Uchwała z dnia 2024-07-03 sygn. III CZP 61/23

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 61/23

UCHWAŁA

składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego

Dnia 3 lipca 2024 r.

Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej w składzie:

Prezes SN Joanna Misztal-Konecka (przewodniczący)
‎SSN Adam Doliwa (sprawozdawca)
‎SSN Agnieszka Góra-Błaszczykowska
‎SSN Beata Janiszewska
‎SSN Agnieszka Jurkowska-Chocyk
‎SSN Marcin Krajewski
‎SSN Mariusz Łodko

Protokolant Arkadiusz Połaniecki

na posiedzeniu jawnym 3 lipca 2024 r. w Warszawie
‎w sprawie z powództwa D. M.
‎przeciwko Bankowi spółce akcyjnej w G.
‎o ustalenie,
‎na skutek przedstawienia przez Sąd Najwyższy
‎postanowieniem z 31 października 2023 r., III CZ 51/23,
‎zagadnienia prawnego:

"Czy sąd drugiej instancji, rozpoznając apelację od wyroku uwzględniającego żądanie główne, oparte na założeniu nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy (zwłaszcza na założeniu nieważności umowy), i uznając żądanie główne za nieuzasadnione, powinien rozpoznać żądanie ewentualne, oparte na założeniu abuzywności niektórych postanowień tej umowy, nieprowadzącej jednak do nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z tej umowy, o którym to żądaniu sąd pierwszej instancji nie orzekł, czy też powinien uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania (art. 386 § 4 k.p.c.)?"

podjął uchwałę:

Jeżeli sąd drugiej instancji, w wyniku rozpoznania apelacji od wyroku uwzględniającego żądanie główne, uznaje to żądanie za niezasadne, powinien zmienić zaskarżony wyrok, oddalając żądanie główne i oznaczając zmieniony wyrok jako częściowy, oraz uchylić zawarte w nim rozstrzygnięcie o kosztach procesu. W takim wypadku sąd drugiej instancji pozostawia rozpoznanie żądania ewentualnego sądowi pierwszej instancji.

Uzasadnienie

1. Zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Najwyższy wyłoniło się na kanwie sprawy z powództwa D.M. przeciwko Bankowi spółce akcyjnej w G. Powód wniósł o ustalenie nieważności umowy kredytu z 9 października 2006 r., a w przypadku nieuwzględnienia żądania głównego powód ewentualnie wniósł o zasądzenie od pozwanego 31 532,14 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie, wskutek uznania niektórych postanowień tej umowy za abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. i tym samym niewiążące powoda. Wyrokiem z 3 marca 2022 r. Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze ustalił, że umowa kredytu z 9 października 2006 r. jest nieważna. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z 22 listopada 2022 r. uchylił wyrok Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze z 3 marca 2022 r. i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.

Sąd drugiej instancji przyjął, że niedozwolone postanowienia nie prowadziły do nieważności całej umowy kredytu, a po ich wyeliminowaniu umowa może być dalej wykonywana. Nie ma zatem podstaw do ustalenia nieważności całej umowy i zwrotu spełnionych na jej podstawie świadczeń. Zauważył przy tym, że do rozpoznania pozostaje żądanie ewentualne zgłoszone przez powoda, o którym Sąd pierwszej instancji nie orzekł.

Sąd Apelacyjny stanął zatem na stanowisku, że w razie, gdy sąd pierwszej instancji uwzględnia żądanie główne oparte na założeniu o braku związania umową kredytu (na założeniu o nieważności takiej umowy), a sąd rozpoznający apelację uznaje to żądanie za niezasadne, to konieczne jest uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania (art. 386 § 4 k.p.c.). Nie jest bowiem możliwe orzekanie w postępowaniu apelacyjnym o żądaniu ewentualnym, które było zgłoszone w pozwie, ale nie zostało zbadane w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji z uwagi na uwzględnienie żądania głównego. W konsekwencji wyrok podlegał uchyleniu, a sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania.

2. Rozpoznając zażalenie powoda na wyrok Sądu Apelacyjnego, Sąd Najwyższy powziął poważne wątpliwości odnośnie do wykładni art. 386 § 4 k.p.c., dotyczące sytuacji, gdy sąd drugiej instancji, rozpoznając apelację od wyroku uwzględniającego żądanie główne, uznaje żądanie główne za nieuzasadnione i - wobec nierozpoznania żądania ewentualnego, o którym to żądaniu sąd pierwszej instancji nie orzekł - uchyla zaskarżony wyrok, przekazując sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

