Wyrok z dnia 2024-04-10 sygn. IV SA/Wr 552/23

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w składzie następującym: Przewodniczący: Sędzia WSA Katarzyna Radom (sprawozdawca), Sędziowie: Sędzia WSA Ewa Kamieniecka, Sędzia WSA Gabriel Węgrzyn, po rozpoznaniu w Wydziale IV na posiedzeniu niejawnym w trybie uproszczonym w dniu 10 kwietnia 2024 r. sprawy ze skargi O. Z. na czynność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w przedmiocie wstrzymania wypłaty świadczenia wychowawczego stwierdza bezskuteczność zaskarżonej czynności.

Przedmiotem skargi O. Z. jest czynność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w przedmiocie wstrzymania wypłaty świadczenia wychowawczego.

Jak wynikało z akt sprawy w dniu 20 października 2022 r. Skarżąca złożyła wniosek o świadczenie wychowawcze 500+ na dziecko, które jest obywatelem U. i przybyło do Polski wraz ze Stroną w związku z działaniami wojennymi po dniu 23 lutego 2022 r. Wniosek obejmował okres świadczeniowy od dnia 1 czerwca 2022 r. do dnia 31 maja 2023 r.

W dniu 25 października 2022 r. organ poinformował Skarżącą o przyznaniu jej wnioskowanego świadczenia. W dniu 17 marca 2023 r. Skarżąca wniosła podanie o wydanie zaświadczenia potwierdzającego prawo do świadczenia wychowawczego, o którym mowa w art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz.U. z 2022 r., poz. 1577, dalej: ustawa o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci) na dziecko Y. Z. W zaświadczeniu prosiła o wskazanie, czy prawo do ww. świadczenia jest zawieszone.

W dniu 22 maja 2023 r. organ wydał zaświadczenie potwierdzające złożenie w dniu 20 października 2022 r. wniosku o wypłatę świadczenia wychowawczego na dziecko Y. Z. oraz jego wypłatę w kwocie 1.500 za miesiące od dnia 1 października do dnia 31 grudnia 2022 r. Organ wskazał, że w sprawie toczy się postępowanie wyjaśniające dotyczące legalnego pobytu w Polsce. Pismem z tej samej daty wezwał Stronę do wyjaśnienia rozbieżności wynikających ze złożonego wniosku o świadczenie wychowawcze na dziecko z danymi zawartymi w rejestrze Komendanta Głównego Straży Granicznej. Organ wskazał, że na podstawie ww. rejestru ustalono, że Skarżąca i dziecko utracili legalny pobyt w Polsce w dniu 30 kwietnia 2022 r. Przyjazd Skarżącej do Polski nie został odnotowany jako przyjazd obywatela Ukrainy w związku z działaniami wojennymi. Organ prosił o wyjaśnienie niezgodności w Urzędzie miejskim/Urzędzie Gminy w sprawie statusu "[...]" oraz skontaktowanie się z jednostką Straży Granicznej, gdzie przekroczono granicę i zaktualizowanie rejestru prowadzonego przez Komendanta Głównego Straży Granicznej. Organ poinformował, że wznowienie wypłaty świadczenia nastąpi po zaktualizowaniu danych zawartych w rejestrach Straży Granicznej.

