Postanowienie z dnia 2010-06-23 sygn. II CSK 661/09

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt II CSK 661/09

Postanowienie

z dnia 23 czerwca 2010 r.

W sprawie wieczystoksięgowej, w której nie występuje konkurencja wniosków złożonych w różnym czasie, sąd w chwili ich rozpoznania może – w celu zapewnienia w księdze wieczystej prawdziwości wpisów – uwzględnić okoliczności znane mu urzędowo.

Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)

Sędzia SN Iwona Koper

Sędzia SN Kazimierz Zawada

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Związku Harcerstwa Polskiego w W., Chorągwi Z. Związku Harcerstwa Polskiego w S. i "T.Y.", spółki z o.o. w S. przy uczestnictwie Gminy Miasta S. oraz Skarbu Państwa – Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w S. o wpis w księdze wieczystej prawa użytkowania wieczystego i odrębnej własności budynków, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 23 czerwca 2010 r. skargi kasacyjnej wnioskodawcy "T.Y.", spółki z o.o. w S. od postanowienia Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 29 kwietnia 2009 r.

oddalił skargę kasacyjną oraz wnioski uczestników o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

W dniu 11 lipca 2008 r. do Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie wpłynął – zawarty w umowie notarialnej z dnia 9 lipca 2008 r. o przeniesienie prawa użytkowania wieczystego gruntu i prawa własności budynków – wniosek Związku Harcerstwa Polskiego w W. oraz "T.Y.", sp. z o.o. w S., zawierający żądanie, aby sąd sprostował wpisy w księdze wieczystej nr (...)8/0, w dziale I, przez ujawnienie podziału geodezyjnego działki nr 10, zgodnie z dokumentami powołanymi w treści aktu notarialnego, odłączył działkę nr 10/2 i założył dla niej nową księgę wieczystą z przeniesieniem do niej wpisu prawa własności gruntu na rzecz Gminy Miasta S. z wpisem prawa użytkowania wieczystego gruntu i prawa własności budynków, stanowiących odrębny od gruntu przedmiot własności na rzecz "T.Y.", sp. z o.o. w S. oraz wpisał w dziale II prawo własności działki nr 10/1 na rzecz Skarbu Państwa w trwałym zarządzie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w S.

Referendarz sądowy w dniu 26 listopada 2008 r. dokonał w dziale I wspomnianej księgi wieczystej wpisu działki nr 10 na działki nr 10/1 i 10/2, a co do pozostałych żądań postanowieniem z dnia 27 listopada 2008 r. wniosek oddalił.

Według ustaleń dokonanych w sprawie, w dniu 15 lutego 1967 r. między Skarbem Państwa a Związkiem Harcerstwa Polskiego – Komendą Chorągwi w S. została zawarta umowa wieczystego użytkowania, na mocy której Skarb Państwa oddał Związkowi w użytkowanie wieczyste działkę gruntu oraz oddał do korzystania znajdujące się na gruncie budynki i inne urządzenia. Na podstawie tej umowy w dniu 15 lutego 1967 r. w księdze wieczystej nr (...)8 dokonano wpisu Związku Harcerstwa Polskiego – Komendy Chorągwi w S. jako wieczystego użytkownika działki i wieczystego użytkownika znajdujących się na niej budynków i urządzeń.

Treść księgi wieczystej nr (...)8 nie została w sposób wierny przeniesiona do struktury księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym, gdyż w dniu 20 lutego 2006 r. dokonano wpisu, że Związkowi Harcerstwa Polskiego – Komendzie Chorągwi w S. przysługuje prawo użytkowania wieczystego gruntu oraz własność budynku i urządzeń stanowiących odrębny od gruntu przedmiot własności. W związku z tym postanowieniem z dnia 28 października 2008 r. Sąd Rejonowy w Szczecinie sprostował z urzędu błędy migracyjne w księdze wieczystej nr (...)8/0 celem przywrócenia jej treści pierwotnej, zawartej w „papierowej" księdze wieczystej.

