Wyrok z dnia 2009-10-02 sygn. II PK 97/09

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II PK 97/09

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 października 2009 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Józef Iwulski (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Katarzyna Gonera

SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec

w sprawie z powództwa R. G.

przeciwko S. S.A. z siedzibą w L.

o odprawę pieniężną,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 2 października 2009 r., skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego […] z dnia 30 października 2008 r., sygn. akt III APa […],

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu […] do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 30 maja 2008 r., V P […], Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w L. zasądził od pozwanej S. S.A. z siedzibą w L. na rzecz powoda R. G. kwotę 80.576,97 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 stycznia 2008 r. do dnia zapłaty tytułem odprawy pieniężnej (w punkcie pierwszym), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (w punkcie drugim), zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 6.075 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (w punkcie trzecim) oraz nakazał pozwanej, aby uiściła na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w L. kwotę 654 zł tytułem opłaty sądowej (w punkcie czwartym).

Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód w dniu 19 grudnia 2006 r. uchwałą Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy Spółki został odwołany z funkcji prezesa zarządu, a w dniu 20 września 2007 r. pozwana rozwiązała z nim umowę o pracę w trybie art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p. W § 5 ust. 2 umowy o pracę z dnia 16 kwietnia 2005 r. strony postanowiły, że w przypadku odwołania powoda ze stanowiska prezesa zarządu i rozwiązania z nim umowy o pracę z innych przyczyn niż naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, powodowi będzie przysługiwać odprawa w wysokości trzykrotnego wynagrodzenia miesięcznego obowiązującego w okresie bezpośrednio poprzedzającym rozwiązanie umowy o pracę. W § 3 umowy o pracę ustalono wynagrodzenie zasadnicze powoda jako siedmiokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw obejmującego wypłaty nagród z zysku za pierwszy miesiąc poprzedniego kwartału kalendarzowego, publikowanego przez Prezesa GUS. Powodowi przysługiwała również kwartalna premia uznaniowa w wysokości do 30% wynagrodzenia kwartalnego przyznawana przez Radę Nadzorczą w drodze odrębnej uchwały oraz dodatek stażowy i nagroda jubileuszowa. Ponadto - w zależności od osiągniętych wyników finansowych oraz realizacji innych zadań -powodowi mogła być przyznana przez Walne Zgromadzenie na umotywowany wniosek Rady Nadzorczej nagroda roczna w wysokości nieprzekraczającej trzykrotności przeciętnego wynagrodzenia osiągniętego w roku poprzedzającym przyznanie nagrody. Premia kwartalna była powodowi przyznawana regularnie co kwartał w oparciu o kryteria przewidziane w uchwale Nr [...] Rady Nadzorczej spółki z 15 lutego 2003 r. Wysokość odprawy - przy przyjęciu do podstawy jej wyliczenia premii kwartalnej wypłaconej w listopadzie 2006 r. za trzeci kwartał w kwocie 10.362,44 zł brutto (czyli 3.454,15 zł w skali miesięcznej) - wynosiłaby 71.078,07 zł.