W dniu 30 maja 2023 r. Skarżąca wniosła do organu pismo zatytułowane odwołanie od zawieszenia wypłat świadczenia wychowawczego. Wnioskowała o dobrowolne wznowienie wypłat z wyrównaniem za okres od stycznia do maja 2023 r. W uzasadnieniu Skarżąca skazała, że po przyznaniu jej świadczenia w styczniu 2023r. wstrzymano jego wypłatę w związku z czym w dniu 31 stycznia 2023 r. stawiła się w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu oświadczając, że nie utraciła uprawnień wynikających z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2023 r., poz. 103, dalej ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy). Strona przedłożyła zaświadczenie z dnia 31 stycznia 2023 r. – dotyczące jej i dziecka – o statusie U., o którym mowa w art. 8 pkt 24a lit. d ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz.U. z 2022 r., poz. 1191 ze zm., dalej ustawa o ewidencji ludności). Do dnia złożenia pisma organ nie odniósł się do przedstawionych okoliczności. W dniu 31 stycznia 2023 r. do organu zostało złożone podanie z żądaniem wydania zaświadczenia w sprawie istnienia uprawnienia do świadczenia wychowawczego, na co także organ nie zareagował. Skarżąca nie otrzymuje już piąty miesiąc świadczenia, co dowodzi zawieszenia jego wypłaty, gdyż do Strony nie wystosowano żadnej decyzji. Skarżąca wskazywała, że przesłanki zawieszenia wypłaty świadczenia wychowawczego określa art. 23 ust. 2 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, który odnosi się do braku współpracy z organem. Podobną instytucję reguluje przepis art. 26 ust. 3e ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy, zawieszenie wymaga jednak uprzedniego wezwania o złożenie wyjaśnień, czego w sprawie nie dochowano. Skarżąca wyjaśniała, że w dniu 22 maja 2023 r. została wezwana przez organ do przedstawienia potwierdzenia przyjazdu do Polski w dniu 16 października 2022 r., choć jeszcze w styczniu 2023 r. przedłożyła zaświadczenie z rejestru PESEL o posiadaniu przez nią i dziecko statusu U. Dalej zarzucała, że organ nie ma uprawnień do ustalenia okoliczności legalnego pobytu w Polce, co sobie uzurpuje. W opinii Skarżącej organ naruszył szereg przepisów postępowania, w tym art. 6, art. 7, art. 7a § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2022 r., poz. 2000, ze zm., dalej: k.p.a.).

W dniu 17 sierpnia 2023 r. Skarżąca ponowiła żądanie wznowienia wypłaty świadczenia.

Tego samego dnia Skarżąca została poinformowana o zaktualizowaniu jej danych i wznowieniu wypłat, jednocześnie organ wskazał, że świadczenie wychowawcze za okres od dnia 1 stycznia 2023 r. do dnia 31 maja 2023 r. zostanie wypłacone na wskazane przez Skarżącą konto bankowe.

W dniu 4 sierpnia 2023 r. Skarżąca złożyła skargę zarzucając naruszenie art. 6, art. 7, art. 7a § 1 k.p.a. w zw. z art. 13 ust. 1 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci. Zarzucała także naruszenie art. 9 k.p.a. w zw. z art. 13a ust. 4, oraz art. 23 ust. 2 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci oraz art. 26 ust. 3e ustawy pomocy obywatelom Ukrainy poprzez zawieszenie/wstrzymanie wypłat świadczenia wychowawczego od stycznia 2023 r. bez wydania w tym zakresie decyzji, jakichkolwiek zawiadomień, czy innego powiadomienia Skarżącej. Strona domagała się stwierdzenia dopuszczenia naruszenia przepisów prawa przy zawieszeniu wypłat świadczenia wychowawczego; uznania, że nastąpiło to z rażącym naruszeniem prawa oraz zobowiązanie organu do wznowienia wypłat oraz wyrównania za okres od stycznia do maja 2023 r. w dniu otrzymania odpisu prawomocnego wyroku oraz przyznania na rzecz Skarżącej kosztów postępowania. Nadto Skarżąca domagała się zobowiązania organu do wszczęcia wobec wskazanych pracowników postępowania dyscyplinarnego.