3. Instytucja żądania ewentualnego nie została ustawowo uregulowana, ale orzecznictwo akceptuje taki sposób konstruowania powództwa. Powód może więc zgłosić w pozwie obok żądania głównego żądanie ewentualne, na wypadek nieuwzględnienia żądania sformułowanego jako podstawowe i usytuowane na pierwszym miejscu. Nie zostało wyłączone oparcie żądania ewentualnego na odmiennej niż żądanie główne podstawie faktycznej czy też prawnej, choć nie wszyscy przedstawiciele doktryny akceptują takie stanowisko. W razie uwzględnienia przez sąd żądania przedstawionego jako pierwsze, rozpoznanie żądania ewentualnego staje się bezprzedmiotowe; nie jest wydawane w stosunku do niego żadne orzeczenie. Nie ma zatem zastosowania do tak skumulowanych żądań zasada jednoczesnego ich rozpoznawania przez sąd (tak uchwała SN z 18 października 2013 r., III CZP 58/13, OSNC 2014, nr 6, poz. 62, zob. też wyrok SN z 3 lipca 2019 r., II CSK 306/18, OSNC-ZD 2022, nr 1, poz. 1, oraz powołane tam orzecznictwo).

Skoro żądanie ewentualne jest żądaniem zgłoszonym na wypadek nieuwzględnienia przez sąd żądania głównego), to sąd orzeka o żądaniu ewentualnym tylko wówczas, gdy oddali żądanie zgłoszone na pierwszym miejscu. W takiej sytuacji po oddaleniu żądania głównego sąd powinien orzec o żądaniu ewentualnym, uwzględniając je albo oddalając (wyrok SN z 31 stycznia 1996 r., III CRN 58/95, a także wyroki z 12 stycznia 2009 r., IV CSK 219/11, i z 24 czerwca 2009 r., I CSK 510/08, oraz postanowienie SN z 4 października 2012 r., I CSK 100/12). Istnieje zatem wewnątrzprocesowa zależność między rozstrzygnięciem o żądaniu głównym a rozstrzygnięciem o żądaniu ewentualnym; byt rozstrzygnięcia o żądaniu ewentualnym jest uwarunkowany zaistnieniem negatywnego rozstrzygnięcia o żądaniu głównym.

W najnowszym orzecznictwie wskazuje się, że celowe jest, aby sąd najpierw orzekł wyrokiem częściowym o oddaleniu żądania głównego (art. 317 § 1 k.p.c.), a dopiero po uprawomocnieniu się tego wyroku orzekł w wyroku końcowym o żądaniu ewentualnym; jeśli bowiem sąd uwzględnia żądanie główne, to wyrokowanie o żądaniu ewentualnym jest bezprzedmiotowe (uchwała SN z 9 listopada 2021 r., III CZP 70/20, OSNC 2022, nr 5, poz. 50, a także postanowienia SN: z 8 grudnia 2022 r., III CZ 302/22; z 23 listopada 2022 r., III CZ 307/22; z 8 lutego 2023 r., III CZ 470/22; z 21 lutego 2023 r., III CZ 403/22, i z 31 marca 2023 r., III CZ 373/22). Wyrażany jest także bardziej stanowczy pogląd, zgodnie z którym rozstrzyganie o roszczeniu ewentualnym jednocześnie z wydaniem przez sąd pierwszej instancji wyroku oddalającego roszczenie główne nie tylko nie jest celowe, ale wręcz jest niedopuszczalne (zob. postanowienia SN z 11 marca 2024 r., III CZ 196/23, i z 28 marca 2024 r., III CZ 227/23, OSNC 2024, nr 7-8, poz. 82), przy czym rozpowszechnione jest nawet stanowisko, zgodnie z którym rozstrzygnięcie o roszczeniu ewentualnym jest niemożliwe tak długo, jak długo rozstrzygnięcie oddalające roszczenie główne można poddać kontroli kasacyjnej (zob. postanowienia SN: z 28 lutego 2023 r., III CZ 371/22; z 13 kwietnia 2023 r., III CZ 471/22, i z 25 października 2023 r., III CZ 194/23). Uzasadniając stanowisko o niedopuszczalności rozstrzygania o roszczeniu ewentualnym przynajmniej do chwili uprawomocnienia się orzeczenia oddalającego roszczenie główne, wskazuje się na poważne komplikacje praktyczne, które mogłyby pojawić się, gdyby sąd pierwszej instancji oddalił powództwo w zakresie roszczenia głównego i uwzględnił roszczenie ewentualne, a wyrok został zaskarżony wyłącznie w zakresie oddalenie powództwa głównego i sąd drugiej instancji uznał apelację za zasadną (por. uchwałę SN z 9 listopada 2021 r., III CZP 70/20).

4. W odniesieniu do przedstawionego zagadnienia prawnego występującego na tle problematyki roszczeń ewentualnych w doktrynie i orzecznictwie Sądu Najwyższego udzielane są rozbieżne odpowiedzi.

