Wyrok z dnia 2022-10-13 sygn. II SA/Po 589/22

Dnia 13 października 2022 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w składzie następującym: Przewodniczący: Sędzia WSA Wiesława Batorowicz (spr.) Sędziowie: Sędzia WSA Aleksandra Kiersnowska-Tylewicz Asesor WSA Paweł Daniel po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 13 października 2022 roku sprawy ze skargi M. B. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 27 czerwca 2022 r., nr [...] w przedmiocie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z funduszu alimentacyjnego uchyla zaskarżoną decyzję.

Dnia 21 stycznia 2020 r. do Poznańskiego Centrum Świadczeń wpłynął wniosek M. B. (zwanej dalej "wnioskodawczynią" lub "Skarżącą") o ustalenie prawa do świadczenia z funduszu alimentacyjnego dla jej syna – K. B. (ur. w 2004 r.), który jest uczniem Zespołu Szkół [...] im. [...] w P.. Jak wynika z załączonych do wniosku dokumentów, egzekucja wobec byłego męża wnioskodawczyni – A. B. okazała się nieskuteczna. Dołączono do wniosku: umowę zlecenia zawartą między Fundacją E. a wnioskodawczynią, umowę o pracę począwszy od dnia 1 marca 2018 r., kopię deklaracji podatkowej za 2018 r., kopię wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 12 marca 2014 r., sygn. akt I C [...] rozwiązującego małżeństwo M. B. i A. B. oraz powierzającego władzę rodzicielską nad dziećmi z ich związku – P. B. oraz K. B. powódce. Dołączono także zaświadczenie komornika sądowego D. P. z dnia 16 stycznia 2020 r. o bezskuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych. Komornik sądowy poinformował, że w 2018 r. zobowiązany nie przekazał żadnych środków na rzecz wierzycieli – P. i K. B..

Decyzją z dnia 24 stycznia 2020 r., nr [...] (zwaną dalej "decyzją z 2020 r.") Prezydent Miasta P. (zwany dalej "Prezydentem") przyznał wnioskodawczyni świadczenie z funduszu alimentacyjnego w wysokości [...] zł miesięcznie w okresie 01.01.2020-30.09.2020 na syna K. B..

A. B. wniósł o obniżenie alimentów, jednakże Sąd Rejonowy P. w P. postanowieniami z dnia 23 kwietnia 2020 r. o sygn. akt IV RC [...] oraz 9 września 2020 r. o sygn. akt IV RCz [...] odmówił mu tego.

Ustalono w międzyczasie, że wobec A. B. toczyły się rozmaite postępowania. Decyzją z dnia 14 stycznia 2021 r. Starosta L. zatrzymał jemu prawo jazdy. W Sądzie Rejonowym P. w P. toczyło się postępowanie o zapłatę kwoty [...]zł (sygn. akt XII GC [...]/9). Jak wynika z wyroku Sądu Rejonowego P. w P. z dnia 12 sierpnia 2020 r. o sygn. akt III K [...] W. G. pomagał A. B. udaremniać postępowanie egzekucyjne.

Prezydent powziął wiadomość o fakcie sprzedaży nieruchomości należącej do wnioskodawczyni. Sprzedaż nastąpiła za cenę [...] zł.

A. B. wpłacił po [...] zł alimentów na obu swoich synów w miesiącach styczeń, luty, marzec 2021 r. i po [...] zł w miesiącach maj-grudzień 2020 r. Kopię przekazów pocztowych na okoliczność uiszczenia tych należności alimentacyjnych przedłożył wraz z pismem z dnia 14 marca 2021 r. A. B. zdziwił się, że osoba tak zamożna jak jego była żona otrzymuje świadczenia z funduszu alimentacyjnego.

Pismem z dnia 18 stycznia 2022 r. Prezydent zawiadomił wnioskodawczynię o wszczęciu z urzędu postępowania administracyjnego w przedmiocie ustalenia kwoty nienależnie pobranego świadczenia wypłaconego na podstawie decyzji z 2020 r.

W odpowiedzi na zawiadomienie, wnioskodawczyni wezwała Poznańskie Centrum Świadczeń o dokładne sprawdzenie potwierdzeń przekazów pocztowych dostarczonych przez jej byłego męża. Przekazy te mają różne numery kont, a zgodnie z wyrokiem rozwodowym, alimenty powinny być wpłacane na jej konto, a nie na konta synów określone jako "kieszonkowe". Wnioskodawczyni potwierdziła, że w miesiącach wrzesień-grudzień 2020 r. na konto jej syna wpływały kwoty po [...] zł, a w miesiącach styczeń-marzec 2021 r. – po [...] zł. Za miesiące maj-sierpień 2020 r. kwoty po [...] zł nie wpłynęły z uwagi na podany inny numer konta.

Decyzją z dnia 3 lutego 2022 r., nr [...] Prezydent ustalił, że kwota [...]zł pobrana przez wnioskodawczynię tytułem świadczenia pieniężnego z funduszu alimentacyjnego na rzecz K. B. w okresie 01.07.2020-30.09.2020 jest świadczeniem nienależnie pobranym i podlega zwrotowi wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie naliczanymi do dnia spłaty należności. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że świadczenie z funduszu alimentacyjnego było pobierane przez wnioskodawczynię na podstawie decyzji z 2020 r. W dniu 18 marca 2021 r. Prezydent powziął wiadomość, że w dniach 22 i 29 lipca 2020 r., 5 i 11 sierpnia 2020 r. oraz w dniu 19 września 2020 r. A. B. wpłacił każdorazowo alimenty w kwocie [...]zł.

Prezydent przywołał przepis art. 2 pkt 7 lit. d ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 877 ze zmianami, zwanej dalej "ustawą"). Z tego przepisu wynika, że nienależnie pobrane świadczenia to takie, które zostały wypłacone, w przypadku, gdy osoba uprawniona w okresie ich pobierania otrzymała, niezgodnie z kolejnością określoną w art. 28 ustawy, zaległe lub bieżące alimenty, do wysokości otrzymanych w tym okresie alimentów. Zdaniem organu I instancji ziściły się przesłanki z art. 2 pkt 7 ustawy, a ponadto powołano przepis art. 28 ustawy, w którym wskazuje się kolejność zaspokajania obowiązku alimentacyjnego. Bez znaczenia jest to, czy wpłacane alimenty są zaległe, czy bieżące.

Prezydent wskazał, że wnioskodawczyni została pouczona o wszelkich konsekwencjach wynikających z uiszczenia alimentów przez zobowiązanego. Jak wyjaśnił w odniesieniu do pisma wnioskodawczyni, Prezydent nie jest uprawniony do weryfikowania danych pochodzących z kont bankowych. Jeżeli wnioskodawczyni uważa, że A. B. podaje nieprawdziwe informacje, powinna powiadomić o tym organy ścigania.

W terminowo wniesionym odwołaniu od decyzji organu I instancji, wnioskodawczyni stwierdziła, że nie otrzymała świadczeń alimentacyjnych za miesiące lipiec-wrzesień 2020 r. Jak wielokrotnie informowała Poznańskie Centrum Świadczeń, środki wpływały na konto nieletniego K. B..

Decyzją z dnia 27 czerwca 2022 r.nr [...] Samorządowe Kolegium Odwoławcze (zwane dalej "SKO w P.", "Kolegium" lub "organem II instancji") utrzymało w mocy decyzję organu I instancji. Kolegium podzieliło stanowisko organu I instancji. Bezsporne jest to, że w aktach sprawy znajdują się potwierdzenia wykonanych przelewów. SKO w P. również podkreśliło to, że wnioskodawczyni została pouczona o wszelkich okolicznościach warunkujących pobieranie świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Wnioskodawczyni nie znalazła się w sytuacji, w której doszłoby do naruszenia kolejności zaspokajania zobowiązań alimentacyjnych. Jak wynika z prawa bankowego, nieletni po ukończeniu 13. roku życia może samodzielnie dysponować środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym chyba, że jego prawny opiekun nie wyrazi na to zgody. Wnioskodawczyni ma więc pełny wgląd w finanse, jakie przychodzą na konto jej syna.

Skarżąca złożyła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu, w której zakwestionowała decyzję organu II instancji. Skarżąca zakwestionowała twierdzenia Kolegium. Jak twierdzi nieprawdziwe są okoliczności, jakoby otrzymała świadczenie z funduszu alimentacyjnego.

W odpowiedzi na skargę SKO w P. wniosło o jej oddalenie. Organ II instancji podtrzymał twierdzenia wyrażone w zaskarżonej decyzji. Ta natomiast dotyczy sprawy, w której otrzymała środki od byłego męża, a nie od komornika sądowego. Ponadto sprawa innej decyzji, którą Kolegium wydało względem Skarżącej dotyczy nienależnie pobranego świadczenia w okresie 01.11.2020-31.03.2021. Kolegium nie jest związane innymi swoimi decyzjami.

W piśmie z dnia 29 sierpnia 2022 r. Skarżąca wskazała, że po ukończeniu przez synów 18. roku życia nie miała wglądu do ich rachunków bankowych. Ponadto jej syn – K. B. nie otrzymał środków od ojca.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu zważył, co następuje.

Skarga zasługiwała na uwzględnienie, chociaż nie wszystkie twierdzenia były zasadne.

Na wstępnie należy zwrócić uwagę, że niniejsza sprawa została rozpoznana w trybie art. 15zzs4 ust. 3 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 2095 ze zmianami). Zgodnie z powołanym przepisem: "Przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, jeżeli uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, a przeprowadzenie wymaganej przez ustawę rozprawy mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w niej uczestniczących i nie można przeprowadzić jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Na posiedzeniu niejawnym w tych sprawach sąd orzeka w składzie trzech sędziów". W związku z tym, zarządzeniem z dnia 13 września 2021 r. Przewodniczący Wydziału II. tut. Sądu skierował sprawę do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym w dniu 13 października 2021 r.

Zgodnie z art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 137 ze zmianami) sądy administracyjne sprawują kontrolę nad działalnością administracji publicznej przyjmując jako kryterium kontroli zgodność z prawem. Ponadto, zgodnie z art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 329 ze zmianami, zwanej dalej "p.p.s.a.") w zakresie realizowanej kontroli, Sąd nie jest związany granicami skargi, w związku z czym zarzuty podniesione w jej treści nie wyznaczają kierunku analizy podejmowanej przez Sąd.

Przedmiotem kontroli sądowoadministracyjnej jest zgodność z prawem decyzji SKO w P. utrzymującej w mocy decyzję Prezydenta w zakresie ustalenia wysokości nienależnie pobranego przez Skarżącą świadczenia z funduszu alimentacyjnego. W wyniku przeprowadzenia rzeczonej kontroli Sąd w składzie orzekającym doszedł do przekonania o tym, że zaskarżona decyzja nie odpowiada prawu. Twierdzenie Sądu wynika z następującej argumentacji.

Materialnoprawną podstawą rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie są przepisy ustawy, która reguluje zagadnienia wypłacania świadczeń z funduszu alimentacyjnego na rzecz osób uprawnionych do tego. Świadczenie to stanowi substytut wobec alimentów zasądzonych przez sąd rodzinny, jakie jeden z rodziców jest zobowiązany do uiszczania na rzecz swoich dzieci – uprawnionych. Dopóki dzieci nie ukończą 18. roku życia, pozostają pod opieką tego rodzica, któremu sąd rodzinny przyznał władzę rodzicielską, i z którym dzieci zamieszkują. Sąd rodzinny orzekając o relacjach rodzinnych, jakie będą funkcjonowały po rozwiązaniu małżeństwa tworzy stosunek prawny, którego porządek musi być przestrzegany dla prawidłowego funkcjonowania rodziny.

W niniejszej sprawie bezsporne okazało się to, że A. B. – były mąż Skarżącej posiada obowiązek regulowania alimentów wobec swoich synów – K. oraz P.B.. Egzekucja ta okazała się nieskuteczna, co potwierdził komornik sądowy. To zaś stało się podstawą do przyznania świadczenia z funduszu alimentacyjnego przez właściwego miejscowo wójta, burmistrza (prezydenta miasta).

Świadczenie z funduszu alimentacyjnego było wypłacane Skarżącej w związku z nieskutecznością egzekucji alimentów wobec uprawnionego – K. B.. Zarzewiem sporu między Skarżącą a SKO w P. oraz Prezydentem stało się przekonanie organów, że uiszczenie kwot wyższych niż obowiązek alimentacyjny na konto K. B. czyni pobierane przez nią świadczenie z funduszu alimentacyjnego świadczeniem nienależnie pobranym. Organy administracji publicznej (rozpoznawczy oraz odwoławczy) zgodnie uznały, że skoro A. B. wpłacał na kontro nieletniego wówczas K. B. kwoty [...]zł w czasie, gdy Skarżąca pobierała świadczenie z funduszu alimentacyjnego, to jest podstawą do tego, aby wszcząć wobec niej postępowanie i wydać decyzję o ustaleniu kwoty nienależnie pobranego świadczenia. Z tym stanowiskiem konsekwentnie nie zgadza się Skarżąca. Sąd w składzie orzekającym co do zasady podziela jej stanowisko.