W uzasadnieniu opisała okoliczności faktyczne sprawy powielając argumentację zawartą w piśmie z dnia 30 maja 2023 r. Nadto wskazała, że w tej dacie została wezwana do przedstawienia dokumentu potwierdzającego wjazd do Polski w dniu 16 października 2022 r. pomimo, że taki dokument złożyła w styczniu 2023 r. przedstawiając zaświadczenie z rejestru PESEL – swoje i dziecka- o posiadanym statusie U.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o umorzenie postępowania lub odrzucenie ewentualnie o oddalenie skargi w przedmiocie świadczenia wychowawczego na okres od stycznia do maja 2023 r. Uzasadniając ten wniosek organ opisał okoliczności faktyczne sprawy, wskazał, że po przyznaniu Stronie świadczenia poddano weryfikacji jej wniosek na podstawie rejestrów urzędowych Straży Granicznej. Na tej podstawie stwierdzono, że Strona utraciła legalny pobyt w Polsce i wstrzymano wypłatę świadczenia. Organ przywołał brzmienie art. 2 ust. 1 i art. 4 ust. 1 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy stwierdzając, że świadczenie wychowawcze przysługuje obywatelom Ukrainy legalnie przebywającym w Polsce na podstawie ww. przepisów. Jeśli wyjadą oni z kraju na okres przekraczający miesiąc tracą status, o którym mowa wyżej. Dane zawarte w aplikacji ZUS wspomagającej obsługę świadczeń wychowawczych wspierają się na rejestrach Straży Granicznej w zakresie legalności pobytu. Organ wskazał, że w lutym 2023 r. w systemie odnotowano wniosek złożony przez Skarżącą o braku wypłaty świadczenia i sprawę skierowano do wyjaśnienia. W dniach 17 marca 2023 r. wpłynęło podanie Skarżącej o wydanie zaświadczenia, które zrealizowano w dniu 22 maja 2023 r. Tego samego dnia do Skarżącej skierowano wezwanie do wyjaśnienia rozbieżności wynikających z wniosku oraz danymi z rejestru Straży Granicznej. Organ wskazywał, że przyjazd Skarżącej do Polski w dniu 16 października 2022 r. nie został odnotowany w rejestrze jako przyjazd obywatela U. w związku z działaniami wojennymi. W wyniku ponownej weryfikacji rejestrów SPEC PESEL i Straży Granicznej ustalono, że Straż Graniczna w dniu 23 czerwca 2023 r. dokonała modyfikacji zapisów w rejestrze danych pobytowych Strony i jej dziecka. W dniu 17 sierpnia 2023 r. wznowiono wypłaty przekazując Stronie w dniu 24 sierpnia 2023 r. także świadczenia za okres od stycznia do maja 2023 r. Końcowo organ wskazał, że prowadzone postępowanie odpowiada prawu a wstrzymanie świadczenia wynika z błędnych danych pobytowych wprowadzonych do rejestru Straży Granicznej. Żądania Skarżącej w przedmiocie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wobec pracowników uznał za nieuzasadnione.

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu zważył, co następuje.

Na wstępie odnotowania wymaga, że zgodnie z art. 1 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t. j. Dz. U. z 2022 r., poz. 2492 ze zm.) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Zakres kontroli sądowej obejmuje orzekanie w sprawach wskazanych w art. 3 § 2 -3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 202r., poz. 1634, dalej: p.p.s.a.), w tym w sprawach skarg na inne niż decyzje i postanowienia akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa, z wyłączeniem aktów lub czynności podjętych w ramach postępowania administracyjnego określonego w ustawie z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2023 r. poz. 775 i 803), postępowań określonych w działach IV, V i VI ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2022 r. poz. 2651, z późn. zm.), postępowań, o których mowa w dziale V w rozdziale 1 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. z 2023 r. poz. 615, z późn. zm.), oraz postępowań, do których mają zastosowanie przepisy powołanych ustaw.

Przedmiotem skargi w niniejszej sprawie jest czynność materialno – techniczna organu, polegająca na wstrzymaniu wypłaty świadczenia wychowawczego. Zgodnie z art. 13a ust. 1 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci przyznanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych świadczenia wychowawczego nie wymaga wydania decyzji. Taka forma orzekania jest zastrzeżona wyłącznie w sprawach odmowy przyznania świadczenia wychowawczego, uchylenia lub zmiany prawa do świadczenia wychowawczego oraz nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego (art. 13a ust. 4 ww. ustawy). Skoro ustawodawca w art. 23 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci nie przewidział formy prawnej dla wstrzymania wypłaty świadczenia wychowawczego, to należy przyjąć, że organ wstrzymuje wypłatę tego świadczenia w drodze czynności materialno-technicznej, a nie w formie władczej - w drodze decyzji administracyjnej.

