Postanowienie z dnia 2009-10-20 sygn. I KZP 1/09

POSTANOWIENIE SKŁADU SIEDMIU SĘDZIÓW
Z DNIA 20 PAŹDZIERNIKA 2009 R.
I KZP 1/09
Dopuszczalne jest zażalenie na postanowienie Sądu Najwyższego,
wydane na podstawie art. 538 § 2 k.p.k.; rozpoznaje je równorzędny skład
Sądu Najwyższego.
Przewodniczący: prezes SN L. Paprzycki.
Sędziowie SN: J. Dołhy, H. Gradzik, P. Kalinowski, W. Płóciennik,
D. Świecki, sędzia SA (del. do SN) B. Skoczkowska (sprawoz-
dawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Marka B., oskarżonego z art. 148 § 1 k.k.,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu 20 października 2009
r., zażalenia obrońcy oskarżonego na postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 30 września 2009 r., o zastosowaniu środka zapobiegawczego w po-
staci tymczasowego aresztowania, na podstawie art. 437 § 1 k.p.k. w zw. z
art. 518 k.p.k.
p o s t a n o w i ł utrzymać w mocy zaskarżone postanowienie.
U Z A S A D N I E N I E
Sąd Najwyższy, wyrokiem z dnia 30 września 2009 r., po rozpozna-
niu kasacji wniesionej przez obrońcę Marka B. od wyroku Sądu Apelacyj-
nego w W. z dnia 12 marca 2008 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu
Okręgowego w Ś. z dnia 12 listopada 2007 r., uchylił zaskarżony wyrok
Sądu Apelacyjnego oraz poprzedzający go wyrok Sądu Okręgowego w
częściach dotyczących skazania oskarżonego za przestępstwo określone
w art. 148 § 1 k.k. i w tym zakresie sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu
w Ś. do ponownego rozpoznania.
Bezpośrednio po ogłoszeniu powyższego wyroku, Sąd Najwyższy
postanowił na podstawie art. 538 § 2 k.p.k. zastosować wobec Marka B.
środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania na okres 3
miesięcy, to jest do dnia 30 grudnia 2009 r. W uzasadnieniu postanowienia
Sąd Najwyższy wskazał, że zebrane dowody wskazują na duże prawdopo-
dobieństwo, iż oskarżony popełnił przestępstwo, a z uwagi na to, że oskar-
żonemu zarzucono popełnienie zbrodni z art. 148 § 1 k.k., istnieje do-
mniemanie potrzeby zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania
uzasadnione grożącą oskarżonemu surową karą.
Powyższe postanowienie zaskarżył obrońca Marka B., zarzucając ob-
razę art. 249 § 1 k.p.k. i art. 257 § 1 k.p.k., przez zastosowanie najsurow-
szego ze środków zapobiegawczych w sytuacji, gdy dotychczasowe za-
chowanie oskarżonego nie daje najmniejszych podstaw do obawy o jakie-
kolwiek utrudnianie postępowania karnego. Podnosząc ten zarzut obrońca
wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Przed merytorycznym ustosunkowaniem się do zażalenia obrońcy
Marka B., konieczne jest jednak rozważenie zagadnienia prawnego, spro-
wadzającego się do odpowiedzi na pytanie, czy przysługuje zażalenie na
postanowienie Sądu Najwyższego o zastosowaniu środka zapobiegawcze-
go, wydane w toku postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy może bowiem stosować środki zapobiegawcze nie
tylko w oparciu o przepis art. 538 § 2 k.k. w razie uchylenia wyroku i prze-
kazania sprawy właściwemu sądowi do ponownego rozpoznania, która to
sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie, ale również w wypadku, gdy
wniesiono kasację na niekorzyść oskarżonego od innego wyroku niż unie-
winniający, w oparciu o przepis art. 533 k.p.k. Sąd Najwyższy może rów-
nież zastosować środki zapobiegawcze wymienione w art. 532 § 2 k.p.k., a
więc z wyjątkiem tymczasowego aresztowania i zawieszenia oskarżonego
w czynnościach (art. 276 k.p.k.), w wypadku wstrzymania na podstawie art.
532 § 1 k.p.k. wykonania orzeczenia w razie wniesienia kasacji.
Zauważyć należy, że przepis art. 252 k.p.k. dopuszcza możliwość
zaskarżenia zażaleniem wszelkich postanowień w przedmiocie środków
zapobiegawczych. Jednakże postępowanie kasacyjne, dotyczące nadzwy-
czajnego środka zaskarżenia, charakteryzuje się wyraźną odrębnością i
przepisy rozdziału 55 nie zawierają uregulowań bezpośrednio wskazują-
cych na możliwość ewentualnego zaskarżenia takich decyzji Sądu Najwyż-
szego. Zauważyć jednakże należy, że przepisy zawarte w tym rozdziale, a
dotyczące bezpośrednio kasacji, nie wyczerpują regulacji prawnych postę-
powania w trybie kasacji. Przepis art. 518 k.p.k. statuuje natomiast zasadę
odpowiedniego stosowania przepisów działu IX, poświęconego postępo-
waniu odwoławczemu, jeżeli przepisy rozdziału 55 nie stanowią inaczej. W
takiej sytuacji konieczne jest rozważenie, czy stosując zgodnie z treścią art.
