Wyrok z dnia 2023-05-24 sygn. IV SA/Wr 81/23

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w składzie następującym: Przewodniczący: Sędzia WSA Ewa Kamieniecka (sprawozdawca), Sędziowie: Asesor WSA Marta Pająkiewicz-Kremis, Sędzia WSA Katarzyna Radom, Protokolant: Karolina Sdzuj, po rozpoznaniu w Wydziale IV na rozprawie w dniu 24 maja 2023 r. sprawy ze skargi K. P. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Jeleniej Górze z dnia 30 listopada 2022 r. nr SKO/41/PS-103/2022 w przedmiocie odmowy przyznania zasiłku stałego wraz z opłatą składki na ubezpieczenie zdrowotne I. oddala skargę w całości; II. przyznaje od Skarbu Państwa – Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu na rzecz radcy prawnego B. O. kwotę 480 (słownie: czterysta osiemdziesiąt) złotych, w tym 23% VAT, tytułem pomocy prawnej udzielonej skarżącemu z urzędu.

Wnioskiem z dnia 31 sierpnia 2022 r. K. P., przebywający w Wojewódzkim Szpitalu dla N. w L. na Całodobowym Oddziale P., zwrócił się do Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Jeleniej Górze o przyznanie zasiłku stałego, objęcie ubezpieczeniem zdrowotnym i przesyłanie świadczenia na konto depozytowe szpitala przeznaczone dla pacjentów. W załączeniu wnioskodawca przedłożył orzeczenie o stopniu niepełnosprawności z dnia 17 sierpnia 2022 r., zaliczające wnioskodawcę do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności (symbol przyczyny niepełnosprawności (02-P) i stwierdzające,. że ustalony stopień niepełnosprawności datuje się od 27 czerwca 2022 r.

Decyzją z dnia 25 października 2022 r. nr MOPS/DŚ/KM/4051/16071-008028/2022 Prezydent Jeleniej Góry, działając m. in. na podstawie art. 13 ust. 1 i art. 37 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2021 r., poz. 2268) odmówił przyznania wnioskodawcy zasiłku stałego. Organ pierwszej instancji wyjaśnił, że od 29 kwietnia 2022 r. zainteresowany przebywa w Wojewódzkim Szpitalu dla N. w L. na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Bolesławcu II Wydział Karny z dnia 21 marca 2022 r. sygn. akt II Ko 557/22, w którym wskazano Wojewódzki Szpital dla N. w L., dysponujący wzmocnionym poziomem zabezpieczenia jako właściwe miejsce realizacji środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia w zakładzie [...], orzeczonego postanowieniem Sądu Rejonowego w Bolesławcu z dnia 25 stycznia 2022 r. w sprawie o sygn. akt II K 1046/21. Zdaniem organu, zasiłek stały nie przysługuje również osobie, wobec której orzeczono zamiast kary pozbawienia wolności środek zabezpieczający w postaci umieszczenia w zamkniętym zakładzie leczniczym.

W odwołaniu od decyzji wnioskodawca podał, że posiada umiarkowany stopień niepełnosprawności i zgodnie z przepisami prawa przysługuje mu zasiłek stały z wyrównaniem od momentu złożenia wniosku. W piśmie z dnia 2 listopada 2022 r. wnioskodawca wyjaśnił, że postępowanie karne zostało wobec niego umorzone i nie orzeczono wobec niego kary pozbawienia wolności. Obecnie przebywa w zakładzie opieki zdrowotnej i jego sytuacji nie można porównywać z sytuacją osoby odbywającej karę pozbawienia wolności. Wobec osób objętych środkami zabezpieczającymi, bez wyraźnej podstawy prawnej, nie można stosować regulacji dotyczących osób odbywających karę pozbawienia wolności.