Zgodnie z art. 3 § 2 pkt 4 p.p.s.a. czynność materialno – techniczna polegająca na wstrzymaniu wypłaty świadczenia wychowawczego podlega zatem zaskarżeniu do sądu administracyjnego. Stosownie do art. 146 § 1 p.p.s.a. sąd, uwzględniając skargę na akt lub czynność, o których mowa w art. 3 § 2 pkt 4, uchyla ten akt albo stwierdza bezskuteczność czynności. Przepis art. 145 § 1 pkt 1 stosuje się odpowiednio. W myśl art. 145 § 1 pkt 1 p.p.s.a. uwzględnienie skargi następuje w przypadku naruszenia prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, naruszenia prawa dającego podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego lub innego naruszenia przepisów postępowania, jeśli mogło mieć ono istotny wpływ na wynik sprawy. Jednocześnie zgodnie z art. 134 p.p.s.a., sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną. Sąd bierze zatem pod uwagę wszelkie naruszenia prawa, a także wszystkie przepisy, które powinny znaleźć zastosowanie w sprawie, niezależnie od żądań i wniosków podniesionych w skardze - w granicach sprawy, wyznaczonych przede wszystkim rodzajem i treścią zaskarżonego aktu lub czynności.

Istotne z puntu widzenia rozpoznawanej sprawy jest również wskazanie, że zgodnie z art. 53 § 1 p.p.s.a. skargę wnosi się w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie albo aktu, o którym mowa w art. 3 § 2 pkt 4a. Natomiast § 2 ww. zapisu stanowi, że jeżeli ustawa nie przewiduje środków zaskarżenia w sprawie będącej przedmiotem skargi, skargę na akty lub czynności, o których mowa w art. 3 § 2 pkt 4, wnosi się w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się o wydaniu aktu lub podjęciu innej czynności. Sąd, po wniesieniu skargi, może uznać, że uchybienie tego terminu nastąpiło bez winy skarżącego i rozpoznać skargę.

Badając rozpoznawaną sprawę w tak nakreślonych granicach odnotowania wymaga, że jakkolwiek skarga została wywiedziona z uchybieniem terminu do jej wniesienia, to Sąd skorzystał z uprawnienia wynikającego z art. 53 § 2 zdanie drugie p.p.s.a. W uchybieniu terminowi do wniesienia skargi nie sposób dostrzec zawinienia Skarżącej. Na żadnym etapie postępowania nie była pouczona o takiej możliwości, zaś samo wstrzymania wykonania jest czynnością, o której dowiedziała się z braku wypłacanych jej świadczeń. Pomimo składania pism do organu nie wskazano, że może dochodzić swych praw na drodze sądowej, to zaś uzasadnia przyjęcie wskazanego na wstępie wniosku.

Przystępując zatem do oceny legalności podjętej czynności uznać trzeba, że narusza ona przepisy prawa w stopniu uzasadniającym uznanie jej bezskuteczności. Organ dysponował bowiem możliwością ustalenia niezbędnych danych w dacie wstrzymania wypłaty świadczenia, niezależnie od tego nie dochował prawem wskazanych warunków uprawniających do podjęcia zaskarżonej czynności.

Przypomnieć trzeba, że Strona po przybyciu w dniu 23 lutego 2022 r. do Polski i uzyskaniu prawa do legalnego pobytu na podstawie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy, w dniu 30 kwietnia 2022 r. wyjechała z Polski i powróciła tu w dniu 16 października 2022 r. Zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy wyjazd obywatela Ukrainy z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres powyżej 1 miesiąca pozbawia go uprawnienia, o którym mowa w art. 2 ust. 1. (tj. legalnego pobytu – przypomnienie Sądu).

Stosownie zaś do art. 4 ust. 1 i ust. 1a ww. ustawy obywatelowi Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, na podstawie wniosku złożonego w dowolnym organie wykonawczym gminy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, nadaje się numer PESEL, o którym mowa w art. 15 ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz. U. z 2021 r. poz. 510, 1000, 1641 i 1978 oraz z 2022 r. poz. 350) (ust. 1). Obywatelowi Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, któremu numer PESEL nadano przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, nadaje się w rejestrze PESEL, na jego wniosek, o którym mowa w ust. 1, status, o którym mowa w art. 8 pkt 24a lit. d ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności, i wprowadza się jego dane do rejestru, o którym mowa w art. 6 ust. 1 (ust. 1a).