Sąd Okręgowy uznał, że powództwo w znacznej mierze zasługuje na uwzględnienie. Zdaniem Sądu, została spełniona przesłanka gwarantująca powodowi nabycie prawa do odprawy, bowiem po odwołaniu go ze stanowiska prezesa zarządu, w czasie przebywania na zwolnieniu lekarskim, pracodawca rozwiązał z nim umowę o pracę z innych przyczyn niż naruszenie podstawowych obowiązków wynikających ze stosunku zatrudnienia. Przepis art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p. będący podstawą rozwiązania umowy o pracę z powodem nie nakłada na pracodawcę obowiązku rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, a jedynie stwarza prawną możliwość „zerwania" stosunku pracy w trybie natychmiastowym, o ile zachodzą określone w nim warunki. Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska pozwanej, jakoby warunkiem nabycia prawa do odprawy było jednoczesne odwołanie powoda ze stanowiska i rozwiązanie z nim umowy o pracę. Niewątpliwie w związku z odwołaniem powód utracił stanowisko prezesa zarządu spółki, a następnie po upływie 9 miesięcy wskutek upływu okresów ochronnych z art. 53 k.p. pracodawca rozwiązał z nim stosunek pracy z innych przyczyn niż przewidziane w § 5 ust. 2 umowy o pracę. Tym samym - w ocenie Sądu - pozwana nie wywiązała się z postanowień wynikających z umowy o pracę. Przerwa między odwołaniem ze stanowiska prezesa a oświadczeniem o rozwiązaniu stosunku pracy nie ma znaczenia dla oceny uprawnień powoda. Regułą jest bowiem, że rada nadzorcza odwołuje członków zarządu i dopiero zarząd spółki podejmuje czynności z zakresu prawa pracy dotyczące rozwiązania stosunku pracy w odniesieniu do osób, które nie są już członkami zarządu. W ocenie Sądu, interpretacja postanowień umowy o pracę pozwala na przyjęcie, że w stanie faktycznym sprawy wystąpiły pozytywne przesłanki uzyskania przez powoda prawa do odprawy. Zdaniem Sądu Okręgowego, premia wypłacana powodowi kwartalnie - mimo nazwania jej uznaniową - miała charakter regulaminowy i roszczeniowy. Powód otrzymywał ją regularnie po spełnieniu warunków określonych przez pracodawcę w uchwale Rady Nadzorczej z dnia 15 lutego 2003 r., a ponadto została ona przewidziana w umowie o pracę jako stały składnik wynagrodzenia. Według Sądu, „przymiot uznaniowości" posiadała jedynie wysokość tej premii (ustalona w przedziale od 0% do 30% wynagrodzenia). Przy wyliczeniu wysokości odprawy należnej powodowi - oprócz wynagrodzenia zasadniczego w kwocie 23.404,84 zł - Sąd uwzględnił średnią miesięczną premię wypłaconą powodowi za trzeci kwartał 2006 r., czyli w okresie bezpośrednio poprzedzającym rozwiązanie umowy o pracę (3.454,15 zł). W konsekwencji - według Sądu - wysokość odprawy należnej powodowi wynosi 80.576,97 zł.

W apelacji od tego wyroku - oprócz zarzutów naruszenia prawa materialnego - pozwana zarzuciła obrazę licznych przepisów prawa procesowego (art. 233 § 1, art. 100, art. 130³ § 2 w związku z art. 321, art. 158 § 2 k.p.c. w związku z § 119 Regulaminu urzędowania sądów powszechnych, art. 316 § 1 w związku z art. 328 § 2, art. 325, art. 236 w związku z art. 245 i art. 299 oraz z art. 158 § 1 pkt 2 i § 2 i art. 244 § 1 k.p.c.). W szczególności apelująca zarzuciła wydanie przez Sąd Okręgowy wyroku w oparciu o "nieważny" (bo nie zawierający podpisu przewodniczącego) protokół rozprawy poprzedzającej bezpośrednio wydanie orzeczenia.

