy.
Pełnomocnik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w B. zaskarżył ten
wyrok skargą kasacyjną. Wskazując jako jej podstawę naruszenie prawa materialne-
go, a mianowicie art. 18 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa - poprzez wyrażenie błędnego po-
glądu, że wnioskodawcy przysługuje prawo do zasiłku chorobowego w okresach od 20
lipca 1998 r. do 11 grudnia 1998 r., od 1 marca do 31 marca 1999 r. oraz od 4 kwietnia
1999 r. do 31 sierpnia 1999 r., pomimo że w czasie orzeczonej u niego niezdolności do
pracy, wykonywał pracę zarobkową i wykorzystywał zwolnienie lekarskie niezgodnie z
4
jego przeznaczeniem, wniósł o „zmianę zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go
wyroku Sądu Okręgowego i oddalenie odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w B. z dnia 29.04.1999 r. l...] oraz z dnia 14.09.1999 r. [...]”, ewentualnie
o „uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
przez Sąd Apelacyjny w Lublinie”. Jego zdaniem, skarga kasacyjna jest uzasadniona, albo-
wiem poddanie Bogusława P. badaniom przez biegłych sądowych na okoliczność, jak wy-
konywane w czasie zwolnienia lekarskiego czynności wpływały na stan jego zdrowia, świad-
czą, że wnioskodawca wykonywał pracę podczas zwolnienia lekarskiego. W uzasadnieniu
skargi podniósł, że Bogusław P. wykonywał pracę w okresie zwolnienia lekarskiego.
Udzielanie porad prawnych, w tym również telefonicznie, należało do obowiązków wnio-
skodawcy jako radcy prawnego. Ponieważ wykonywanie tej czynności wymaga analizy
przepisów prawnych i ich interpretacji, zawsze ma związek z wysiłkiem umysłowym oraz
stresem, który niekorzystnie wpływa na zdrowie. Podpisywanie dokumentów nie ogranicza
się wyłącznie do złożenia podpisu, ale polega przede wszystkim na dokonaniu analizy
dokumentów i ich rozpatrzeniu pod względem merytorycznym i formalnym. Składający
podpis odpowiada bowiem za prawidłowość podpisanych dokumentów. Bogusław P.
brał nadto udział w imieniu Spółdzielni w bardzo trudnych i wymagających dużego na-
kładu pracy sprawach sądowych. W dniu 8 października 1998 r. prowadził szkolenie z
zakresu prawa pracy w Ośrodku Szkolenia i Doradztwa w Z., za które otrzymał wynagro-
dzenie. Pełnomocnik strony skarżącej zaznaczył, że działanie wnioskodawcy nie stano-
wiły ,Jednorazowej czynności”, lecz „wiele czynności zarobkowych składających się na
pracę zarobkową.” Według niego, Sąd niewłaściwie zastosował art. 18 ustawy o świad-
czeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, albo-
wiem nie uwzględnił, że pracownik wykonujący w czasie zwolnienia lekarskiego inną
pracę zarobkową traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną Bogusław P. wnosił o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1 . Stan faktyczny rozpoznawanej sprawy nie budzi wątpliwości i nie jest kwe-
stionowany przez strony. Ubezpieczony był zatrudniony w Spółdzielni Mieszkaniowej
w T.L. na stanowisku jej prezesa, a nadto - w niepełnym wymiarze czasu pracy - jako
radca prawny w Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w T.L., w Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w
J. oraz w Wytwórczo - Usługowej Spółdzielni Pracy w T.L. W okresach od 20 lipca do
5
11 grudnia 1998 r., od 1 do 31 marca oraz od 4 kwietnia do 31 sierpnia 1999 r. był
niezdolny do pracy z powodu choroby. W czasie zwolnienia lekarskiego udzielał w
domu „sporadycznie, krótkich telefonicznych porad prawnych”, „podpisywał w imieniu
Spółdzielni Mieszkaniowej przywożone do domu dokumenty”, sporządzał pisma pro-
cesowe, wziął udział w trzech rozprawach przed Sądem Rejonowym oraz przepro-
wadził w Ośrodku Szkolenia i Doradztwa „W.” w Z. szkolenie z zakresu prawa pracy.