518 k.p.k. odpowiednio przepisy postępowania odwoławczego, dopusz-
czalne jest wniesienie zażalenia na postanowienie o zastosowaniu środka
zapobiegawczego.
Należy wskazać, że w tym zakresie poglądy prezentowane w pi-
śmiennictwie i w praktyce Sądu Najwyższego nie są jednolite, bowiem re-
gulacja prawna tego zagadnienia w przepisach Kodeksu postępowania
karnego nie jest jasna i nasuwa trudności interpretacyjne.
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 3 lutego 2004 r., II KK 168/03, OSNKW 2004, z. 3,
poz. 30, z glosą krytyczną A. Murzynowskiego, OSP 2005, z. 1, poz. 8), w
którym wyraźnie stwierdzono, że „zażalenie na postanowienie Sądu Naj-
wyższego wydane na podstawie art. 538 § 2 k.p.k. jest niedopuszczalne z
mocy ustawy.” Orzeczenie to było niejako konsekwencją nieprzyjmowania
przez niektóre składy Sądu Najwyższego do rozpoznania zażaleń na swoje
postanowienia wskazując, że przepisy wprowadzone w art. 426 § 3 k.p.k. o
tzw. instancji poziomej nie dotyczą Sądu Najwyższego, bowiem nie podle-
gają na podstawie art. 518 k.p.k. odpowiedniemu stosowaniu w postępo-
waniu kasacyjnym. Przeciwko stosowaniu art. 426 § 3 k.p.k. w postępowa-
niu kasacyjnym opowiedzieli się również autorzy Komentarza do Kodeksu
Postępowania Karnego, pod redakcją P. Hofmańskiego, Warszawa 2004,
tom II, s. 552  554, którzy w sposób obszerny uzasadnili swoje stanowi-
sko, wskazując m. in., że postępowanie kasacyjne nie jest „postępowaniem
odwoławczym”, a rozróżnienie dwóch kategorii orzeczeń w § 2 art. 426
k.p.k., nie pozwala na przyjęcie, iż poprzez art. 518 k.p.k. w postępowaniu
kasacyjnym znajduje odpowiednie zastosowanie art. 426 § 3 k.p.k. Podob-
ne stanowisko, wskazujące na niedopuszczalność zażalenia na postano-
wienia wydane w trybie art. 538 § 2 k.p.k. zajął J. Grajewski w: J. Grajew-
ski, L. K. Paprzycki, S. Steinborn: Kodeks postępowania karnego. Komen-
tarz. Kraków 2006, tom II. Należy jednakże zwrócić uwagę, że autor ten
poza wyżej przytoczoną tezą orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 3 lute-
go 2004 r. nie podał własnej argumentacji, a jego stanowisko jest w tym
Komentarzu odmienne niż we wcześniejszym opracowaniu, w którym opo-
wiadał się za taką wykładnią językową, która wskazywała na odpowiednie
stosowanie art. 426 § 3 k.p.k. do postępowania w trybie kasacji (por. J.
Grajewski, L. K. Paprzycki, M. Płachta: Kodeks postępowania karnego.
Komentarz. Kraków 2003, tom II s. 302).
Orzecznictwo Sądu Najwyższego, jak wyżej podano, nie jest jednolite
w tym zakresie i niektóre składy tego Sądu dopuszczają zaskarżalność po-
stanowień o zastosowaniu środków zapobiegawczych w postępowaniu ka-
sacyjnym. W tym miejscu konieczne jest wskazanie na postanowienie Są-
du Najwyższego z dnia 27 lutego 2003 r., V KKN 407/01 (Lex nr 75454),
który merytorycznie rozpoznał zażalenie na postanowienie innego równo-
rzędnego składu Sądu Najwyższego o zastosowaniu środka zapobiegaw-
czego w postaci tymczasowego aresztowania na podstawie art. 538 § 2
k.p.k., po uchyleniu prawomocnego wyroku w trybie kasacji. Z uzasadnie-
nia tego orzeczenia nie wynika jednakże, jakie argumenty były powodem
takiego rozstrzygnięcia. Z postanowienia Sądu Najwyższego z 14 stycznia
2004 r., V KK 153/03, R-OSNKW 2004, poz. 107, natomiast jednoznacznie
wynika, że jego zdaniem skoro w postępowaniu kasacyjnym zgodnie z art.
