Wyrok z dnia 2024-12-13 sygn. I OSK 184/24

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Jerzy Siegień Sędziowie: NSA Marek Stojanowski NSA Jolanta Rudnicka (spr.) po rozpoznaniu w dniu 13 grudnia 2024 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej A. R. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 23 sierpnia 2023 r., sygn. akt II SA/Rz 270/23 w sprawie ze skargi A. R. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Przemyślu z dnia 2 grudnia 2022 r., nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania zasiłku celowego 1. uchyla zaskarżony wyrok, zaskarżoną decyzję i poprzedzającą ją decyzję Prezydenta Miasta [...] z 27 września 2022 r., nr [...]; 2. zasądza od Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Przemyślu na rzecz A. R. kwotę 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.

WOJEWÓDZKI SĄD ADMINISTRACYJNY W RZESZOWIE WYROKIEM Z 23 SIERPNIA 2023 R. ODDALIŁ SKARGĘ A. R. NA DECYZJĘ SAMORZĄDOWEGO KOLEGIUM ODWOŁAWCZEGO W PRZEMYŚLU Z 2 GRUDNIA 2022 R. W PRZEDMIOCIE ODMOWY PRZYZNANIA ZASIŁKU CELOWEGO.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w następującym stanie faktycznym i prawnym sprawy.

Wnioskiem datowanym na 28 lipca 2022 r. skarżąca zwróciła się o przyznanie pomocy w formie zasiłku celowego na zakup leków, pokrycie kosztów rehabilitacji, zakup środków higieny i czystości.

Decyzją z 27 września 2022 r. Prezydent Miasta [...] odmówił przyznania skarżącej wnioskowanego zasiłku. Podniósł, że jest ona osobą samotnie gospodarującą, osiągającą comiesięczny dochód w wysokości 1 250 zł, a zatem przekraczającą kryterium dochodowe osoby samotnie gospodarującej. Organ nie znalazł również podstaw do przyznania skarżącej specjalnego zasiłku celowego, gdyż jego zdaniem w sprawie nie zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek uzasadniający przyznanie takiego świadczenia.

Po rozpatrzeniu odwołania skarżącej decyzją z 2 grudnia 2022 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Przemyślu utrzymało w mocy zaskarżone rozstrzygnięcie. Kolegium podniosło, że przyznanie zasiłku celowego zostało pozostawione uznaniu organu administracji, a skarżąca przekracza kryterium osoby samotnie gospodarującej warunkujące uzyskanie świadczeń pomocy społecznej. Stwierdziło także, że w sprawie nie zachodzą okoliczności przemawiające za przyznaniem specjalnego zasiłku celowego.

Przywołanym na wstępie Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie oddalił skargę na powyższą decyzję. W uzasadnieniu Sąd wywiódł, że przyznanie wnioskowanego świadczenia uzależnione jest przede wszystkim od spełnienia kryterium dochodowego, które w przypadku osoby samotnie gospodarującej wynosi 776 zł. Zauważył jednocześnie, że osiągnięcie przez skarżącą dochodu w postaci alimentów w wysokości 1 250 zł spowodowało przekroczenie tego kryterium. Sąd wyjaśnił przy tym, że ustawodawca nie wyłączył alimentów uiszczanych na rzecz osoby wnioskującej o przyznanie świadczeń pomocy społecznej z osiąganych dochodów. Zaakceptował także stanowisko organów o braku podstaw do przyznania specjalnego zasiłku celowego.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożyła skarżąca reprezentowana przez pełnomocnika ustanowionego w ramach prawa pomocy. Zaskarżyła to rozstrzygnięcie w całości, wniosła o jego uchylenie wraz z decyzjami organów obu instancji bądź przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji celem ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od organu zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych bądź zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika skarżącej kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu według norm prawem przepisanych z uwzględnieniem nakładu pracy pełnomocnika oraz stopnia zawiłości sprawy, które to koszty nie zostały uiszczone w całości ani w części. Dodatkowo skarżąca zrzekła się rozpoznania skargi kasacyjnej na rozprawie.

Zaskarżonemu rozstrzygnięciu zarzuciła naruszenie:

1) art. 6 pkt 2 w zw. z art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2021 r. poz. 2268, z późn. zm.), dalej: u.p.s., przez jego niewłaściwe zastosowanie oraz uznanie, że świadczenie alimentacyjne jest dochodem skarżącej jako matki uprawnionych dzieci, a nie małoletnich dzieci i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie art. 8 ust. 1 pkt 1 u.p.s. polegające na uznaniu, że dochód skarżącej przekracza kwotę 776 zł, podczas gdy prawidłowa interpretacja tych przepisów powinna prowadzić do wniosku, że dochód dzieci, które nie są objęte wspólnym gospodarstwem domowym ze skarżącą, tj. przebywają w domu dziecka, nie jest wliczany do dochodu skarżącej, jako osoby samotnie gospodarującej;

2) art. 7 w zw. z art. 8 ust 1 pkt 1 oraz art. 39 ust. 1 i 2 u.p.s. przez niewłaściwe zastosowanie tych przepisów polegające na przyjęciu, że skarżąca jest osobą samotnie gospodarującą, której dochód przekracza kwotę 776 zł i tym samym nieudzielenie pomocy społecznej skarżącej, podczas gdy w sytuacji przyjęcia dochodu dzieci skarżącej (alimentów) jako dochodu samej skarżącej, organ powinien uznać, że skarżąca jest osobą w rodzinie w rozumieniu art. 8 ust 1 pkt 1 u.p.s. z uwzględnieniem dwójki dzieci, co również skutkowałoby uznaniem, że dochód rodziny nie przekracza kwoty 776 zł.