Wyrokiem z dnia 30 października 2008 r., III APa […], Sąd Apelacyjny […] oddalił apelację pozwanej i zasądził od niej na rzecz powoda kwotę 2.700 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym. Sąd odwoławczy w pełni podzielił ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, przyjmując jej za własne. Wskazał, że zgodnie z § 5 ust. 1 umowy o pracę jedyną przesłanką wykluczającą otrzymanie przez powoda odprawy pieniężnej jest rozwiązanie z nim umowy ze względu na naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych. Sąd Apelacyjny nie podzielił zarzutu pozwanej, że prawo do odprawy przysługuje powodowi jedynie w przypadku odwołania go ze stanowiska i następczego (związanego z nim) rozwiązania umowy o pracę. Zdaniem Sądu odwoławczego, wystąpienie wskazanych przesłanek łącznie (ale w sposób ze sobą niezwiązany) także pozwalało przyznać powodowi prawo do odprawy. Jednakże ta hipotetyczna sytuacja - wbrew wywodom pozwanej - nie miała miejsca w stanie faktycznym sprawy. Niewątpliwie pozwana rozwiązała z powodem umowę o pracę w związku z odwołaniem go z funkcji prezesa zarządu, gdyż nastąpiło to po upływie okresów ochronnych wskazanych w art. 53 k.p. w związku z utratą przez powoda stanowiska prezesa zarządu. W takiej sytuacji powodowi przysługuje prawo do odprawy. Sąd Apelacyjny nie podzielił również zarzutu pozwanej, że powodowi przysługiwała odprawa w wysokości "nominalnego" miesięcznego wynagrodzenia za pracę, niepodwyższonego o premię uznaniową. W tym zakresie Sąd odwoławczy w pełni podzielił argumentację Sądu Okręgowego. Co do podniesionych w apelacji zarzutów obrazy przepisów prawa procesowego Sąd Apelacyjny stwierdził, że „są one jedynie wyrazem poglądów strony pozwanej; nie zawierają one natomiast żadnych zarzutów natury merytorycznej". Ustosunkowując się do zarzutu prowadzenia sprawy w niewłaściwym „trybie", Sąd Apelacyjny zaznaczył, że przedmiotowa sprawa należy do kategorii spraw z zakresu prawa pracy i dlatego prawidłowo została rozpoznana w „trybie szczególnym" (art. 459 i nast. k.p.c.), a nie w zwykłym.

W skardze kasacyjnej wniesionej od całości wyroku Sądu Apelacyjnego pozwana - w ramach podstawy dotyczącej naruszenia przepisów prawa materialnego - zarzuciła niewłaściwe zastosowanie art. 65 § 1 i § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 2 k.s.h. oraz art. 6 k.c. wyrażające się "w bezkrytycznym" uznaniu za właściwą błędnej interpretacji przez Sąd pierwszej instancji postanowień uchwały Nr 1 Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia strony pozwanej z dnia 1 lutego 2001 r. oraz umowy o pracę, prowadzącej do błędnego wniosku, że powodowi przysługuje prawo do odprawy i że do podstawy ustalenia wysokości takiej odprawy powinna zastać zaliczona premia kwartalna wypłacona za trzeci kwartał 2006 r. Pozwana zarzuciła również obrazę następujących przepisów postępowania: 1) art. 382 i art. 391 w związku z art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2, art. 325, art. 236 w związku z art. 245 i art. 299 oraz z art. 158 § 1 pkt 2 i § 2 k.p.c. w związku z § 119 Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych i art. 244 § 1 oraz 386 § 4 k.p.c. z uwagi na wyrokowanie przez Sąd Apelacyjny w oparciu o dowody zebrane przez Sąd pierwszej instancji ”nieposiadające waloru dowodów procesowo skutecznych - wobec ich nieformalnego dopuszczenia i przeprowadzenia na rozprawie z powodu (braku podpisu) przewodniczącego pod protokołem rozprawy poprzedzającej bezpośrednio wydanie wyroku przez Sąd pierwszej instancji"; 2) art. 328 § 2 w związku art. 391 k.p.c. z uwagi na sporządzenie uzasadnienia wyroku niezgodnie z regułami wymaganymi przez ustawę, w szczególności z uwagi na brak odniesienia się do zarzutów procesowych podnoszonych w apelacji strony pozwanej, w tym zarzutu braku podpisu przewodniczącego pod protokołem rozprawy, jak również niewskazanie w uzasadnieniu wyroku powszechnie obowiązujących przepisów prawa leżących u podstaw rozstrzygnięcia Sądu odwoławczego; 3) art. 328 § 2 w związku art. 378 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. wobec nierozważenia przez Sąd odwoławczy wszystkich zarzutów apelacji, a tym samym wobec braku ustosunkowania się do „wszystkich granic zaskarżenia" wyroku; 4) art. 130³ § 2 w związku z art. 321 w związku z art. 391 k.p.c. przez pominięcie faktu, że wskutek zaniechania wezwania powoda przez Sąd pierwszej instancji do uiszczenia opłaty sądowej od rozszerzonego żądania pozwu oraz wstrzymania biegu postępowania do czasu uiszczenia tej opłaty lub bezskutecznego upływu terminu do jej uiszczenia, doszło do zasądzenia roszczeń ponad opłacone przez powoda żądanie pozwu; 5) art. 100 k.p.c. w związku z art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w związku art. 391 k.p.c. wobec zignorowania okoliczności, że Sąd pierwszej instancji w orzeczeniu o kosztach postępowania nie uwzględnił częściowego uznania żądania pozwu i zaniechał stosunkowego rozdzielenia kosztów zgodnie z wynikiem sprawy; 6) art. 233 § 1 w związku z art. 382 k.p.c. przez wyjście przez Sąd odwoławczy poza granice swobodnej oceny dowodów, przejawiające się w przyjęciu za udowodnione okoliczności faktycznych ustalonych przez Sąd pierwszej instancji i oparciu na tym swego rozstrzygnięcia, mimo że dowody zebrane przez ten Sąd nie posiadały waloru „dowodów procesowo skutecznych" wobec ich nieformalnego dopuszczenia i przeprowadzenia na rozprawie z powodu braku podpisu przewodniczącego pod protokołem rozprawy poprzedzającej bezpośrednio wydanie wyroku przez Sąd Okręgowy, zawierającego „nieważne" (bo zawarte w tym protokole) postanowienie dowodowe w przedmiocie dopuszczenia dowodów.