518 k.p.k. stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu odwoławczym,
to ma też zastosowanie art. 426 § 3 k.p.k., dopuszczający zażalenie na po-
stanowienie o zastosowaniu środka zapobiegawczego. Za odpowiednim
stosowaniem art. 426 § 3 k.p.k. w postępowaniu kasacyjnym opowiadają
się konsekwentnie również T. Grzegorczyk w: Kodeks postępowania kar-
nego. Komentarz. Kraków 2003, s. 1092 oraz Warszawa 2008 s. 901; S.
Zabłocki m. in. w: Postępowanie kasacyjne w nowym Kodeksie postępo-
wania karnego. Komentarz praktyczny, Warszawa 1998 oraz w: Kodeks
postępowania karnego. Komentarz, pod red. Z. Gostyńskiego, Warszawa
2004, tom II, s. 643 i 3133, a także R. A. Stefański w artykule: Zaskarżal-
ność postanowień w przedmiocie środka zapobiegawczego, zamieszczo-
nym w: Środki zaskarżenia w procesie karnym. Księga pamiątkowa ku czci
prof. Zbigniewa Dody, Kraków 2000, s. 472 – 474.
Akceptując powyższy pogląd, Sąd Najwyższy w składzie rozpoznają-
cym niniejszą sprawę uznał, że wykładnia językowa art. 426 § 3 k.p.k., któ-
ry to przepis powinien być stosowany odpowiednio w postępowaniu kasa-
cyjnym, zgodnie z art. 518 k.p.k., dopuszcza możliwość wniesienia zażale-
nia na postanowienie Sądu Najwyższego, wydane na podstawie art. 538 §
2 k.p.k. Zażalenie takie rozpoznaje równorzędny skład Sądu Najwyższego.
Przepis zawarty w art. 426 § 2 k.p.k. został zredagowany nieprecy-
zyjnie i to właśnie powoduje wątpliwości, czy w sytuacjach wymienionych w
art. 426 § 3 k.p.k. przysługuje „wewnętrzna” droga odwoławcza, wówczas
gdy jako sąd odwoławczy orzekał Sąd Najwyższy i wówczas, gdy Sąd ten
orzekał jako sąd kasacyjny, a zatem, gdy zgodnie z art. 518 k.p.k. stosuje
się odpowiednio przepisy działu IX Kodeksu postępowania karnego.
Nie ulega wątpliwości, że przepis art. 426 § 1 k.p.k. podkreśla dwuin-
stancyjność postępowania karnego, zastrzegając, iż nie podlegają zaskar-
żeniu orzeczenia wydane na skutek odwołania, a więc zapadłe w wyniku
rozpoznania środka odwoławczego. Środek odwoławczy nie służy także,
zgodnie z art. 426 § 2 k.p.k., od innych niż wymienione w § 1 orzeczeń za-
padłych w toku postępowania odwoławczego oraz od orzeczeń wydanych
przez Sąd Najwyższy. Jednakże przepis ten zakłada możliwość wyjątków
w tym zakresie, na co wskazuje sformułowanie zawarte w tym przepisie
„chyba że ustawa stanowi inaczej”. Zdaniem Sądu Najwyższego, sformu-
łowanie § 2 art. 426 k.p.k. jednoznacznie wskazuje, że przepis ten zawiera,
w istocie, dwie normy, z których jedna odnosi się do sądu odwoławczego, a
druga do Sądu Najwyższego. Zasada, że środek odwoławczy nie przysłu-
guje, „chyba że ustawa stanowi inaczej”, odnosi się więc nie tylko do orze-
czeń sądu odwoławczego, ale również do orzeczeń Sądu Najwyższego
wydanych w postępowaniu kasacyjnym. Wskazać należy, że ustawa sta-
nowi właśnie inaczej w § 3 tego przepisu. Norma ta określa wyjątki od re-
guły niezaskarżalności orzeczeń wynikającej z § 2 art. 426 k.p.k. Za stoso-
waniem przepisu art. 426 § 3 k.p.k. również w postępowaniu kasacyjnym
dodatkowo przemawia wyraźne wyłączenie w art. 430 § 2 k.p.k. zaskarże-
nia do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego postanowienia o
pozostawieniu bez rozpoznania przyjętego środka odwoławczego, wyda-
nego przez Sąd Najwyższy. Norma ta byłaby bowiem zbędna, gdyby
uznać, że od żadnego rodzaju orzeczeń wydanych przez Sąd Najwyższy w
toku postępowania odwoławczego nie przysługuje „wewnętrzna” droga po-
stępowania odwoławczego. Z całą mocą należy jednakże podkreślić, że
możliwość zaskarżenia postanowień, o których mowa w art. 426 § 3 k.p.k.,
o przeprowadzeniu obserwacji, o zastosowaniu środka zapobiegawczego
oraz o nałożeniu kary porządkowej, odnosi się jedynie do orzeczeń wyda-
nych w Sądzie Najwyższym w toku postępowania kasacyjnego, do którego