Problem prawny sprowadza się do oceny czy wykonywanie tych czynności powinno
być kwalifikowane jako wykonywanie innej pracy zarobkowej, czy też wykonywaniem
innej pracy zarobkowej nie jest. Zgodnie bowiem z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm. -
powoływanej dalej jako „ustawa zasiłkowa”), uchylonej z dniem 1 września 1999 r.
ustawą z dnia 25 czemca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm.- powo-
ływaną dalej jako „ustawa o zasiłkach”), pracownik wykonujący w czasie zwolnienia
lekarskiego inną pracę zarobkową lub uciążliwe czynności mogące przedłużyć okres
niezdolności do pracy albo wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny
z celem tego zwolnienia - traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnie-
nia. Podobną regulację zawiera art. 17 ust. 1 ostatnio powołanej ustawy, według któ-
rego prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia od pracy traci ubezpie-
czony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub
wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.
2. Wykładając art. 18 ustawy zasiłkowej (art. 17 obowiązującej ustawy o zasił-
kach) trzeba mieć na względzie w pierwszej kolejności funkcje zasiłku chorobowego.
Za przeważający w doktrynie i niekwestionowany w judykaturze uznać należy po-
gląd, że zasadniczym celem tego świadczenia jest kompensata utraconego przez
ubezpieczonego dochodu wskutek wystąpienia u niego czasowej (przejściowej) nie-
zdolności do zarobkowania własną pracą. Zasiłek chorobowy wypłacany jest nie
obok, ale zamiast wynagrodzenia (ekwiwalentu za pracę osobiście wykonywaną na
rzecz podmiotów trzecich). Przy interpretacji powołanego przepisu należy także
uwzględnić charakter prawa ubezpieczenia społecznego. Jest ono, na co wielokrot-
nie zwracano uwagę, prawem ścisłym. Zarówno warunki nabycia prawa do świad-
czeń jak też wysokość tychże świadczeń i zasady ich wypłaty są sformalizowane.
Bezwzględnie obowiązujący charakter norm prawnych zawartych w przepisach
6
prawa ubezpieczenia społecznego, wyłączenie możliwości ich wykładania z
uwzględnieniem reguł słuszności (zasad współżycia społecznego), ukształtowanie
treści stosunków ubezpieczeń społecznych ex lege, niedopuszczalność zawierania
co do nich ugód, powoduje konieczność ich ścisłego, a więc - co do zasady - w zgo-
dzie z dosłownym brzmieniem, stosowania.
Sąd Najwyższy w orzekającym składzie podziela pogląd, że pracą zarobkową
jest każda aktywność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku. Takie znaczenie
wyrażeniu „praca zarobkowa” nadaje się również w doktrynie. Rozumie się przez nią
„wszelką pracę zarobkową wykonywaną na każdej podstawie prawnej albo bez takiej
podstawy (praca na czarno), bez względu na wymiar czasu tej pracy” (por. Z. Salwa:
Nowe przepisy o zasiłkach chorobowych, PiZS 1999 nr 9, s. 16).
Wykonywanie innej pracy zarobkowej w okresie zwolnienia lekarskiego jest
wystarczającą przyczyną utraty prawa do zasiłku chorobowego za cały okres nie-
zdolności do pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 grudnia 1978 r., II URN
130/78, OSNCP 1979 nr 7-8, poz. 157; z dnia 31 maja 1985 r., II URN 75/85,
OSNCP 1986 nr 3, poz. 32; z dnia 12 sierpnia 1998 r., II UKN 172/98, OSNAPiUS
1999 nr 16, poz. 522; z dnia 17 stycznia 2002 r., II UKN 710/00, OSNP 2003 nr 20,
poz. 498; z dnia 5 kwietnia 2005 r., I UK 370/04, OSNP 2005 nr 21, poz. 342). Obo-
jętne jest zatem czy jej wykonywanie było z przyczyn zdrowotnych przeciwwskazane
i czy mogło przedłużyć okres niezdolności do pracy. Wykonywanie uciążliwych czyn-
ności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy było samodzielną, niezależ-
ną od dwu pozostałych, przesłanką utraty prawa do zasiłku.