Decyzją z dnia 30 listopada 2022 r. nr SKO/41/PS-103/2022 Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Jeleniej Górze utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję. Kolegium uznało, że wnioskodawca spełnia warunki do otrzymania prawa do zasiłku stałego, przewidziane w art. 37 ust. 1 pkt 1 ustawy o pomocy społecznej. Jednakże negatywną przesłankę podmiotową w stosunku do osób odbywających karę pozbawienia wolności przewidziano w art. 13 ust. 1 ustawy. Uzasadnieniem pozbawienia prawa do świadczeń z pomocy społecznej osób odbywających karę pozbawienia wolności jest fakt pozostawania osadzonych na utrzymaniu państwa. Poza tym wobec tych osób ryzyko wystąpienia okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy praktycznie nie występuje, ponieważ osobie odbywającej karę pozbawienia wolności i tymczasowo aresztowanej zapewnia się minimum trzy razy dziennie posiłek o odpowiedniej wartości odżywczej, w tym co najmniej jeden gorący, odpowiednie warunki mieszkaniowe, odpowiednie do pory roku odzież, bieliznę oraz obuwie (art. 109 – 111 kodeksu karnego wykonawczego). Dzięki takim świadczeniom osoby te zwolnione są z zaspokajania własnym staraniem podstawowych potrzeb bytowych. Nie ma więc uzasadnionych podstaw do udzielania im dodatkowego wsparcia świadczeniami z pomocy społecznej. Również odwołujący się nie ponosi kosztów pobytu w szpitalu, ponieważ są one okrywane ze środków publicznych. Wobec tego przyznanie odwołującemu zasiłku stałego nie spełniłoby celu określonego w art. 2 ust. 1 ustawy, gdyż nie służyłoby przezwyciężeniu trudnej sytuacji życiowej. Ponadto pod pojęciem odbywania kary pozbawienia wolności należy rozumieć także pobyt w zamkniętym zakładzie, połączony z efektywnym pozbawieniem wolności. Charakter tego pobytu nakłada na państwo obowiązek utrzymania osoby skierowanej do takiego zakładu i zapewnienia jej odpowiednich warunków bytowych i leczniczych stosownie do stanu zdrowia.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu oraz w piśmie procesowym z dnia 21 lutego 2023 r. skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji i przyznanie mu świadczeń od września 2022 r. Wyjaśnił, że sąd umorzył postępowanie karne wobec niego i orzekł środek zabezpieczający w postaci umieszczenia w szpitalu [...]. Nie jest wiec osobą pozbawioną wolności w rozumieniu art. 13 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej.

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze wniosło o oddalenie skargi, podtrzymując dotychczasowe stanowisko.

Pismem z dnia 15 maja 2023 r. pełnomocnik skarżącego wyznaczony z urzędu wniósł o wystąpienie przez Sąd do Wojewódzkiego Szpitala dla N. o umożliwienie skarżącemu osobistego udziału w postępowaniu przez zezwolenie na uczestnictwo w rozprawie. Skarżący jest bowiem zainteresowany możliwością osobistego uczestnictwa w rozprawie, jednakże nie możliwości samodzielnego opuszczenia zakładu.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 1 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t. j. Dz. U. z 2023 r., poz. 217 ze zm.) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. W myśl art. 145 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2023 r., poz. 259, dalej p.p.s.a.), uwzględnienie skargi następuje w przypadku naruszenia prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, naruszenia prawa dającego podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego lub innego naruszenia przepisów postępowania, jeśli mogło mieć ono istotny wpływ na wynik sprawy.

Skarga strony nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do wniosku pełnomocnika strony o umożliwienie skarżącemu osobistego uczestniczenia w rozprawie i w tym celu zwrócenie się przez Sąd do Wojewódzkiego Szpitala dla N. o zezwolenie na uczestnictwo w rozprawie. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 200b k.k.w. do zakładu psychiatrycznego dysponującego warunkami wzmocnionego zabezpieczenia kieruje się sprawcę, jeżeli 1) jego zachowania zagrażające życiu lub zdrowiu innych osób lub powodujące niszczenie przedmiotów znacznej wartości nie mogą być opanowane w zakładzie psychiatrycznym, dysponującym warunkami podstawowego zabezpieczenia; 2) nie jest możliwe zapobieżenie samowolnemu oddaleniu się z zakładu psychiatrycznego, dysponującego warunkami podstawowego zabezpieczenia sprawcy, stwarzającego zagrożenie poza zakładem.

Należy również zauważyć, że brak jest podstawy prawnej w przepisach p.p.s.a. do występowania przez sąd administracyjny z tego rodzaju wnioskiem co do osoby objętej środkiem zabezpieczającym i przebywającej w zakładzie psychiatrycznym na oddziale o wzmocnionym zabezpieczeniu. Także przepisy kodeksu karnego wykonawczego nie przewidują udzielania tego rodzaju zezwolenia przez kierownika zakładu psychiatrycznego wobec osoby przebywającej w warunkach wzmocnionego zabezpieczenia. Stosownie do art. 204 § 2a i § 2b k.k.w. sprawca ma prawo wziąć udział w posiedzeniu w przedmiocie dalszego stosowania pobytu sprawcy w zakładzie psychiatrycznym i w tym celu winien złożyć wniosek o doprowadzenie go na to posiedzenie. Przepisy k.k.w. nie przewidują możliwości doprowadzenia sprawcy na innego rodzaju posiedzenia sądowe. Poza tym kierownik zakładu psychiatrycznego, zgodnie z art. 204d k.k.w. może udzielić zezwolenia na czasowy pobyt poza zakładem pod opieką członka rodziny lub osoby godnej zaufania, ale tylko sprawcy przebywającemu w zakładzie psychiatrycznym w warunkach podstawowego zabezpieczenia. Z powyższych względów wniosek pełnomocnika skarżącego został oddalony.