Przepis art. 8 pkt 24a lit. d ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności stanowi zaś, że w rejestrze PESEL i rejestrach mieszkańców gromadzone są następujące dane m.in.: status cudzoziemca oznaczony jako UKR - w przypadku osoby, której nadano numer PESEL na podstawie art. 4 ustawy z dnia 12 marca 2022r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.

Zgodnie z art. 26 ust. 1 pkt 2 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy - obywatelowi Ukrainy przebywającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, przysługuje prawo do świadczenia wychowawczego, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2019 r. poz. 2407 oraz z 2021 r. poz. 1162, 1981 i 2270), jeżeli zamieszkuje z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej - odpowiednio na zasadach i w trybie określonych w tych przepisach, z wyłączeniem warunku posiadania karty pobytu z adnotacją "dostęp do rynku pracy".

Art. 2 ust. 1 ww. ustawy stanowi, że jeżeli obywatel Ukrainy, o którym mowa w art. 1 ust. 1, przybył legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia określonego w przepisach wydanych na podstawie ust. 4 i deklaruje zamiar pozostania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jego pobyt na tym terytorium uznaje się za legalny w okresie 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 r. Do określenia okresu pobytu uznawanego za legalny stosuje się art. 57 § 3 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 735, 1491 i 2052). Za legalny uznaje się także pobyt dziecka urodzonego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez matkę, która jest osobą określoną w zdaniu pierwszym, w okresie dotyczącym matki.

Wszystkie dotychczasowe przepisy prawa materialnego przywołano w brzmieniu obowiązującym na dzień przyznania prawa do świadczenia wychowawczego. Dalej zgodnie z art. 3 ww. ustawy Komendant Główny Straży Granicznej prowadzi w systemie teleinformatycznym Straży Granicznej rejestr obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy oraz którzy złożyli wniosek, o którym mowa w art. 4 ust. 1. Zakres informacji przechowywanych w tym rejestrze określa ust. 3.

Dalej zgodnie z art. 26 ust. 3 ww. ustawy obywatelowi Ukrainy przebywającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, prawo do świadczeń, o których mowa w ust. 1, ustala się, począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek, nie wcześniej niż od miesiąca, w którym obywatel ten został wpisany do rejestru, o którym mowa w art. 3 ust. 3, a w przypadku świadczeń przysługujących na dziecko - również dziecko zostało wpisane do tego rejestru. Wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w ust. 1, zawiera numer PESEL wnioskodawcy oraz, jeżeli występuje, rodzaj, serię i numer dokumentu stanowiącego podstawę przekroczenia granicy, a w przypadku świadczeń przysługujących na dziecko - numer PESEL dziecka oraz, jeżeli występuje, rodzaj, serię i numer dokumentu stanowiącego podstawę przekroczenia granicy. Dalsze zapisy tej ustawy stanowią, że Komendant Główny Straży Granicznej udostępnia Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, ustalającemu prawo do świadczeń, o których mowa w ust. 1 pkt 2-4, oraz dofinansowania, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, oraz, za pośrednictwem ministra właściwego do spraw rodziny, organowi właściwemu w rozumieniu ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych ustalającemu prawo do świadczeń, o których mowa w ust. 1 pkt 1, informację o okoliczności, o której mowa w art. 11 ust. 2 (art. 26 ust. 3a). Zgodnie z ust. 3b ww. regulacji informację, o której mowa w ust. 3a, udostępnia się w drodze teletransmisji danych, przepis określa także dane podlegające przekazaniu, w tym informacje o nr PESEL – jeśli został nadany. Przepisy art. 26 ust. 3c, ust. 3e i 3f ww. ustawy stanowią: Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz organ właściwy w rozumieniu ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych mogą wzywać obywatela Ukrainy przebywającego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, ubiegającego się lub otrzymującego świadczenia, o których mowa w ust. 1 pkt 1-4, oraz dofinansowanie, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, do osobistego stawiennictwa we wskazanej w wezwaniu jednostce organizacyjnej w terminie 3 dni roboczych, w celu złożenia wyjaśnień niezbędnych do prawidłowego ustalenia i realizacji świadczeń lub tego dofinansowania (ust. 3c). Wypłata świadczeń, o których mowa w ust. 1 pkt 1-4, oraz dofinansowania, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, podlega wstrzymaniu, jeżeli otrzymujący te świadczenia lub to dofinansowanie obywatel Ukrainy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, który został wezwany do osobistego stawiennictwa, nie stawił się we wskazanej jednostce organizacyjnej w wyznaczonym terminie (ust. 3e). W przypadku gdy obywatel Ukrainy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, który został wezwany do osobistego stawiennictwa, stawił się we wskazanej jednostce organizacyjnej po upływie wyznaczonego terminu, świadczenia, o których mowa w ust. 1 pkt 1-4, oraz dofinansowanie, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, wypłaca się od miesiąca następującego po miesiącu, w którym obywatel ten stawił się we wskazanej jednostce organizacyjnej, o ile spełnia warunki uprawniające do świadczeń lub dofinansowania (ust. 3f).