Odmienne stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20
stycznia 1995 r., II UZP 38/94 (OSNAPiUS 1995 nr 11, poz. 135), należy do odosob-
nionych. Jakkolwiek w uzasadnieniu tejże uchwały znalazło się wiele interesujących i
trafnych uwag (jak ta, że określona choroba powodując niezdolność do pracy jedne-
go rodzaju, nie musi oznaczać utraty zdolności do pracy na innym stanowisku), za-
warta w nim argumentacja na rzecz tezy, że „wykonywanie w czasie zwolnienia le-
karskiego od pracy, zatrudnienia w jednym z dotychczasowych zakładów pracy przy
jednoczesnym pobieraniu zasiłku chorobowego w drugim zakładzie, w którym pra-
cownik był równocześnie zatrudniony przed powstaniem prawa do zasiłku chorobo-
wego, jest wykonywaniem innej pracy zarobkowej (.. .), jeżeli praca ta stanowi czyn-
ności uciążliwe, mogące przedłużyć okres niezdolności do pracy albo jest niezgodne
z celem tego zwolnienia” nie przekonuje (por. także uzasadnienie powołanego wyżej
7
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 1998 r., II UKN 172/98). Budzi przede
wszystkim wątpliwości stwierdzenie jakoby funkcją art. 18 ust. 1 ustawy zasiłkowej
było „zabezpieczenie prawidłowego przebiegu procesu leczenia koniecznego do od-
zyskania przez pracownika zdolności do pracy” z powołaniem się na S 13 ust. 2 za-
rządzenia Ministra Pracy i Spraw Socjalnych z dnia 30 grudnia 1974 r. w sprawie
kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy (M.P. Nr 42,
poz. 263). Przepis ten - S 13 ust. 2 - nie dotyczy bowiem wykonywania innej pracy
zarobkowej, lecz wykonywania czynności uciążliwych mogących przedłużyć okres
niezdolności do pracy i wykorzystywania zwolnienia niezgodnie z jego celem. Dla
stwierdzenia tych okoliczności konieczna jest wiedza specjalistyczna (medyczna).
Nic przeto dziwnego, że orzekać o nich powinien lekarz, który udzielił zwolnienia,
wpisując swoją opinię do karty choroby. Opinia taka w razie sporu lub wątpliwości nie
jest rozstrzygająca i może być weryfikowana opiniami biegłych. Do ustalenia czy
ubezpieczony wykonywał inną pracę zarobkową wiadomości specjalne potrzebne nie
są.
Na gruncie obowiązujących przepisów utratę prawa do zasiłku powodują wy-
konywanie pracy zarobkowej (już nie tylko „innej”) oraz wykorzystywanie zwolnienia
od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia. Można w tej zmianie dostrzec
myśl, że wykonywanie czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy
jest zawsze wykorzystywaniem zwolnienia niezgodnie z jego celem. Celem zwolnie-
nia od pracy jest zaś odzyskanie przez ubezpieczonego zdolności do pracy. W jego
osiągnięciu przeszkodą może być zarówno wykonywanie pracy zarobkowej (co prze-
sądził ustawodawca) jak i inne zachowania ubezpieczonego utrudniające proces le-
czenia i rekonwalescencję.
3. Inną jest kwestia czy przyjęte w art. 17 ust. 1 ustawy o zasiłkach (poprzed-
nio w art. 18 ust. 1 ustawy zasiłkowej) rozwiązanie prawne jest właściwe i czy do-
tychczasowa jego wykładnia nie może lub nie powinna budzić żadnych wątpliwości
(zastrzeżeń). Zasadniczym jest bowiem problem czy pracownik zatrudniony u kilku
pracodawców pozostaje w jednym, czy w kilku niezależnych od siebie stosunkach
ubezpieczenia chorobowego. Czy zatem przysługuje mu jedno prawo do zasiłku cho-
robowego z tytułu wszystkich tych zatrudnień, czy kilka uprawnień odrębnie z tytułu
każdego zatrudnienia z osobna. Pracownik podlega przymusowi ubezpieczenia cho-
robowego z tytułu pozostawania w każdym ze stosunków pracy. U każdego z praco-
dawców otrzymuje wynagrodzenie za pracę stanowiące podstawę wymiaru składek
8
na ubezpieczenie chorobowe, których jest płatnikiem. W konsekwencji, każde z tych
wynagrodzeń stanowi odmienną, różną nie tylko co do wysokości, podstawę wymiaru
zasiłku. Każdy też z pracodawców z osobna zobowiązany jest do pobierania z wy-
płacanego pracownikowi wynagrodzenia za pracę składki na ubezpieczenie choro-
bowe i odprowadzenia jej do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozliczania
tejże składki z wypłaconymi zasiłkami. Może to uzasadniać wniosek, że zdolność
pracownika do pracy, a w efekcie jego prawo do zasiłku chorobowego powinny być
oceniane w każdym miejscu pracy odrębnie, samodzielnie. Oznaczałoby to, że wy-
konywanie pracy u jednego pracodawcy w okresie zwolnienia lekarskiego u praco-
dawcy drugiego (innego) nie zawsze musiałoby powodować utratę prawa do zasiłku.