ma zastosowanie przepis art. 518 k.p.k. Żaden natomiast przepis nie daje
podstaw do zaskarżenia postanowień Sądu Najwyższego o zastosowaniu
środków zapobiegawczych wydawanych w toku postępowania o wznowie-
nie, prowadzonego na podstawie art. 544 § 2 k.p.k. Ta rozbieżność stanu
prawnego między orzekaniem w postępowaniu kasacyjnym i wznowienio-
wym mogłaby przeczyć założeniu racjonalności ustawodawcy. Jednakże
nie może to ograniczać praw oskarżonego w toku orzekania o kasacji, a
jedynie wskazywać na potrzebę dokonania stosownych zmian w przepi-
sach zawartych w rozdziale 56, a dotyczących wznowienia postępowania w
trybie art. 544 § 2 k.p.k. Nie można nadto pomijać tego, że procedując w
tym trybie Sąd Najwyższy orzeka niejako „pierwszoinstancyjnie”, natomiast
w sytuacji, gdy Sąd Najwyższy w toku postępowania o wznowienie orzeka
jako sąd odwoławczy dopuszczalne jest zaskarżenie postanowienia o za-
stosowaniu środka zapobiegawczego, podobnie więc jak w toku postępo-
wania kasacyjnego. Sąd Najwyższy, rozpoznając bowiem, zgodnie z art.
547 § 3 k.p.k., apelację od wyroku wydanego w postępowaniu o wznowie-
nie postępowania, w którym sąd apelacyjny, uchylając zaskarżone orze-
czenie, uniewinnił oskarżonego lub umorzył postępowanie może zastoso-
wać w oparciu o art. 538 k.p.k. środek zapobiegawczy, jeżeli uchyli zaskar-
żony wyrok.
Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, że wniesione zażale-
nie przez obrońcę Marka B. podlega merytorycznemu rozpoznaniu. Nato-
miast analiza treści zarzutu oraz uzasadnienie tego zażalenia w kontekście
treści zaskarżonego postanowienia Sądu Najwyższego oraz akt sprawy
wskazuje, że nie jest ono zasadne.
Należy w pełni podzielić pogląd Sądu Najwyższego, wyrażony w za-
skarżonym postanowieniu, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy
wskazuje na duże prawdopodobieństwo, iż Marek B. popełnił przestęp-
stwo. Została więc spełniona przesłanka stosowania środków zapobiegaw-
czych z art. 249 § 1 k.p.k., który stanowi ogólną podstawę stosowania tak-
że pozostałych środków zapobiegawczych. Treść zażalenia obrońcy Marka
B. pozwala natomiast na stwierdzenie, że skarżący, zarzucając obrazę art.
249 § 1 k.p.k., nie kwestionuje istnienia przesłanek dowodowych, a wywo-
dzi jedynie niezasadność stosowania najsurowszego ze środków zapobie-
gawczych, na co wskazuje również zarzucana w zażaleniu obraza art. 257
§ 1 k.p.k. Odnosząc się do tak postawionego zarzutu należy wskazać, że z
treści uzasadnienia postanowienia Sądu Najwyższego jednoznacznie wy-
nika, iż tylko stosowanie tymczasowego aresztowania zapewni prawidłowy
tok postępowania, wobec grożącej surowej kary pozbawienia wolności
oskarżonemu, który nadal pozostaje pod zarzutem popełnienia zbrodni
określonej w art. 148 § 1 k.k. Sąd Najwyższy w tym składzie podziela to
stanowisko, bowiem charakter stawianego zarzutu czyni, że przesłanka su-
rowości grożącej mu kary jest realna, a nie abstrakcyjna. Wbrew więc za-
rzutom obrońcy oskarżonego należy stwierdzić, że zostały spełnione prze-
słanki stosowania tymczasowego aresztowania wynikające z art. 258 § 2
k.p.k.
W zaskarżonym postanowieniu zostały wskazane nie tylko podstawy
stosowania tymczasowego aresztowania, ale również zasadność przedłu-
żenia tego najsurowszego środka zapobiegawczego na wskazany w po-
stanowieniu okres.
Skarżący w swoim zażaleniu nie wskazał żadnej istotnej okoliczności,
która mogłaby zmienić stanowisko Sądu Najwyższego.
Rozważając sytuację Marka B., Sąd Najwyższy nie znalazł również
podstaw do uznania, że wobec oskarżonego zachodzą okoliczności z art.
259 § 1 k.p.k., które przemawiałyby za odstąpieniem od stosowania tego
środka zapobiegawczego.
W tych warunkach nie znajdując podstaw do uwzględnienia złożone-
go przez obrońcę zażalenia, Sąd Najwyższy postanowił jak wyżej.