Wyrok z dnia 2022-09-28 sygn. IV SA/Po 35/22

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Izabela Bąk-Marciniak Sędzia WSA Maciej Busz (spr.) Sędzia WSA Monika Świerczak po rozpoznaniu w trybie uproszczonym w dniu 28 września 2022 r. sprawy ze skargi L. W. na postanowienie Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 29 listopada 2021 r. nr [...] w przedmiocie umorzenia postępowania 1. uchyla zaskarżone postanowienie, 2. zasądza od Samorządowego Kolegium Odwoławczego na rzecz skarżącej kwotę 480 zł (czterysta osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

IV SA/Po 35/22

Uzasadnienie

L. W. (dalej jako: skarżąca) pismem z dnia [...].10.2021 r. dotyczącym decyzji nr [...] zwróciła się do Samorządowego Kolegium Odwoławczego z wnioskiem o odstąpienie i umorzenie spłaty kwoty po [...] zł miesięcznie, tytułem udzielonej zapomogi przez Miejski Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w K. (dalej: MGOPS).

Wskazała, że od MGOPS w K. otrzymała wsparcie finansowe, które będzie musiała spłacać, gdy zostanie jej przydzielone prawo do renty z ZUS-u. Od kilkunastu lat przebywała na rencie inwalidzkiej, do [...] sierpnia 2021r. Na utrzymaniu ma dziecko w wieku [...] lat. Ze względu na rozbicie rodziny, dojeżdżała do dziecka 3 razy w tygodniu przez kilka miesięcy. Koszt jednego przejazdu był w granicach [...] zł. Aby nie dopuścić do depresji u dziecka i podołać kosztom zakupu benzyny, zaciągnęła kilka kredytów, które teraz spłaca. Jako osoba niepełnosprawna z uwagi na swoją chorobę narządu ruchu, nie ma innej możliwości podróżowania. Wskazała, że odstąpienie od nakazu zwrotu udzielonej zapomogi, pozwoli na uniknięcie nędzy, a jej rodzina uniknie wykluczenia społecznego.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze postanowieniem z dnia [...].11.2021 r., nr [...] umorzyło postępowanie.

W uzasadnieniu postanowienia Kolegium wskazało, że L. W. złożyła do Kolegium pisemną prośbę z dnia [...] października 2021r. w zakresie odstąpienia, umorzenia spłaty kwoty po [...] zł miesięcznie tytułem udzielonej zapomogi przez MGOPS w K.. Skarżąca wniosła o odstąpienie od nakazu zwrotu udzielonej zapomogi.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze wyjaśniło, że stosownie do art.1 ustawy z dnia 12 października 1994r. o samorządowych kolegiach odwoławczych (Dz. U. z 2018r. poz.570) samorządowe kolegia odwoławcze są organami wyższego stopnia, w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego i ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej należących do właściwości jednostek samorządu terytorialnego, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej. W tym zakresie odpowiednio do zapisu art.2 w/cyt. ustawy kolegia są organami właściwymi w szczególności do rozpatrywania odwołań od decyzji, zażaleń na postanowienia, ponagleń, żądań wznowienia postępowania lub stwierdzania nieważności decyzji.

Jak ustalono na podstawie przedłożonych wraz z w/w pismem akt postępowania w sprawie rozstrzygniętej decyzją MGOPS w K. z dnia 7 października 2021r. w przedmiocie ustalenia prawa do zasiłku stałego w kwocie [...]zł przyznanego na czas nieokreślony od dnia 1 września 2021r., decyzja co do zobowiązania w/w do zwrotu jakichkolwiek kwot nie została wydana. Brak jest więc przedmiotu odwołania a tym samym postępowanie odwoławcze byłoby bezprzedmiotowe. Z tego powodu w ocenie Samorządowego Kolegium Odwoławczego postępowanie należało umorzyć.

Skargę na powyższe postanowienie (błędnie zatytułowaną jako odwołanie) wniosła w ustawowym terminie do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu L. W. podnosząc, iż nie zgadza się z rozstrzygnięciem organu i wnosi o umorzenie zwrotu pobranego przeze nią świadczenia w wysokości po [...] zł miesięcznie z MGOPS w K.. Wskazała na swoją trudną sytuację materialną i zdrowotną.

Kolegium w odpowiedzi na skargę wniosło o jej oddalenie podtrzymując swą dotychczasową argumentację.

Pismem z dnia [...].01.2022 r. skarżąca wskazała, że w dniu [...] stycznia 2022r. otrzymała pismo z ZUS w O. Inspektorat w R., że ma zajętą wierzytelność. Podaję przedmiotowe pismo, z dnia [...] stycznia 2022r.

Pełnomocnik skarżącej ustanowiony z urzędu, pismem z [...].07.2022 r. sprecyzował, iż skarżąca wnosi skargę na postanowienie Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] listopada 2021 r., znak: [...] o umorzeniu postępowania.

Przedmiotowe postanowienie skarżąca zaskarżyła w całości, i zarzuciła mu:

1. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 138 § 1 pkt 3) w zw. z art. 105 § 1 k.p.a., poprzez niezgodne z prawem umorzenie postępowania odwoławczego z uwagi na jego rzekomą bezprzedmiotowość, podczas gdy przedmiotem odwołania skarżącej była decyzja z dn. [...].10.2021 r. nr [...] dotycząca przyznania skarżącej zasiłku stałego od dnia [...].09.2021 r. na czas nieokreślony, po [...] zł miesięcznie;

2. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 7, 8 i 9 k.p.a., a także art. 64 § 2 i art. 77 § 1 k.p.a., poprzez brak pogłębionej analizy sprawy, zaniechanie wyjaśnienia treści i przedmiotu odwołania skarżącej, a także jej rzeczywistych intencji oraz ewentualnych innych wątpliwości związanych ze złożonym odwołaniem, co doprowadziło do uznania przez organ, że odwołanie dotyczy nieistniejącej decyzji, a zatem jest bezprzedmiotowe, podczas gdy organy administracji publicznej obowiązane są do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków, a także czuwania, by strony nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, a w przypadku wątpliwości co do rzeczywistej intencji strony lub składanych przez nią oświadczeń, w tym środków zaskarżenia - do zwrócenia się do strony o sprecyzowanie jej żądań;

3. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 107 § 1 pkt 6 w zw. z art. 107 § 3 k.p.a., a także art. 107 § 1 pkt 7 k.p.a., poprzez brak wskazania i wyjaśnienia podstawy prawnej decyzji, w szczególności brak wskazania podstawy prawnej umorzenia postępowania,

4. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 10 § 1 k.p.a., poprzez uniemożliwienie skarżącej wypowiedzenia się co do zgłoszonych żądań przed zakończeniem postępowania.

Mając na uwadze powyższe, w imieniu skarżącej wniósł na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) p.p.s.a. o uchylenie zaskarżonej decyzji w całości oraz o zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu, nieuiszczonych w całości ani w części.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2019 r., poz. 2167 j.t. z późn. zm.) w zw. z art. 3 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j.: Dz. U. z 2022 r., poz. 329 ze zm., zwanej dalej – p.p.s.a.), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę działalności administracji publicznej. Wspomniana kontrola sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, tj. kontroli zgodności zaskarżonego aktu z przepisami postępowania administracyjnego, a także prawidłowości zastosowania i wykładni norm prawa materialnego.

Z brzmienia art. 145 § 1 p.p.s.a. wynika, że w przypadku, gdy sąd stwierdzi bądź to naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, bądź to naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego, bądź wreszcie inne naruszenie przepisów postępowania, jeśli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy, wówczas - w zależności od rodzaju naruszenia – uchyla decyzję lub postanowienie w całości lub w części, albo stwierdza ich nieważność bądź niezgodność z prawem.

Nie ulega więc wątpliwości, że zaskarżona decyzja lub postanowienie mogą ulec uchyleniu tylko wtedy, gdy organom administracji publicznej można postawić uzasadniony zarzut naruszenia prawa, czy to materialnego, czy to procesowego, jeżeli naruszenie to miało, bądź mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Przy tym z mocy art. 134 § 1 p.p.s.a. tejże kontroli legalności sąd dokonuje także z urzędu, nie będąc związany zarzutami i wnioskami powołaną podstawą prawną.

Niniejsza sprawa została rozpoznana przez Sąd na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 15zzs4 ust. 3 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r., poz. 374 ze zm.), zmienionej ustawą z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. z 2020 r., poz. 875).