W uzasadnieniu skargi pozwana wywiodła w szczególności, że postanowienie dowodowe wydane przez Sąd Okręgowy w trakcie rozprawy bezpośrednio poprzedzającej wyrokowanie (oraz przeprowadzone na tej rozprawie dowody) są „dotknięte nieważnością", gdyż protokół rozprawy nie został podpisany przez przewodniczącego. Według pozwanej, w takim razie w ogóle nie przeprowadzono postępowania dowodowego i dlatego „ta sytuacja procesowa odpowiadająca dyspozycji art. 386 § 4 k.p.c. powinna skutkować" uchyleniem przez Sąd Apelacyjny wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazaniem mu sprawy celem ponownego rozpoznania. Sąd odwoławczy - nie odnosząc się w ogóle do apelacyjnego zarzutu braku podpisu przewodniczącego pod protokołem rozprawy („skutkującego nieformalnym dopuszczeniem i przeprowadzeniem na rozprawie dowodów stanowiących podstawę wyrokowania Sądu pierwszej instancji") zachował się w taki sposób, jakby wadliwego protokołu w ogóle nie było w aktach sprawy. Skarżąca wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, ewentualnie o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku, jak również wyroku Sądu pierwszej instancji w zakresie jego punktów I, III i IV i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu lub o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji i oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz strony pozwanej zwrotu kosztów postępowania.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną powód wniósł o odrzucenie skargi z uwagi na niespełnienie przez nią wymagań merytorycznych i formalnych, względnie o jej oddalenie i zasądzenie na rzecz powoda kosztów postępowania.

Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:

Skarga kasacyjna podlega uwzględnieniu, gdyż za trafny należy uznać zarzut naruszenia art. 328 § 2 w związku art. 391 k.p.c. oraz art. 378 § 1 k.p.c. Pozwana ma rację twierdząc, że Sąd odwoławczy nie odniósł się w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku do podnoszonych w apelacji zarzutów obrazy prawa procesowego. Sąd Najwyższy konsekwentnie prezentuje stanowisko, że nie jest wykluczone oparcie skargi kasacyjnej na zarzucie naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., jeśli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (przykładowo wyroki z dnia 13 maja 1997 r., II CKN 157/97, LexPolonica nr 405137; z dnia 22 sierpnia 2001 r., V CKN 348/00, Prokuratura i Prawo 2002 nr 6, poz. 40 oraz z dnia 15 kwietnia 2005 r., I CK 756/04, LEX nr 301885). Naruszenie przez sąd drugiej instancji art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. może wyjątkowo stanowić usprawiedliwioną podstawę kasacyjną naruszenia prawa wtedy, gdy wskutek uchybienia wymaganiom stawianym uzasadnieniu, zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2005 r., IV CK 122/05, LEX nr 187124; z dnia 28 listopada 2007 r., V CSK 288/07, LEX nr 488983 oraz z dnia 21 lutego 2008 r., III CSK 264/07, OSNC-ZD 2008 nr D, poz. 118). Uzasadnienie wyroku sądu drugiej instancji powinno nadto (argument z art. 378 § 1 k.p.c.) zawierać ustosunkowanie się sądu do wszystkich istotnych zarzutów apelacji (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2008 r., IV CSK 48/08, LEX nr 453129 oraz z dnia 11 grudnia 2008 r., IV CSK 331/08, LEX nr 487529). Wynikający z art. 378 § 1 k.p.c. obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji oznacza nie tylko zakaz wykraczania przez sąd drugiej instancji poza te granice (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008 nr 6, poz. 55; Monitor Prawniczy 2008 nr 22, s. 37 z uwagami M. Kowalczuk; Palestra 2009 nr 1, s. 270 z glosą G. Rząsy i A. Urbańskiego), ale również nakaz rozważenia wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów i wniosków (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2002 r., V CKN 1348/00, LEX nr 77047; z dnia 21 sierpnia 2003 r., III CKN 392/01, OSNC 2004 nr 10, poz. 161; z dnia 27 stycznia 2004 r., I PK 219/03, OSNP 2004 nr 23, poz. 404; z dnia 23 lutego 2006 r., II CSK 132/05, LEX nr 189904; z dnia 13 stycznia 2006 r., III CSK 5/05, LEX nr 191157 oraz postanowienie z dnia 17 stycznia 2007 r., II CSK 321/06, LEX nr 428715).

W rozpoznawanej sprawie nie było wystarczające podzielenie przez Sąd Apelacyjny ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego i ich oceny prawnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2007 r., I CSK 410/06, LEX nr 439229). Obowiązkiem Sądu drugiej instancji było rozważenie podnoszonych w apelacji zarzutów procesowych i przedstawienie ich oceny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. W szczególności Sąd odwoławczy powinien wyjaśnić dlaczego nie zasługują na uwzględnienie zarzuty dotyczące niepodpisania protokołu rozprawy przez sędziego przewodniczącego w Sądzie pierwszej instancji. Sąd Apelacyjny praktycznie w ogóle takiej oceny nie dokonał, skoro w tym zakresie ograniczył się do stwierdzenia, że są one „jedynie wyrazem poglądów strony pozwanej" i że „nie zawierają żadnych zarzutów natury merytorycznej". Jak wynika z akt sprawy, protokół rozprawy z 30 maja 2008 r., poprzedzającej wydanie wyroku przez Sąd Okręgowy, został podpisany przez sędziego referenta w dniu 10 lipca 2008 r. (k. 135), a więc już po złożeniu apelacji. Rozważenie zarzutów procesowych podniesionych w apelacji przez pozwaną było więc niezbędne. Ich merytoryczna ocena dokonana po raz pierwszy w postępowaniu kasacyjnym byłaby zaprzeczeniem istoty tego postępowania, polegającej na kontroli rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji, a nie na rozpoznaniu zarzutów apelacyjnych.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 398¹⁵ § 1 i art. 108 § 2 k.p.c.