Sąd Rejonowy na skutek skargi na orzeczenie referendarza sądowego postanowieniem z dnia 18 lutego 2009 r. wniosek oddalił. Wskazał na niezgodność pomiędzy treścią elektronicznej księgi wieczystej nr (...)8/0 a treścią czynności prawnej, która miała stanowić podstawę wpisu. Z treści księgi wieczystej wynikało, że w umowie z dnia 9 lipca 2008 r. doszło do rozporządzenia prawem, które nie przysługiwało zbywcy, nie doszło zatem do skutecznego przeniesienia prawa na nabywcę "T.Y.", a w konsekwencji wnioski z tej umowy należało oddalić.

Apelację wnioskodawczyni "T.Y." wniesioną od tego orzeczenia Sąd Okręgowy oddalił postanowieniem z dnia 29 kwietnia 2009 r. Wskazał, że rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego zostało oparte, poza informacjami wynikającymi z treści księgi wieczystej, wniosku i dołączonych do niego dokumentów, także na wiedzy, którą Sąd pierwszej instancji posiadł, analizując dokumentację zgromadzoną w aktach księgi wieczystej, a zwłaszcza postanowienie tego Sądu z dnia z dnia 28 października 2008 r. o sprostowaniu błędów migracyjnych w księdze wieczystej nr (...)8/0. Uznając, że fakty wynikające z danych zawartych w aktach księgi wieczystej stanowią fakty znane sądowi z urzędu, przychylił się do wyrażonego w orzecznictwie Sądu Najwyższego poglądu, że na ich podstawie mogła nastąpić odmowa dokonania wpisu. W konsekwencji Sąd Okręgowy nie podzielił zawartego w apelacji zarzutu naruszenia art. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm. – dalej: "u.k.w.h."). Podnosząc, że wynikające z tego przepisu domniemanie jest domniemaniem podlegającym obaleniu, wskazał, iż do jego obalenia doszło na podstawie faktów niewymagających dowodu, bo znanych Sądowi z urzędu.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 626⁶ k.p.c. przez orzekanie na podstawie stanu rzeczy innego niż istniejący w chwili złożenia wniosku, Sąd Okręgowy podniósł, że regulacja zawarta w art. 29 u.k.w.h. nie wyklucza odpowiedniego zastosowania art. 316 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c., zgodnie z którym sąd obowiązany jest wydać orzeczenie, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy.

Postanowienie Sądu Okręgowego zaskarżyła skargą kasacyjną wnioskodawczyni, zarzucając naruszenie art. 5 w związku z art. 3 u.k.w.h. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegające na uznaniu dopuszczalności zakwestionowania możliwości nabycia własności na skutek czynności prawnej z osobą uprawnioną według treści księgi wieczystej w dniu dokonania czynności i złożenia wniosku o wpis, art. 7 k.c. przez jego niezastosowanie, co doprowadziło do uznania, że na skutek podniesienia przez uczestniczkę postępowania Gminę Miasta S. braku dobrej wiary, istnienie dobrej wiary po stronie wnioskodawczyni jest wątpliwe i musi zostać wykazane w postępowaniu dowodowym, a tym samym zakwestionowania działania rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych (art. 5 u.k.w.h.), art. 155 k.c. przez jego pominięcie, co doprowadziło do uznania dopuszczalności sprostowania wpisu w księdze wieczystej i wpisania prawa, które wygasło w dniu 9 lipca 2008 r. na skutek działania rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Zarzuciła także naruszenie art.

626⁸ § 2 i art. 228 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. przez uznanie, że zakres kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym obejmuje fakty znane sądowi z urzędu, za które należy uznać informacje wynikające z dokumentów zawartych w aktach księgi wieczystej, a także art. 626⁶ § 2 k.p.c. przez uznanie, że przepis ten nie ma znaczenia dla kolejności dokonywania wpisu, a określa jedynie kolejność wpływu wniosków do sądu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kognicję sądu wieczystoksięgowego, po wejściu w życie ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy – Prawo o notariacie (Dz.U. z 2001 r. Nr 63, poz.635), określa art. 626⁸ § 2 k.p.c., który przejął bez zmian zasadę wyrażoną w uchylonym art. 46 ust. 1 u.k.w.h., przewidującym, że sąd rozpoznając wniosek o wpis bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Pominięcie w art. 626⁸ § 2 k.p.c. słów zawartych w art. 46 ust. 2 u.k.w.h., że postanowienie odmawiające dokonania wpisu może opierać się na okolicznościach, które są powszechnie znane lub doszły do wiadomości sądu rejonowego w inny sposób, spowodowało, iż w doktrynie i judykaturze wskazana zmiana stanu prawnego interpretowana jest rozbieżnie. Podkreśla się, że pominięcie w art. 626⁸ § 2 k.p.c. treści zawartej w art. 46 ust. 2 u.k.w.h. było celowym zawężeniem kognicji sądu wieczystoksięgowego, z drugiej zaś strony wskazuje się, że nie jest to zmiana merytoryczna. W judykaturze Sądu Najwyższego pierwszy pogląd znalazł wyraz m.in. w wyroku z dnia 19 marca 2008 r., I CKN 152/01 (OSNC 2004, nr 6, poz. 92), na drugim natomiast zapatrywaniu oparte są postanowienia z dnia 15 grudnia 2005 r., V CK 54/05 (OSNC 2006, nr 7-8, poz. 138) oraz z dnia 18 czerwca 2009 r., II CSK 4/09 (nie publ.).

W uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 16 grudnia 2009 r., zasady prawnej, III CZP 80/09 (OSNC 2010, nr 6, poz. 84), stwierdzającej, że sąd rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej związany jest stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku i kolejnością jego wpływu, Sąd Najwyższy podniósł, iż kolejność rozpoznawania wniosków o wpis w księdze wieczystej wiąże się ściśle z kognicją sądu wieczystoksięgowego. W związku z tym art. 626⁸ k.p.c. musi być analizowany łącznie z art. 626⁶ k.p.c., stanowiącym, że o kolejności wniosku o wpis rozstrzyga chwila wpływu wniosku do właściwego sądu. Z tego względu decydujące znaczenie przy rozpoznawaniu wniosku o wpis w księdze wieczystej ma stan rzeczy istniejący w chwili wpływu wniosku do sądu, a kolejność złożenia wniosków o wpis w księdze jest dla sądu wiążąca. Sąd Najwyższy podkreślił, że odmienne zapatrywanie dopuszczające rozszerzenie kognicji sądu wieczystoksięgowego przez uwzględnienie w chwili wpisu okoliczności znanych sądowi urzędowo (art. 228 § 2 k.p.c.), np. ujawnionych w innej sprawie oczekującej na rozpoznanie w terminie późniejszym, jest sprzeczne z art. 626⁸ § 2 k.p.c. oraz pomija, że w przepisach o kognicji sądu wieczystoksięgowego nie ma odpowiednika uchylonego art. 46 ust. 2 u.k.w.h.

Uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 16 grudnia 2009 r., III CZP 80/09 – przy pominięciu okoliczności, że przyjęta w niej wykładnia art. 626⁸ § 2 k.p.c. zdeterminowana została pytaniem, czy w postępowaniu wieczystoksięgowym ma odpowiednie zastosowanie nie tylko art. 316 § 1 k.p.c., ale także art. 192 pkt 3 k.p.c. – może wskazywać, że sąd wieczystoksięgowy także w sprawach, w których nie występuje konkurencja wniosków złożonych w różnym czasie, nie może w chwili wpisu uwzględnić okoliczności znanych sądowi urzędowo (art. 228 § 2 k.p.c.).

Przyjęcie takiego stanowiska byłoby sprzeczne z podstawowymi funkcjami ksiąg wieczystych określonymi w art. 1 ust. 1, art. 2 i 3 u.k.w.h., które – jak trafnie podkreśla się w doktrynie – ukierunkowują działalność sądów wieczystoksięgowych na zapewnienie księgom wieczystym prawdziwości wpisów. Nie można więc akceptować poglądu zakładającego, że sąd – w sytuacji, w której nie ma konkurencji wniosków o wpis – może dokonać wpisu prawa z pełną świadomością sprzeczności z rzeczywistym stanem prawnym. Należy zatem uznać, że stanowisko zajęte w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2005 r., V CK 54/05 (OSNC 2006, nr 7-8, poz. 138), iż sąd wieczystoksięgowy może odmówić wpisu w księdze wieczystej, gdy istnieje znana mu urzędowo przeszkoda do jego dokonania, nie ma zastosowania tylko w sytuacji objętej pytaniem prawnym, na które Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 16 grudnia 2009 r., III CZP 80/09. Usprawiedliwieniem dla takiego wyjątku jest wzgląd na wynikającą z art. 626⁶ § 2 k.p.c. konieczność dokonywania wpisów według kolejności wpływu wniosków do sądu, co zabezpiecza wierzyciela przed pozbyciem się majątku przez dłużnika, dokonanym między ustanowieniem hipoteki a jej wpisaniem do księgi wieczystej.