Zgodnie z art. 2 pkt 7 lit. d ustawy nienależnie pobranym świadczeniem jest świadczenie z funduszu alimentacyjnego wypłacone, w przypadku gdy osoba uprawniona w okresie ich pobierania otrzymała, niezgodnie z kolejnością określoną w art. 28, zaległe lub bieżące alimenty, do wysokości otrzymanych w tym okresie alimentów. Uprawnionym do świadczenia z funduszu alimentacyjnego nie jest Skarżąca, tylko jej syn – K. B., gdyż to on w myśl przepisów prawnorodzinnych posiada roszczenie względem swojego ojca o alimenty (zob. art. 2 pkt 11 ustawy). Nie należy jednak tracić z pola widzenia tego, że w imieniu K. B. (osoby wówczas nieletniej) występowała jego mama – Skarżąca. Zgodnie z wyrokiem rozwodowym, w którym rozstrzygnięto również kwestię renty alimentacyjnej oraz to, w jaki sposób będzie sprawowana władza rodzicielska, miejscem zamieszkania K. B. jest miejsce zamieszkania jego matki. To ona sprawuje władzę rodzicielską nad nim i to jej mają być wypłacane alimenty (pkt 4. sentencji wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 12 marca 2014 r., sygn. akt I C [...]).

A. B. niespornie regulował w miesiącach pobierania przez Skarżącą świadczenie z funduszu alimentacyjnego swoje zobowiązania, jednakże czynił to bezpośrednio na konto K. B.. To chłopiec był właścicielem tego konta, na co zresztą wskazuje tytuł i adresat przelewów. K. B. jest uprawnionym, ale alimenty mają być wypłacane matce tj. Skarżącej, gdyż tak zdecydował sąd rodzinny kształtując stosunek prawny, jaki istnieje po dzień dzisiejszy. Obowiązek wypłacania alimentów matce pozostaje aktualny do ukończenia przez uprawnionego – K. B. 18. roku życia. W spornym okresie K. B. był niepełnoletni.

Prezydent oraz SKO w P. stwierdzili, że Skarżąca uzyskała środki pochodzące z egzekucji alimentów jej byłego męża, przez co doszło do naruszenia kolejności ich regulowania określonej w art. 28 ustawy. Jest to nieprawdziwe stwierdzenie, ponieważ jak stwierdził komornik sądowy (zaświadczenie z dnia 17 stycznia 2020 r. – k. [...] akt administracyjnych organu I instancji), egzekucja okazała się nieskuteczna. Jednocześnie w aktach administracyjnych nie ma żadnego pisma komornika sądowego, z którego wynikałoby, że po wydaniu zaświadczenia o nieskuteczności egzekucji nadal ją prowadził i uzyskał jakiekolwiek środki. Innymi słowy, w ogóle nie zaistniały okoliczności, które aktualizowałyby konieczność zastosowania art. 28 ustawy. Skoro przepis art. 28 ustawy nie znalazł zastosowania z uwagi na brak prowadzenia dalszej egzekucji, nie znalazł także zastosowania art. 2 pkt 7 lit. d ustawy w zakresie, w jakim dochodziło do przelewów środków pieniężnych na rzecz K. B.. Te okoliczności sprawy uniemożliwiają w tym momencie twierdzenie, że świadczenie, które pobrała Skarżąca było nienależne. "O jednoczesności pobierania świadczeń można mówić wtedy, gdy świadczenie wypłacone z funduszu alimentacyjnego dotyczy tego samego miesiąca, co wypłacone równocześnie alimenty. Wtedy kumulacja tych świadczeń powoduje, że świadczenie z funduszu staje się świadczeniem nienależnie pobranym." (wyrok WSA w Krakowie z dnia 18 listopada 2021 r., sygn. akt III SA/Kr 421/21, podobnie wyrok NSA z dnia 11 stycznia 2022 r., sygn. akt I OSK 325/19, dostępne na stronie: https://cbois.nsa.gov.pl – Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych, zwana dalej "CBOSA"). A. B. de facto nie spełnił obowiązku alimentacyjnego, gdyż nie wypłacił ich matce K. B., dlatego nie można mówić o jednoczesnym pobieraniu świadczenia i alimentów.