Uzasadniając powyższe zarzuty, autor skargi kasacyjnej podniósł, że według organu pomocy społecznej osoba umieszczona w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka traci status członka rodziny korzystającego z dochodów dotychczasowej rodziny. Dochody te nie mogą być zatem uwzględniane w kalkulacjach dochodowych osób, które faktycznie funkcji wychowawczo-opiekuńczej nie wykonywał, a osoba ta nie jest członkiem rodziny uwzględnianym w sumie osób osiągających dochód jako rodzina.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Stosownie do art. 183 § 1 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania, której przesłanki enumeratywnie wymienione w art. 183 § 2 p.p.s.a. w niniejszej sprawie nie występują. Oznacza to, że przytoczone w skardze kasacyjnej przyczyny wadliwości prawnej zaskarżonego postanowienia determinują zakres kontroli dokonywanej przez sąd drugiej instancji, który nie bada całokształtu sprawy, ale ogranicza się do weryfikacji zasadności zarzutów podniesionych w skardze kasacyjnej.

Biorąc pod uwagę tak uregulowany zakres kontroli instancyjnej sprawowanej przez Naczelny Sąd Administracyjny, stwierdzić należy, że skarga kasacyjna okazała się zasadna.

Spór w rozpoznawanej sprawie koncentruje się wokół zagadnienia dopuszczalności zaliczenia alimentów wypłaconych przez ojca dzieci na rzecz dochodu skarżącej jako osoby samotnie gospodarującej i ustalenia na tej podstawie czy skarżąca nie przekroczyła kryterium dochodowego określonego w art. 8 ust. 1 pkt 1 u.p.s.

Mając powyższe na uwadze, należy wyjaśnić, że zgodnie z art. 8 ust. 3 u.p.s. za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o: miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych i koszty uzyskania przychodu, składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach oraz kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób. Jednocześnie w myśl art. 8 ust. 4 tej ustawy do dochodu ustalonego zgodnie z ust. 3 nie wlicza się wymienionych w nim świadczeń, wśród których nie znalazły się świadczenia alimentacyjne.

Brzmienie przytoczonych powyżej przepisów powoduje, że otrzymane świadczenia alimentacyjne wchodzą zatem w skład dochodu, w tym również dochodu osoby samotnie gospodarującej, ustalanego na podstawie art. 8 ust. 3 u.p.s. i uwzględnianego po potrąceniach, o których mowa w tym przepisie i przepisach następnych do badania kryterium dochodowego na podstawie art. 8 ust. 1 u.p.s. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego nie oznacza to, że do dochodu osoby samotnie gospodarującej ubiegającej się o zasiłek celowy należy zaliczyć wszystkie kwoty otrzymanych alimentów. O ile bowiem dochód osoby samotnie gospodarującej powiększać będą alimenty wypłacone jej na podstawie art. 130 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (obecnie: Dz.U. z 2023 r. poz. 2809, z późn. zm.), dalej: k.r.o., to zauważyć należy, że charakteru takiego nie będą miały wpłacone alimenty na wspólne dzieci. W tym miejscu należy wyjaśnić, co słusznie zauważył w uzasadnieniu skargi kasacyjnej jej autor, że w myśl art. 6 pkt 2 u.p.s. dochód dziecka oznacza dochód, do którego zalicza się kwotę otrzymywanej renty wraz z dodatkiem dla sierot zupełnych, zasiłek pielęgnacyjny, dodatek pielęgnacyjny, otrzymywane alimenty oraz kwotę odpowiadającą dochodom uzyskiwanym z majątku dziecka. Dochody z alimentów stanowią zatem dochód osoby, na rzecz której są one wpłacane, a nie osoby, na której ręce ta wypłata nastąpiła. Koresponduje to z dyspozycją art. 133 § 1 k.r.o., zgodnie z którą rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka.

W rozpoznawanej sprawie organy rozpatrujące wniosek skarżącej o przyznanie zasiłku celowego na zakup leków, pokrycie kosztów rehabilitacji, zakup środków higieny i czystości ustaliły, że skarżąca w związku z otrzymaniem kwoty 1 250 zł tytułem alimentów przekroczyła kryterium osoby samotnie gospodarującej. Pominęły jednakże okoliczność, że kwota ta została wypłacona tytułem alimentów na rzecz dzieci zgodnie z treścią wyroku Sądu Rejonowego w [...] – Wydział III Rodzinny i Nieletnich z 15 marca 2017 r., sygn. akt [...], znajdującego się w aktach administracyjnych sprawy. Oznacza to, że kwota wspomnianych alimentów nie stanowiła dochodu skarżącej i nie może być uwzględniana do badania kryterium dochodowego, o którym mowa w art. 8 ust. 1 pkt 1 u.p.s.

W świetle powyższych wywodów zasadne okazały się oba zarzuty skargi kasacyjnej.

Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny, działając na podstawie art. 188 ppsa, orzekł jak w sentencji, tj. uznając skargę kasacyjną za zasadną, uchylił zaskarżony wyrok, a przyjmując, że istota sprawy jest dostatecznie wyjaśniona, po rozpoznaniu skargi, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a p.p.s.a. w zw. z art. 8 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 u.p.s oraz art. 135 ppsa uchylił zaskarżoną decyzję wraz z poprzedzającą ją decyzją Prezydenta Miasta [...] z 27 września 2022 r.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 203 pkt 1 p.p.s.a. w zw. z § 23 ust. 1 pkt 2 lit. b rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2024 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2024 r. poz. 763).