Przedmiotem niniejszego postępowania sądowoadministracyjnego jest ocena prawidłowości postanowienia Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...].11.2021 r., nr [...] umarzającego postępowanie w sprawie odwołania L. W. od decyzji MGOPS w K. z dnia [...] października 2021r. nr [...] w przedmiocie ustalenia prawa do zasiłku stałego w kwocie [...]zł przyznanego na czas nieokreślony od dnia [...] września 2021r.

W zaskarżonym postanowieniu Kolegium wyjaśniło, że stosownie do art.1 ustawy z dnia 12 października 1994r. o samorządowych kolegiach odwoławczych (Dz. U. z 2018r. poz. 570) samorządowe kolegia odwoławcze są organami wyższego stopnia, w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego i ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej należących do właściwości jednostek samorządu terytorialnego, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej. W tym zakresie odpowiednio do zapisu art.2 w/cyt. ustawy kolegia są organami właściwymi w szczególności do rozpatrywania odwołań od decyzji, zażaleń na postanowienia, ponagleń, żądań wznowienia postępowania lub stwierdzania nieważności decyzji.

Kolegium uznało, że w sprawie rozstrzygniętej decyzją MGOPS w K. z dnia [...] października 2021r. w przedmiocie ustalenia prawa do zasiłku stałego w kwocie [...]zł przyznanego na czas nieokreślony od dnia [...] września 2021r., decyzja co do zobowiązania skarżącej do zwrotu jakichkolwiek kwot nie została wydana. Kolegium uznało więc, że brak jest więc przedmiotu odwołania, a tym samym postępowanie odwoławcze byłoby bezprzedmiotowe i należało je umorzyć.

Należy wyjaśnić, iż stosownie do art. 104 § 1 k.p.a. wszczęte postępowanie administracyjne musi zostać zakończone załatwieniem sprawy, czyli jej rozstrzygnięciem poprzez wydanie decyzji administracyjnej. Decyzje administracyjne rozstrzygają sprawę co do jej istoty w całości lub w części albo w inny sposób kończą sprawę w danej instancji (art. 104 § 2 kpa).

Podstawę umorzenia postępowania administracyjnego stanowi przepis art. 105 § 1 k.p.a., który zezwala organowi administracji publicznej na wydanie decyzji o umorzeniu postępowania, gdy postępowanie to z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe. Bezprzedmiotowość postępowania rozumiana jest jako brak przedmiotu postępowania. Tym przedmiotem jest zaś konkretna sprawa, w której organ administracji publicznej jest władny i jednocześnie zobowiązany rozstrzygnąć na podstawie przepisów prawa materialnego o uprawnieniach lub obowiązkach indywidualnego podmiotu.

Sąd wskazuje, że Kolegium błędnie uznało, że postępowanie w niniejszej sprawie jest bezprzedmiotowe. Skarżąca w piśmie z dnia [...].10.2021 r. wskazała, że przedmiotem jej wniosku jest decyzja nr [...]. Organ odwoławczy przede wszystkim powinien więc uznać ten wniosek za odwołanie od ww. decyzji z dnia 7 października 2021r. nr [...] w przedmiocie ustalenia prawa do zasiłku stałego w kwocie [...]zł przyznanego na czas nieokreślony od dnia [...] września 2021r.

Należy zgodzić się z pełnomocnikiem skarżącej, że organ naruszył przepisy postępowania, tj. art. 138 § 1 pkt 3) w zw. z art. 105 § 1 k.p.a., poprzez niezgodne z prawem umorzenie postępowania odwoławczego z uwagi na jego bezprzedmiotowość, podczas gdy przedmiotem odwołania skarżącej była decyzja z dn. [...].10.2021 r. nr [...] dotycząca przyznania skarżącej zasiłku stałego od dnia [...].09.2021 r. na czas nieokreślony, po [...] zł miesięcznie.

Kolegium naruszyło także art. 7, 8 i 9 k.p.a., a także art. 64 § 2 i art. 77 § 1 k.p.a., poprzez brak pogłębionej analizy sprawy, zaniechanie wyjaśnienia treści i przedmiotu odwołania skarżącej, a także jej rzeczywistych intencji oraz ewentualnych innych wątpliwości związanych ze złożonym odwołaniem, co doprowadziło do uznania przez organ, że odwołanie dotyczy nieistniejącej decyzji, a zatem jest bezprzedmiotowe, podczas gdy organy administracji publicznej obowiązane są do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków, a także czuwania, by strony nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, a w przypadku wątpliwości co do rzeczywistej intencji strony lub składanych przez nią oświadczeń, w tym środków zaskarżenia - do zwrócenia się do strony o sprecyzowanie jej żądań.