Z kolei na podstawie przepisów ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci (art. 14 ust. 4 pkt 1) ZUS jako organ uprawniony do ustalania prawa do świadczeń wychowawczych posiada prawo uzyskiwania informacji z centralnego rejestru, o którym mowa ww. przepisie. Informacje te obejmują dane m.in. o nr PESEL.

Istotne znacznie w sprawie ma także zmiana ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy dokonana na mocy nowelizacji z dnia 13 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r., poz. 185; dalej: ustawa zmieniająca), która weszła w życie z dniem 28 stycznia 2023 r. (a zatem ma znaczenie przy ocenie czynności wstrzymania wypłaty spornego świadczenia). Na mocy tego aktu wprowadzono zmiany w art. 3 ust. 3 i art. 4 ust. 17a ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Dotyczyły zakresu informacji objętych rejestrem prowadzonym przez Komendanta Głównego Straży Granicznej poprzez dodanie w art. 3 ust. 3 pkt 2 informacji o dacie przekroczenia granicy RP w kierunku wjazdowym (lit. a) i wyjazdowym (lit. b). Ponadto w art. 4 ust. 17a pkt 1 ustawodawca ustanowił, że status, o którym mowa w art. 8 pkt 24a lit. d ustawy o ewidencji ludności, zwany dalej "statusem UKR", jest automatycznie zmieniany na status, o którym mowa w art. 8 pkt 24a lit. c tej ustawy, po przekazaniu przez Komendanta Głównego Straży Granicznej z rejestru, o którym mowa w art. 3 ust. 3, informacji o wyjeździe z terytorium o którym mowa w art. 11 ust. 2.

Dalsze przepisy art. 4 wskazują, że status UKR może być w pewnych warunkach zmieniany, utracony i przywracany. Ponadto art. 11 ust. 2 otrzymał brzmienie: "Wyjazd obywatela Ukrainy z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres powyżej 30 dni pozbawia go uprawnienia, o którym mowa w art. 2 ust. 1."

Z art. 26 ust. 3a ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy wynika obowiązek udostępnienia przez Komendanta Głównego Straży Granicznej Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych ustalającemu prawo do świadczenia wychowawczego informację o okoliczności, o której mowa w art. 11 ust. 2. Informację, o której mowa w ust. 3a, udostępnia się w drodze teletransmisji danych i obejmuje m.in. informację o datach wjazdów i wyjazdów z terytorium RP (ust. 3b pkt 6 w brzmieniu obowiązującym od dnia 28 stycznia 2023 r.).