Potrzeba ochrony wierzyciela przed czynnościami dłużnika, zmierzającymi do usunięcia majątku spod egzekucji w istocie przesądziła o dokonanej przez Sąd Najwyższy wykładni art. 626⁶ § 2 i art. 626⁸ § 2 k.p.c. Jeśli zatem – jak w sprawie niniejszej – potrzeby takiej nie ma, sąd wieczystoksięgowy w razie powzięcia z urzędu wiadomości wskazujących na brak podstaw do dokonania wpisu, powinien wniosek oddalić. Sprawa, w której zapadło postanowienie zaskarżone skargą kasacyjną wnioskodawczyni "T.Y.", jest przykładem na obronę takiej tezy. Gdyby Sąd Rejonowy nie uwzględnił znanego mu urzędowo i mającego charakter wiążący (art. 365 § 1 k.p.c.) postanowienia z dnia 28 października 2008 r. o sprostowaniu z urzędu błędów migracyjnych w księdze wieczystej nr (...)8/0, to dokonałby wpisu prawa własności budynków, którego strona skarżąca nie mogła nabyć, gdyż prawo takie nie przysługiwało zbywcy. Należy zatem uznać, że sąd może odmówić dokonania wpisu w księdze wieczystej, opierając się na okolicznościach znanych mu urzędowo, chyba że naruszyłoby to zasadę dokonywania wpisów według kolejności wpływu wniosków do sądu. Z tych względów zarzut naruszenia art. 626⁶ § 2 i art. 626⁸ § 2 k.p.c. należało uznać za nieuzasadniony.

Skuteczność nabycia odrębnej własności budynków, pomimo braku uprawnienia po stronie zbywcy, mogłaby zostać stwierdzona wyłącznie przez ustalenie działania rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych (art. 5 u.k.w.h.). Istnienie dobrej wiary po stronie wnioskodawczyni było kwestionowane przez uczestniczkę Gminę Miasta S., wymaga więc przeprowadzenia postępowania dowodowego. Właściwą drogą jest wyłącznie sprawa o uzgodnienie stanu prawnego księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ust. 1 u.k.w.h.), powołane zatem w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia art. 5 w związku z art. 3 u.k.w.h. oraz art. 7 i 155 k.c. nie mogły odnieść skutku.

Z tych względów należało orzec, jak w sentencji (art. 398¹⁴ oraz art. 520 § 1 k.p.c.).

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 03/2012

W sprawie wieczystoksięgowej, w której nie występuje konkurencja wniosków złożonych w różnym czasie, sąd w chwili ich rozpoznania może – w celu zapewnienia w księdze wieczystej prawdziwości wpisów – uwzględnić okoliczności znane mu urzędowo.

(postanowienie z dnia 23 czerwca 2010 r., II CSK 661/09, H. Pietrzkowski, I. Koper, K. Zawada, OSNC 2011, nr 1, poz. 12 ; OSP 2012, nr 2, poz. 18; Rej. 2011, nr 3, s. 153)

Glosa

Macieja Rzewuskiego, Orzecznictwo Sądów Polskich 2012, nr 2, poz. 18

Glosa ma charakter aprobujący.

Komentator wskazał na rozbieżności w judykaturze Sądu Najwyższego dotyczące zakresu kognicji sądu wieczystoksięgowego. Stwierdził, że art. 228 k.p.c., regulujący notorie powszechne i urzędowe, ma odpowiednie zastosowanie w postępowaniu wieczystoksięgowym, gdyż nie zostało to wyraźnie wyłączone. Dodał, że wnioski wieczystoksięgowe dotyczące sprostowania błędów powstałych podczas migracji powinny być rozpoznawane poza kolejnością. Podniósł następnie, że związanie sądu wieczystoksięgowego treścią księgi wieczystej oznacza każdorazowy obowiązek zaznajomienia się również z wnioskami, do których odsyłają wzmianki odnotowane w tej księdze.