Przechodząc do rozpoznania sprawy należy zauważyć, że zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Określając zasady i kryteria przyznawania świadczeń z pomocy społecznej, wśród których najistotniejsze jest kryterium dochodowe oraz niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, w art. 13 ust. 1 ustawodawca wyłączył z kręgu beneficjentów pomocy społecznej osoby obywające karę pozbawienia wolności. Zgodnie bowiem z art. 13 ust. 1 i ust. 1a ustawy o pomocy społecznej osobie odbywającej karę pozbawienia wolności nie przysługuje prawo do świadczeń z pomocy społecznej, z wyjątkiem osób odbywających karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Osoby odbywające karę pozbawienia wolności tracą prawo do wszystkich świadczeń pomocowych i nie nabywają uprawnień do świadczeń w czasie odbywania tej kary.

W rozpoznawanej sprawie okolicznością bezsporną jest, że wobec skarżącego został zastosowany środek zabezpieczający w postaci umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym. Jak wynika z postanowienia Sądu Rejonowego w Bolesławcu Wydział II Karny z dnia 25 stycznia 2022 r. sygn. akt II K 1046/21, Sąd ten, przyjmując że zachowanie podejrzanego wypełnia znamiona zarzucanych mu czynów: z art. 190 § 1 k.k. i art. 288 § 1 k.k. w związku z art. 11 § 2 k.k., z art. 288 § 1 k.k. i z art. 288 § 1 k.k., na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k. umorzył postępowanie karne przeciwko podejrzanemu, z uwagi na fakt, że w chwili dokonywania czynu miał on z powodu choroby psychicznej całkowicie zniesioną zdolność do rozpoznania znaczenia czynów i pokierowania swoim postępowaniem. Jednocześnie Sąd orzekł na podstawie art. 93a § 1 pkt 4 k.k. w związku z art. 93b § 1, § 3 i § 5, art. 93c pkt 1 k.k. wobec sprawcy środek zabezpieczający w postaci umieszczenia go w zakładzie psychiatrycznym. Następnie na podstawie art. 201 § 2 k.k.w. Sąd Rejonowy w Bolesławcu II Wydział Karny postanowieniem z dnia 21 marca 2022 r. sygn. akt II Ko 557/22 wskazał Wojewódzki Szpital dla N. w L., dysponujący wzmocnionym poziomem zabezpieczenia, jako właściwe miejsce realizacji środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym.

Zgodnie z art. 93a § 1 pkt 4 k.k. w związku z art. 93b § 1 k.k. środek zabezpieczający w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym można orzec jedynie, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego o znacznej społecznej szkodliwości. Stosownie do art. 93d § 1 k.k. czasu stosowania środka zabezpieczającego nie określa się z góry. Ustawodawca w art. 202 k.k.w., określając cele wykonywania środka zabezpieczającego, przyjął, że sprawcę, wobec którego wykonywany jest środek zabezpieczający, obejmuje się odpowiednim postępowaniem leczniczym, psychoterapeutycznym, rehabilitacyjnym lub resocjalizacyjnym, którego celem jest poprawa stanu jego zdrowia i zachowania w stopniu umożliwiającym funkcjonowanie w społeczeństwie w sposób niestwarzający zagrożenia porządku prawnego, a w wypadku sprawcy umieszczonego w zakładzie psychiatrycznym - również dalsze leczenie w warunkach poza tym zakładem.

Nie budzi wątpliwości, że co do zasady osoba umieszczona w takim ośrodku nie ma możliwości podjęcia pracy zarobkowej, nie ma też możliwości ani instrumentów umożliwiających poszukiwanie pracy, czy też rejestracji w urzędzie pracy. Poza tym zgodnie z orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności z dnia 17 sierpnia 2022 r. skarżący otrzymał w ramach wskazania dotyczącego odpowiedniego zatrudnienia – pracę w warunkach chronionych. Trudno też przyjąć, aby taka osoba mogła zostać objęta definicją osoby bezrobotnej.