Na marginesie, Sąd zgadza się z twierdzeniami organów, że Skarżąca była prawidłowo pouczona o obowiązku powiadomienia Prezydenta o wszystkich zmianach mających wpływ na prawo do świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Prawidłowo pouczono ją także o okolicznościach, w których pobrane świadczenie będzie uznane za nienależne, a to z kolei będzie stanowiło podstawę do jego zwrotu. Składając wniosek o przyznanie tego świadczenia, podpisała ona oświadczenie o przyjęciu tego do wiadomości (s. [...] wniosku o przyznanie świadczenia).

Rację mają także organy, że nieistotne jest to, czy mowa jest o świadczeniach zaległych, czy też bieżących. "Pobierając świadczenie z funduszu alimentacyjnego i otrzymując w tym należności z tytułu alimentów, niezależnie od tego, czy są to należności bieżące, czy też zaległe, osoba je pobierająca znajduje się w sytuacji, którą należy zakwalifikować jako naruszenie kolejności zaspokojenia przez dłużnika alimentacyjnego wierzycieli - określonej w art. 28 ust. 1 ustawy z 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów." (wyrok WSA w Łodzi z dnia 29 czerwca 2021 r., sygn. akt II SA/Łd 321/20, dostępny w CBOSA).

Sąd w składzie orzekającym nie zdecydował się na odniesienie do decyzji organu I instancji, ponieważ dostrzega możliwość przeprowadzenia uzupełniającego postępowania dowodowego w myśl art. 136 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 731 ze zmianami, zwanej dalej "k.p.a."). Kolegium nie zbadało tego, czy w niniejszej sprawie, wobec powstałych wątpliwości co do wypłacania "alimentów" przez A. B., komornik sądowy dalej wykazywał aktywność w zakresie prowadzenia wobec niego postępowania egzekucyjnego. To pozwoliłoby na ustalenie całokształtu okoliczności faktycznych, gdyż wobec wyjaśnienia tej okoliczności również można by ustalić, czy Skarżąca otrzymywała alimenty od byłego męża. Skarżąca konsekwentnie twierdzi, że nie otrzymała od niego żadnych alimentów, jednakże okoliczności sprawy podają w wątpliwość te oświadczenia, skoro A. B. zdecydował się na uiszczanie kwot po [...] zł, podczas gdy jego obowiązek wynosi [...] zł. Te okoliczności powinny zostać wyjaśnione.

Zaniechanie ze strony SKO w P. stanowi dowód naruszenia art. 7 oraz art. 77 § 1 k.p.a. Nie wyjaśniono całokształtu sprawy, przez co niemożliwe jest na ten moment zdecydowanie, czy Skarżąca na pewno nie pobrała świadczenie nienależnych jej synowi.

Mając powyższe na uwadze Sąd doszedł do przekonania o zasadności skargi per se. Z uwagi na to, że Skarżąca nie podniosła żadnych skonkretyzowanych zarzutów, przy rozpoznaniu sprawy Sąd kierował się przepisem art. 134 § 1 p.p.s.a., a więc rozpoznał jej całokształt. Niniejsze uzasadnienie dowodzi, że SKO w P. nie dopełniło obowiązku wyjaśnienia sprawy, stąd decyzja organu II instancji nie może się ostać. W związku z tym Sąd, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. uchylił zaskarżoną decyzję, o czym orzeczono w sentencji wyroku.

Ponownie rozpoznając sprawę organ II instancji, będzie się kierować wiążącą oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania wyrażonymi przez Sąd w uzasadnieniu niniejszego wyroku. Przede wszystkim SKO w P. zwróci się do komornika sądowego – D. P. celem wyjaśnienia, czy po dacie 17 stycznia 2020 r. (data wydania ostatniego zaświadczenia) prowadził postępowanie egzekucyjne względem A. B. i czy wyegzekwował od niego jakiekolwiek należności z tytułu obowiązku alimentacyjnego, a następnie przekazał Skarżącej. Na tej podstawie tych ustaleń SKO w P. zdecyduje o sposobie rozstrzygnięcia sprawy.