Ustawa zmieniająca dodała też przepisy art. 26 ust. 3g, 3h i 3i. Wynika z nich, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest obowiązany do weryfikacji dalszego prawa do świadczenia wychowawczego, w szczególności na podstawie danych dostępnych z rejestrów publicznych, w tym z rejestru, o którym mowa w art. 3 ust. 3, i z rejestru PESEL (ust.3i). Wypłata świadczenia wychowawczego podlega wstrzymaniu, jeżeli otrzymujący te świadczenia obywatel Ukrainy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, lub dziecko, na które przysługuje świadczenie, wyjedzie z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (ust. 3g). W przypadku gdy osoba, o której mowa w ust. 3g, wjedzie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, świadczenie wychowawcze wypłaca się od miesiąca, w którym wstrzymano ich wypłatę, o ile są spełnione warunki uprawniające do tego świadczenia(ust. 3h).

Z powołanych regulacji wynika, że ZUS ma obowiązek weryfikacji zasadności wywnioskowania o przyznanie świadczenia przez obywatela Ukrainy, o którym mowa w art. 2 ust. 1 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy oraz kontroli dalszego pobierania świadczenia, uprawnienia te zostały wzmocnione po dniu 28 stycznia 2023 r. W obu przypadkach organ jest uprawniony do korzystania z rejestru prowadzonego przez Komendanta Głównego Straży Granicznej (zawierającego m.in. informacje o dacie wjazdu i wyjazdów z terytorium RP) oraz rejestru PESEL (w zawierającego informację o statusie cudzoziemca - UKR) (podkreślenie Sądu).

Do dnia 28 stycznia 2023 r. wypłata świadczenia podlegała wstrzymaniu w przypadku, gdy uprawniony do świadczeń został wezwany do osobistego stawiennictwa, nie stawił się we wskazanej jednostce organizacyjnej w wyznaczonym terminie. Zaś od dnia 28 stycznia 2023 r. także wówczas, gdy osoba uprawniona wyjedzie z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Przy czym z wcześniejszych regulacji ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy wynika, że jeżeli organ poweźmie wątpliwości w tym zakresie może wezwać obywatela Ukrainy do osobistego stawiennictwa w celu złożenia wyjaśnień niezbędnych do prawidłowego ustalenia i realizacji świadczenia wychowawczego. W postępowaniu w ww. zakresie stosuje się przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2023 r., poz. 775, ze zm., dalej: k.p.a), ponieważ ustawodawca wyraźnie wskazał przypadki wyłączenia jego stosowania, które nie obejmują ani przyznawania oraz uchylenia i zmiany świadczenia wychowawczego, ani wstrzymania wypłaty tego świadczenia, ani prowadzenia postępowania wyjaśniającego w tym zakresie. (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 12 marca 2024 r. sygn. akt IV SA/Wr 316/23, dostępne w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych, dalej: CBOSA).

Przenosząc te uwagi na grunt rozpoznawanej sprawy dostrzec trzeba, że organ w sposób nieuprawniony wstrzymał wypłatę świadczeń Skarżącej. Jakkolwiek istotnie dane w rejestrach Komendanta Straży Granicznej zostały zweryfikowane dopiero w czerwcu 2023 r., ale dotyczy to zarówno daty wyjazdu jak i wjazdu Strony i dziecka. Istotne jest jednak to, że na dzień składania wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego Skarżąca jak i jej dziecko były już w kraju, co potwierdzały zapisy z rejestru PESEL. W przedłożonych przez Stronę zaświadczeniach znajdują się zapisy o statusie U., a zmiana datowana jest na dzień 20 października 2022 r. Do tych danych zarówno w dacie składania wniosku jak i wstrzymania czynności organ miał dostęp. Brak jakichkolwiek informacji o tym aby po dniu 20 października 2022 r. Skarżąca wraz z dzieckiem opuszczały Polskę, brak zatem podstaw do wstrzymania wypłaty spornego świadczenia w styczniu 2023r. Błąd organu wynikał z braku sprawdzenia dostępnych rejestrów oraz zastosowania trybu opisanego w art. 26 ust. 3c i ust. 3e ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Co istotne Skarżąca już w lutym 2023 r. informowała organ o posiadanym statusie, co pozostało bez odpowiedzi do maja 2023 r. Organ działania Skarżącej i informacje od niej pochodzące zignorował, zamiast wdrożyć procedurę wyjaśnienia wątpliwości – o ile takie by powstały pomimo weryfikacji danych z ww. rejestrów – uregulowanej w art. 26 ust. 3c ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Działanie ZUS narusza wskazane przepisy art. 26 ust. 3g i 3c ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z art. 7, art. 10 § 1, art. 11, art. 77 i art. 80 k.p.a.