Jednakże należy zauważyć, że osoba przebywająca w zakładzie psychiatrycznym w ramach środka zabezpieczającego, będąc przymusowo umieszczona w ośrodku zamkniętym na podstawie orzeczenia sądu, ma zapewnione warunki niezbędne do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, a koszty w tym zakresie pokrywane są z budżetu Państwa. Również przymusowo izolowany skarżący ma zapewnione podstawowe potrzeby bytowe na koszt budżetu Państwa. Ze sporządzonego przez pracownika socjalnego Szpitala kwestionariusza rodzinnego wywiadu środowiskowego wynika, że skarżącego nie dotyczą stałe miesięczne wydatki w postaci czynszu, energii elektrycznej, gazu, alimentów, opłat za DPS, opłat za szkołę i przedszkole, opłat za pobyt dziecka w placówce i w pieczy zastępczej, wydatków na leki i leczenie ani żadne inne wydatki (część B wywiadu pkt 3). Pracownik socjalny wskazał, że skarżący obecnie przebywa w placówce zapewniającej całodobową opiekę, nie ponosi odpłatności za wyżywienie, leki, utrzymanie. Słucha muzyki, ogląda telewizję, wychodzi na spacery pod opieką na monitorowany zamknięty plac (część I wywiadu).

Należy też zauważyć, że zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (t. j.: Dz. U. z 2022 r. poz. 2123) za świadczenia zdrowotne w zakresie psychiatrycznej opieki zdrowotnej udzielane osobie z zaburzeniami psychicznymi nie pobiera się od tej osoby opłat. Osobom z zaburzeniami psychicznymi przebywającym w szpitalu psychiatrycznym przysługują bez pobierania od nich opłat, produkty lecznicze, wyroby medyczne, wyposażenie wyrobów medycznych, systemy i zestawy zabiegowe, środki pomocnicze oraz środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Powyższe świadczenia opieki zdrowotnej udzielane są bezpłatnie bez względu na uprawnienia z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego (art. 12 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych – Dz. U. z 2022 poz. 2561). Stosownie do art. 5 pkt 38 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych jako świadczenia zdrowotne traktowane są również świadczenia towarzyszące, m. in. zakwaterowanie i adekwatne do stanu zdrowia wyżywienie w szpitalu lub w innym zakładzie leczniczym.

Wobec powyższego przyznanie wnioskowanego świadczenia pieniężnego w postaci zasiłku stałego w sytuacji, w jakiej znalazł się skarżący, nie spełniłoby ustawowego celu pomocy społecznej, określonego w art. 2 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej. Nie służyłoby bowiem przezwyciężeniu trudnej sytuacji życiowej, której nie jest w stanie pokonać wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości.

Zastosowana wobec skarżącego izolacja w szpitalu [...] odpowiada zatem sytuacji ukształtowanej przez ustawodawcę w art. 13 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, co skutkuje uznaniem, że organy zasadnie odmówiły skarżącemu przyznania zasiłku stałego. Powyższe świadczy o braku zasadności podniesionych w skardze zarzutów co do naruszenia prawa przez organy.

Zapewnione w zakładzie izolacyjno-leczniczym warunki pobytu odpowiadają warunkom zabezpieczonym przez Państwo w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności. Spodziewane odrębności, jakie w tym zakresie występują, a to przez wzgląd chociażby na rodzaj i charakter tych placówek, nie mogą pozbawić słuszności tezy, że pobyt w obu tych zakładach izolacyjnych w całości finansowany jest ze środków publicznych. Niezależnie więc od stanu, położenia, czy sytuacji osobistej osoby izolowanej (osadzonej), która domaga się świadczenia w formie zasiłku stałego, osoba taka – mając już zapewnione podstawowe potrzeby bytowe - bezwzględnie pozbawiona jest prawa do świadczeń z pomocy społecznej.

Należy też wskazać, że zasiłek stały ma na celu zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych osoby nie osiągającej dochodu lub osiągającej dochód poniżej kryterium dochodowego. Osoba ta z kwoty zasiłku stałego musi pokryć koszty swojego utrzymania, koszty leczenia i koszty utrzymania mieszkania. Natomiast skarżący nie ponosi tego rodzaju wydatków, ponieważ pokrywane są one ze środków budżetowych Państwa. Zwolniony jest z zaspokajania własnym staraniem podstawowych potrzeb bytowych, a zatem nie ma przesłanek udzielania mu dodatkowego wsparcia w ramach pomocy społecznej.

Stanowisko Sądu zbieżne jest z poglądami wyrażanym w orzecznictwie sądów administracyjnych (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 7 czerwca 2017 r. sygn. akt I OSK 594/16, wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 22 marca 2019 r. sygn. akt I SA/Wa 25/19 oraz wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 listopada 2021 r. sygn. akt I SA/Wa 461/21, od którego skargę kasacyjną oddalił Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 21 marca 2023 r. sygn. akt I OSK 1302/22.

Także wskazywana przez pełnomocnika strony okoliczność przyznawania zasiłku stałego innym pacjentom szpitala nie stanowi podstawy do uchylenia decyzji zgodnej z przepisami ustawy o pomocy społecznej.

Mając powyższe na uwadze Sąd na podstawie art. 151 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji.