Wyrok z dnia 2022-09-09 sygn. I OSK 1588/19

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Mariola Kowalska Sędziowie: sędzia NSA Piotr Niczyporuk sędzia del. WSA Anna Wesołowska (spr.) Protokolant asystent sędziego Joanna Drapczyńska po rozpoznaniu w dniu 9 września 2022 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej [...] od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 21 lutego 2019 r. sygn. akt II SA/Go 886/18 w sprawie ze skargi [...] na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 1 października 2018 r., nr SKO.Go/432-KA/1535/18 w przedmiocie odmowy umorzenia zadłużenia oddala skargę kasacyjną.

Wyrokiem z 21 lutego 2019 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim oddalił skargę J. B. (Skarżący) na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] (Kolegium) z [...] października 2018 r., w przedmiocie odmowy umorzenia zadłużenia oraz rozstrzygnął o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej Skarżącemu z urzędu.

Skarżący zaskarżył powyższy wyrok skargą kasacyjną w całości zarzucając mu:

1) naruszenie przepisu prawa materialnego, które miało wpływ na rozstrzygnięcie, to jest art. 30 ustęp 1 i 2 ustawy o pomocy uprawnionym do alimentów z dnia 7 września 2007 r. (tj. z dnia 10 lutego 2017 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 489, dalej "ustawa"), poprzez jego niewłaściwą wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegającą na uznaniu, że przy podejmowaniu decyzji o umorzeniu alimentów należy uwzględniać także inne okoliczności poza sytuacją dochodową i rodzinną, a w szczególności poprzez:

- uznanie, że brak systematycznej spłat zaległości uniemożliwia umorzenie zaległości alimentacyjnych,

- uznanie, że brak złożenia wniosku o odroczenie terminu spłaty lub rozłożenie płatności na raty uniemożliwia umorzenie zobowiązania alimentacyjnego podczas gdy oczywiste jest, że Skarżący, biorąc pod uwagę jego niskie dochody i brak możliwości uzyskania wyższych przychodów (z uwagi na ciężką chorobę i związaną z tym niezdolność do pracy) w relacji do wysokości zadłużenia alimentacyjnego, nie będzie w stanie tego zadłużenia spłacić w ratach czy w odroczonym terminie płatności,

- uznanie, że prowadzone postępowanie egzekucyjne z ciągnika marki [...]ma znaczenie do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, a w szczególności uznanie, że "dopóki trwa egzekucja ciągnika przedwczesnym byłoby podjęcie decyzji o umorzeniu w jakiejkolwiek części zadłużenia dłużnika",

- uznanie, że "brak odpowiedniej współpracy z organem" uniemożliwia umorzenie zadłużenia alimentacyjnego,

2) naruszenie przepisu prawa materialnego, to jest art. 30 ustęp 2 ustawy poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, które miało wpływ na treść orzeczenia, poprzez uznanie, że w niniejszej sprawie brak jest podstaw do umorzenia alimentów podczas gdy sytuacja dochodowa i rodzinna i prawidłowe zastosowanie art. 30 ustęp 2 ustawy uzasadniają umorzenie alimentów Skarżącemu,

3) naruszenie przepisu prawa materialnego, to jest art. 30 ustęp 1 i 2 ustawy, art. 7 K.p.a., poprzez brak uchylenia decyzji Kolegium i decyzji organu pierwszej instancji w sytuacji gdy organ pierwszej instancji nie rozważył możliwości chociażby częściowego umorzenia alimentów, pomimo złożenia wniosku z ostrożności procesowej o chociażby częściowe ich umorzenie.

Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu, albowiem nie zostały one nie zostały pokryte chociażby w części.

Odpowiedź na skargę kasacyjną nie została wniesiona.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje :

Stosownie do art. 183 § 1 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, biorąc pod rozwagę z urzędu jedynie nieważność postępowania. W rozpoznawanej sprawie nie zachodzi żadna z okoliczności skutkujących nieważnością postępowania, o jakich mowa w art. 183 § 2 p.p.s.a. i nie zachodzi żadna z przesłanek, o których mowa w art. 189 p.p.s.a., które Naczelny Sąd Administracyjny rozważa z urzędu dokonując kontroli zaskarżonego skargą kasacyjną wyroku.

Organy obu instancji odmówiły Skarżącemu umorzenia zadłużenia powstałego z tytułu wypłaconych zaliczek alimentacyjnych oraz świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego. Podstawą prawną rozstrzygnięcia organów obu instancji był art. 30 ust. 1 i ust. 2 ustawy. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim uznał, że wydane w sprawie decyzji są zgodne z prawem.

Stanowiska tego nie podzielił Skarżący wywodząc, że Sąd pierwszej instancji naruszył wskazane w petitum skargi kasacyjnej przepisy prawa materialnego uznając decyzje organów obu instancji za prawidłowe. Skarżący podkreślał, że w postępowaniu prowadzonym w trybie art. 30 ust. 1 i ust. 2 ustawy należało uwzględnić jedynie sytuację dochodową i rodzinną dłużnika. Wskazywał, że w sprawie poczyniono błędne ustalenia co tego z kim mieszka w celu zawyżenia wysokości uzyskiwanych przez niego dochodów. Zwrócił uwagę na swoją szczególną sytuację polegającą na tym, że po wyroku rozwodowym jego była żona wychowywała czworo młodszych dzieci on zaś troje starszych. Podniósł, że nie miał wiedzy o wydawaniu decyzji przewidujących wypłatę zaliczek alimentacyjnych czy też świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego. Wskazał, że nie ma możliwości spłaty tak dużego zadłużenia. Wyjaśnił, że zadłużenie powstało na skutek jego choroby oraz suszy. Zwrócił uwagę na zaniechanie rozważenia przez Sąd pierwszej instancji, czy w sprawie nie powinno dojść do przynajmniej częściowego umorzenia zaległości ewentualnie do rozłożenia ich na raty. W jego ocenie brak rozstrzygnięcia w tym zakresie obligował Sąd pierwszej instancji do uchyleni decyzji.

Spór w sprawie koncentruje się zatem wokół wykładni i zastosowania art. 30 ust. 1 i ust. 2 ustawy. Przepisy te regulują dwie różne instytucje. Z mocy art. 30 ust. 1 ustawy, organ egzekucyjny może umorzyć należności, o których mowa w art. 28 ust. 1 pkt 1, 2 i 4 ustawy we wskazanej w przepisie części jeżeli egzekucja należności okazała się skuteczna przez wymagany ustawą okres.

Zgodnie natomiast z art. 30 ust. 2 ustawy, organ właściwy wierzyciela może na wniosek dłużnika alimentacyjnego umorzyć jego należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego łącznie z odsetkami w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty, uwzględniając sytuację dochodową i rodzinną dłużnika.

Skarżący nie podnosił w skardze kasacyjnej zarzutów naruszenia przepisów postępowania w zakresie zaakceptowania przez Sąd pierwszej instancji ustaleń faktycznych poczynionych w sprawie przez organy. Dokonując kontroli zaskarżonego wyroku Sąd kasacyjny związany jest zatem przyjętymi przez Sąd pierwszej instancji ustaleniami faktycznymi.

W tej sytuacji, zarzut naruszenia art. 30 ust. 1 ustawy jest oczywiście niezasadny. Organy obu instancji ustaliły, że nie zaistniały przesłanki faktyczne uzasadniające zastosowanie tego przepisu, bowiem egzekucja prowadzona przeciwko Skarżącemu nie okazała się skuteczna w wymiarze i w okresie wskazanym w analizowanym przepisie. Ustalenia te zostały zaaprobowane przez Sąd pierwszej instancji, który za prawidłowe uznał stanowisko organów, że nie było podstaw faktycznych do zastosowania art. 30 ust. 1 ustawy. Sąd kasacyjny stanowisko to w pełni podziela.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 30 ust. 2 ustawy przypomnieć należy, że jest to przepis o charakterze uznaniowym. Pozwala on organowi na umorzenie należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego łącznie z odsetkami w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty, przy uwzględnieniu sytuacji dochodowej i rodzinnej dłużnika.