Treść pisma skarżącej z dn. [...].10.2021r. wyraźnie odnosi się do decyzji nr [...] z dn. [...].10.2021 r., dotyczącej przyznania zasiłku stałego od września 2021 r., w wys. [...] zł miesięcznie. Skarżąca swym pismem (odwołaniem) kwestionuje tę część decyzji, w której pouczono ją o możliwości potrącenia zasiłku, jeśli przyznana jej zostanie za ten sam okres renta - którą to możliwość potrącenia skarżąca kwestionuje, powołując się na trudną sytuację materialną. W tym zakresie uznanie przez organ, że złożone odwołanie jest bezprzedmiotowe, ponieważ brak jest w ocenie organu decyzji zobowiązującej skarżącą do zwrotu zasiłku, stanowi wyłącznie dowód braku dobrej woli organu w zrozumieniu treści oświadczenia skarżącej.

Niewątpliwie postępowanie odwoławcze w niniejszej sprawie nie było bezprzedmiotowe. Przedmiotem odwołania jest decyzja nr [...] z dn. [...].10.2021 r., dotycząca przyznania zasiłku stałego od września 2021 r., w wysokości [...] zł miesięcznie. Brak merytorycznego rozstrzygnięcia przez organ odwoławczy powoduje konieczność uchylenia zaskarżonego postanowienia Kolegium i przekazania sprawy do ponownego, merytorycznego rozpoznania sprawy.

Na marginesie Sąd wskazuje, że zgodnie z art. 99 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej (dalej: u.p.s.) osobie, której przyznano emeryturę lub rentę za okres, za który wypłacono zasiłek stały lub zasiłek okresowy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz inne organy rentowe, które przyznały emeryturę lub rentę, wypłacają to świadczenie pomniejszone o kwotę odpowiadającą wysokości wypłaconych za ten okres zasiłków i przekazują te kwoty na rachunek bankowy właściwego ośrodka pomocy społecznej.

Z powołanego przepisu wynika, że ustawodawca nakazuje zwrot zasiłków w przypadku równoległej wypłaty emerytury lub renty. W świetle bowiem zasady pomocniczości świadczenia z pomocy społecznej nie powinny wyprzedzać świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Wspomnianego zwrotu dokonuje się przez potrącenie, zmniejszając kwotę świadczenia z ubezpieczeń społecznych. Zgoda osoby zainteresowanej nie jest tu wymagana. Jak podkreśla się w orzecznictwie sądowym, dokonane w trybie art. 99 ust. 1 u.p.s. potrącenie następuje z mocy prawa (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 21 marca 2013 r., sygn. akt II SA/Sz 1123/12, LEX nr 1301199). Oznacza to, że przepis ten, mając bezwzględnie obowiązujący charakter, obliguje ZUS do dokonania potrącenia. Organ, który wypłacił zasiłek stały lub zasiłek okresowy, nie ma w tym zakresie kompetencji do zwolnienia strony zobowiązanej z obowiązku zwrotu zasiłku. W przedmiocie materii objętej komentowanym artykułem nie znajduje zastosowania art. 104 u.p.s. – organ pomocy społecznej nie może zatem umorzyć kwoty przedstawionej do potrącenia organowi rentowemu.

Należy również zaznaczyć, że pełnomocnik skarżącej nie powołał żadnych merytorycznych argumentów w zakresie wadliwości decyzji organu I instancji.

Niemniej brak przesłanek do uwzględnienia żądania strony nie czyni postępowania administracyjnego bezprzedmiotowym w rozumieniu art. 105 § 1 k.p.a. i nie oznacza, że postępowanie takie nie powinno być prowadzone. Dopiero wynik tego postępowania pozwala na ocenę zasadności wniosku strony.

Z uwagi na błędne procesowo rozstrzygnięcie organu II instancji Sąd na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. postanowił zaskarżone postanowienie uchylić.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 200 w zw. z art. 205 p.p.s.a.