ZUS miał zapewniony i niekwestionowany kontakt ze Skarżącą w trybie i na zasadach przewidzianej ustawowo komunikacji elektronicznej z ZUS, co pozwalało na realizację zasady czynnego udziału strony w postępowaniu wyrażonej również w ww. art. 26 ust. 3c ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Zaniedbał też rzetelnego wykonania obowiązku weryfikacji realizacji świadczenia wychowawczego w oparciu o dostępne rejestry. Akta administracyjne sprawy nie potwierdzają, że organ nie miał danych o statusie U. jej i dziecka. To zaś wskazuje na brak podstaw do wstrzymania wypłaty spornego świadczenia, a zatem czynność tą należało uznać za bezskuteczną.

Na marginesie dostrzec trzeba, że skoro Skarżącą natychmiast zgłaszała zastrzeżenia do wstrzymania wypłaty świadczenia i podejmowała starania oraz w ramach osobistego stawiennictwa w oddziale ZUS dotyczące wyjaśnienia swojej sytuacji w kontekście tego uprawnienia, to organ nie może okoliczności tych pominąć większą wagę procesową nadając automatycznej procedurze weryfikacyjnej. Zastrzeżenia Skarżącej stanowią bowiem bezwzględną podstawę do weryfikacji ustaleń organu, podjętych z wykorzystaniem wyłącznie systemu teleinformatycznego. Skoro Skarżąca kwestionowała wstrzymanie wypłaty świadczenia wychowawczego, organ miał obowiązek wyjaśnić okoliczności podawane przez Skarżącą - w ramach procedury administracyjnej i dostępnych instrumentów procesowych - czego niewątpliwie nie uczynił.

Sąd dostrzega, że po wniesieniu skargi organ dokonał właściwej analizy udostępnionych mu rejestrów i wypłacił Skarżącej świadczenie wychowawcze od miesiąca wstrzymania wypłaty tego świadczenia (czyli od stycznia 2023 r.). Okoliczność ta pozostaje bez wpływu na wynik kontroli sądowej czynności wstrzymania wypłaty przez organ, ponieważ ocena legalności zaskarżonej czynności jest dokonywana przez sąd na dzień wniesienia skargi. Wskazana okoliczność potwierdza natomiast - co Sąd zauważa na marginesie – zasadność twierdzeń Skarżącej o braku podstaw do wstrzymania wypłaty świadczenia, skoro Skarżąca wyjechała i powróciła przed złożeniem wniosku o świadczenie wychowawcze, posiadała status cudzoziemca U.., miała legalny pobyt, i nie opuszczała terytorium Polski. Przynajmniej taki obraz wynika z akt sprawy i nie jest negowany przez organ.

Końcowo odnosząc się do zarzutów i wniosków skargi podnoszących wdrożenie postępowania i odpowiedzialności dyscyplinarnej pracowników organu trzeba stwierdzić, że Sąd nie jest władny do podjęcia działań w tym względzie. Niezależnie od tego odnotowania wymaga, że organ działał w szczególnych okolicznościach napływu znaczącej ilości wniosków, nowych regulacji prawnych i problemów związanych z przepływem informacji, co mogło spowodować pewne nieprawidłowości, które jednak zostały usunięte, co potwierdza informacja o wypłaconych świadczeniach, zatem ocena jego postępowania nie może być tak jednoznacznie negatywa jak przedstawia to Skarżąca.

W tym stanie rzeczy Sąd - na podstawie art. 146 § 1 w związku z art. 145 § 1 pkt 1 lit. c oraz na podstawie art. 53 § 1 zdanie drugie p.p.s.a. - stwierdził bezskuteczność zaskarżonej czynności ZUS wstrzymania wypłaty świadczenia wychowawczego.