Innymi słowy, jeżeli dłużnik alimentacyjny wystąpi z wnioskiem o umorzenie zaległości (lub ich odroczenie albo rozłożenie na raty) organ zobowiązany jest do poczynienia ustaleń co do sytuacji dochodowej i rodzinnej dłużnika. Po poczynieniu powyższych ustaleń organ wydaje decyzję, przy czym od jego uznania zależy, jakiej treści decyzję wyda.

Działanie w ramach uznania administracyjnego nie oznacza jednakże dowolności, lecz musi być zgodne z zasadami postępowania administracyjnego, w szczególności z zasadą prawdy obiektywnej wyrażoną w art. 7 K.p.a. i uzupełnioną postanowieniami art. 77 § 1 K.p.a. oraz zasadami i celami określonymi przez ustawodawcę. Organ ma możliwość wyboru rozstrzygnięcia, przy czym powinno ono zapaść po wnikliwym wyjaśnieniu i rozważeniu wszystkich istotnych okoliczności sprawy oraz zostać szczegółowo uzasadnione, zgodnie z art. 107 § 3 K.p.a.

Powyższe oznacza, że kontrola legalności takiego aktu dokonywana przez sąd administracyjny polega na zbadaniu, czy przed podjęciem decyzji organ dysponował niezbędnym materiałem dowodowym uzasadniającym rozstrzygnięcie sprawy i czy dokonał wszechstronnej oceny okoliczności faktycznych istotnych dla takiego rozstrzygnięcia (por. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z 13 listopada 2019 r. sygn. akt I OSK 746/18, 30 grudnia 2020 r. sygn. akt I OSK 3337/18, 2 marca 2021 r. sygn. akt. I OSK 1507/19).

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego Sąd pierwszej instancji prawidłowo uznał, że w niniejszej sprawie zgromadzono pełny materiał dowodowy pozwalający na poczynienie ustaleń faktycznych i podjęcie rozstrzygnięcia. Prawidłowo ustalono wysokość zobowiązań Skarżącego, jego aktualne dochody, stan zdrowia, a także ogólną sytuację finansową i życiową. Zasadnie Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim stwierdził przy tym, że organy wydając kwestionowane decyzje nie przekroczyły granic uznania administracyjnego.

Organy ustaliły, że łączna kwota zaległości ciążących na Skarżącym w dacie wydawania decyzji przez organ pierwszej instancji wynosi 100.891,40 złotych. Zaległości te powstawały do 2005 r. do 2017 r., a więc przez okres przeszło 12 lat.

Z akt sprawy wynika również, że Skarżący legitymuje się orzeczeniem z [...] marca 2017 r. o okresowo całkowitej niezdolności do pracy (do marca 2020 r.).

W tej sytuacji twierdzenia Skarżącego, że zaległości powstały w związku z jego chorobą, inwalidztwem oraz suszą nie mogą zostać uznane za zasadne. Zaległości powstawały w okresie trzynastu lat poprzedzających wydanie decyzji, orzeczenie potwierdzające niezdolność do pracy wdane zostało dopiero w 2017 r. Dokumenty potwierdzające udzielenie poniesienie przez Skarżącego szkód w związku z niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi datowane są na 2011, 2008 i 2001 r.

Twierdzenia Skarżącego, że organy w celu zawyżenia jego dochodów przyjęły, że zamieszkuje on z matką są niezasadne. Organy ustaliły, że Skarżący zamieszkuje z matką, synem, córką i wnuczką, jednak przyjęły, że prowadzi wyłącznie dwuosobowe gospodarstwo domowe (wraz z synem K.) i obliczyły dochody tego dwuosobowego gospodarstwa.

Organy ustaliły również, że w rodzinie Skarżącego występuje problem przewlekłej choroby, niepełnosprawności i samotnego ojcostwa.