Byłoby tak tylko wówczas, gdyby wykonywanie pracy zarobkowej u niektórych praco-
dawców zostało ocenione zarazem jako wykorzystywanie zwolnienia u jednego z
nich niezgodnie z celem tego zwolnienia. W przeciwnym razie, praca zarobkowa, do
której pracownik zachował zdolność (u jednego pracodawcy) nie powodowałaby
utraty prawa do zasiłku chorobowego z tytułu niezdolności do pracy innego rodzaju
(u pracodawcy drugiego). Podobnie kształtowałaby się sytuacja ubezpieczonego z
dwu różnych tytułów - z jednego tytułu przymusowo i dobrowolnie z drugiego (np.
pracownika prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarczą).
Problem ten, jakkolwiek nie wprost, został już dostrzeżony w orzecznictwie
Sądu Najwyższego. Pośrednio można o tym wnosić np. z motywów powołanych wy-
žej uchwały z 20 stycznia 1995 r., II UZP 38/94 (gdzie Sąd utratę prawa do zasiłku
chorobowego przez pracownika, który w czasie zwolnienia lekarskiego u jednego
pracodawcy wykonywał pracę u pracodawcy drugiego, łączył z koniecznością oceny
czy i jaki wpływ praca ta miała na odzyskanie zdolności do pracy) oraz wyroku z 5
kwietnia 2005 r., I UK 370/04 (gdzie Sąd stwierdził, że z konstatacji o znacznym roz-
szerzeniu - od 1975 r. - zakresu podmiotowego ubezpieczenia chorobowego „de lege
ferenda wynika niewątpliwie możliwość zgłaszania postulatów dopuszczenia do
zbiegu świadczeń krótkoterminowych z różnych tytułów ubezpieczenia”). Dla roz-
strzygnięcia rozpoznawanej sprawy zagadnienie to nie ma jednak istotnego znacze-
nia.
4. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 października 1986 r., II URN 134/86
(PiZS 1987 nr 4, s. 59), uznał udział adwokata w rozprawach w sprawie, w której zo-
stał ustanowiony przez stronę jej pełnomocnikiem za wykonywanie innej pracy za-
robkowej w rozumieniu art. 18 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Bogusław P. w okresie zwol-
9
nienia lekarskiego wykonywał bez wątpienia czynności zawodowe prezesa Spół-
dzielni Mieszkaniowej i radcy prawnego - podpisywał w imieniu Spółdzielni doku-
menty, reprezentował ją przed sądem, sporządzał pisma procesowe, udzielał porad
prawnych. Nadto przeprowadził szkolenie z zakresu prawa pracy. Wbrew odmien-
nemu stanowisku Sądu, nie tylko wykorzystywał zwolnienie lekarskie niezgodnie z
jego celem, ale też wykonywał inną pracę zarobkową. Podzielić należy ocenę organu
rentowego, że wykonywanie wszystkich wymienionych czynności wymagało pewne-
go wysiłku intelektualnego (przygotowanie wykładu, zapoznanie się z dokumentami,
sprawdzenie przepisów prawnych) i fizycznego (dojście do sądu i udział w rozpra-
wach, dojazd do Z. i przeprowadzenie tam szkolenia). Logiczny jest także wniosek
strony skarżącej, że skoro Sąd przeprowadził dowód z opinii biegłych w celu ustale-
nia czy odpłatnie wykonywane przez ubezpieczonego w czasie zwolnienia lekar-
skiego czynności zawodowe wpływały na jego stan zdrowia, to tym samym przesą-
dził fakt, że wykonując je, Bogusław P. wykonywał zarobkowo pracę.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39816
k.p.c., orzekł jak w sentencji.
Treść orzeczenia pochodzi z bazy orzeczeń SN.