Organy wzięły zatem pod uwagę sytuację dochodową i rodzinną Skarżącego, ich ustalenia podzielone zostały przez Sąd pierwszej instancji i przyjęte za podstawę kontroli zgodności z prawem zaskarżonej decyzji. Jak już wskazano, ustalenia te nie zostały zakwestionowane w skardze kasacyjnej.

Odnosząc się do argumentów podnoszonych w skardze kasacyjnej Naczelny Sąd Administracyjny zwraca uwagę, że ustalenie, czy istnieją przesłanki umorzenia w całości lub w części należności z tytułu świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego, powinno być, co do zasady, dokonywane na podstawie danych odzwierciedlających bieżącą sytuację dłużnika, tj. stanu istniejącego bezpośrednio przed wydaniem decyzji w przedmiocie umorzenia należności.

Jak zwrócił uwagę Sąd pierwszej instancji, w toku postępowania ustalono że przeciwko Skarżącemu prowadzona egzekucja między innymi z ciągnika rolniczego. Skarżący w trakcie postępowania egzekucyjnego darował ów ciągnik córce. Prawomocnym wyrokiem Sąd Rejonowego w M. z [...] grudnia 2016 r. oddalone zostało powództwo córki Skarżącego o zwolnienie tego składnika majątkowego spod egzekucji. Oddalenie powództwa było następstwem uznania przez Sąd Rejonowy, że darowizna dokonana została z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Uznanie tej czynności za bezskuteczną zmienia sytuację rodzinną i dochodową dłużnika, pojawia się bowiem możliwość prowadzenia egzekucji ze składnika majątkowego zbytego przez dłużnika.

W tej sytuacji Sąd pierwszej instancji postąpił prawidłowo podzielając stanowisko organów co do tego, że w stanie faktycznym istniejącym w dacie wydawania decyzji nie było podstaw do umorzenia zaległości, istniała bowiem możliwość zaspokojenia zaległości. W tej sytuacji brak było również podstaw do rozważania czy zachodzą przesłanki do ewentualnego częściowego umorzenia zaległości bądź rozłożenia na raty, nie była bowiem wiadomo, jaka kwota uzyskana zostanie z egzekucji.

Sąd kasacyjny podziela również w pełni stanowisko Sądu pierwszej instancji, co do tego, że trudna sytuacja majątkowa Skarżącego nie jest wystarczającą przesłanką do umorzenia należności na podstawie art. 30 ust. 2 ustawy bowiem dokonując wykładni użytego w ww. przepisie sformułowania "uwzględniając sytuację dochodową i rodzinną" dłużnika alimentacyjnego należy mieć na względzie definicję zawartą art. 2 pkt 3 ustawy, z której wynika, że co do zasady każdy dłużnik alimentacyjny boryka się z trudnościami finansowymi.

Sąd pierwszej instancji nie naruszył zatem art. 30 ust. 2 ustawy uznając, że organy prawidłowo, to jest z zachowaniem wymogów z art. 7, art. 77 § 1 i art. 107 § 3 k.p.a. uzasadniły przyczyny dla których odmawiają przyznania Skarżącemu wnioskowanego zwolnienia.

Mając na uwadze powyższe wywody Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 p.p.s.a., oddalił skargę kasacyjną. Uzasadnienie zostało sporządzone stosownie do wymogów określonych w art. 193 zdanie 2 p.p.s.a zgodnie z którym uzasadnienie wyroku oddalającego skargę kasacyjną zawiera ocenę zarzutów skargi kasacyjnej.

Naczelny Sąd Administracyjny nie orzekł w wyroku o przyznaniu pełnomocnikowi skarżącego wynagrodzenia na zasadzie prawa pomocy (art. 250 § 1 p.p.s.a.), gdyż przepisy art. 209 i art. 210 p.p.s.a. mają zastosowanie tylko do kosztów postępowania między stronami. Wynagrodzenie dla pełnomocnika ustanowionego z urzędu za wykonaną pomoc prawną należne od Skarbu Państwa przyznawane jest przez wojewódzki sąd administracyjny w postępowaniu określonym w przepisach w art. 254 § 1 i art. 258-261 p.p.s.a.