Zgodnie z pierwszym stanowiskiem, gdy sąd drugiej instancji zmienia wyrok sądu pierwszej instancji i oddala żądanie główne, powinien orzec merytorycznie o zasadności żądania ewentualnego (tak m.in. wyrok SN z 3 lipca 2019 r., II CSK 306/18, oraz postanowienia SN z: 23 listopada 2022 r., III CZ 307/22; 13 grudnia 2022 r., III CZ 370/22; 8 lutego 2023 r., III CZ 470/22). Nie ulega przy tym wątpliwości, że w sytuacji, w której sąd pierwszej instancji uwzględnił żądanie główne, to nie powinien i nie mógł orzekać o żądaniu ewentualnym. Zatem należy uznać, że rozpoznał istotę sporu, skoro powództwo główne zostało uwzględnione, a rozstrzygnięcie dotyczy żądania pozwu i nie wykracza poza jego granice (art. 321 § 1 k.p.c.). W takim przypadku przy rozpoznaniu apelacji sąd drugiej instancji uznając, że żądanie główne nie zasługuje na uwzględnienie, zasadniczo powinien wydać orzeczenie co do istoty sprawy. Za powyższym stanowiskiem przemawia aktualnie obowiązujący model apelacji pełnej, mający potwierdzenie w uchwale składu siedmiu sędziów SN z 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 55. Z powołanej uchwały wynika, że postępowanie przed sądem drugiej instancji ma charakter merytoryczny i jest kontynuacją postępowania pierwszoinstancyjnego (art. 382 k.p.c.). Natomiast w przypadku uznania apelacji pozwanego za zasadną sąd drugiej instancji jest zobowiązany do zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa (art. 386 § 1 k.p.c.).

Zwolennicy pierwszego stanowiska twierdzą, że przyjęcie takiego rozwiązania nie stoi w sprzeczności z prokonstytucyjną wykładnią przepisów postępowania cywilnego w kontekście zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego (art. 176 ust. 1 Konstytucji RP). W obowiązującym systemie apelacji pełnej, na mocy art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji jest zobowiązany do rozpoznania sprawy, zgodnie z art. 382 k.p.c., i orzeczenia na podstawie materiału zebranego w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji i w postępowaniu apelacyjnym. W tym kontekście zasadne jest odwołanie się do uchwały składu siedmiu sędziów SN z 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, jak również uchwały składu siedmiu sędziów SN z 23 marca 1999 r., III CZP 59/98 (OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124), w których Sąd Najwyższy dokonał wyjaśnienia tego obowiązku. Z powołanych uchwał wynika, że sąd drugiej instancji prowadzi postępowanie rozpoznawcze, stanowiące dalszy ciąg postępowania przeprowadzonego w pierwszej instancji, i powinien w jego wyniku naprawić błędy sądu pierwszej instancji, a ewentualnie również błędy stron. Ustalenia dokonane przez sąd pierwszej instancji nie są wiążące dla sądu drugiej instancji, gdyż ma on obowiązek dokonania własnych ustaleń faktycznych koniecznych do prawidłowego przeprowadzenia subsumpcji, niezależnie od tego, czy wnoszący apelację podniósł w tym zakresie zarzuty naruszenia prawa materialnego.

Jak wynika z art. 176 ust. 1 Konstytucji RP, postępowanie sądowe powinno być co najmniej dwuinstancyjne, co oznacza, że sprawa ma być rozpoznana w postępowaniu, które zapewnia co najmniej jedną instancję odwoławczą, w ramach której dokonuje się oceny prawidłowości rozstrzygnięcia orzeczenia sądu pierwszej instancji. Powyższe nie oznacza jednak, że każde ustalenie dokonane w toku sprawy powinno podlegać dwuinstancyjnemu badaniu, jednakże powinno opierać się na założeniu, że merytoryczne rozpoznanie sprawy przez sądy dwóch instancji wystarczy, żeby prawidłowo ustalić fakty, o ile postępowanie dowodowe toczyło się zgodnie z wymaganiami proceduralnymi. Powyższe nie oznacza również, że każde rozstrzygnięcie powinno zostać zaakceptowane przez sądy obu instancji.

W świetle pierwszego poglądu prawnego sąd drugiej instancji, dostrzegając wadliwość rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji co do żądania głównego, powinien dokonać wszechstronnej oceny prawnej żądania ewentualnego. Powyższe stanowisko w modelu apelacji cum beneficio novorum nie może być utożsamiane z „pozbawieniem strony instancji”, w szczególności gdy sąd drugiej instancji uznał, że materiał dowodowy zebrany w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji jest pełny i wystarczający do rozstrzygnięcia o obu żądaniach. W takiej sytuacji rozstrzygnięcie sprawy sprowadza się jedynie do dokonania właściwej oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego, co pozostaje w zakresie kompetencji sądu rozpoznającego apelację.

Jeżeli zatem sąd pierwszej instancji uwzględnił żądanie główne, a apelacja pozwanego jest zasadna, sąd drugiej instancji powinien z reguły zmienić zaskarżony wyrok, oddalić żądanie główne i orzec o żądaniu ewentualnym.

5. Zgodnie z drugim, przeciwnym stanowiskiem, sąd drugiej instancji nie może orzekać o żądaniu ewentualnym w sytuacji, w której uzna żądanie główne, uwzględnione przez sąd pierwszej instancji, za nieuzasadnione. W takim przypadku, uznając, że nie doszło do rozpoznania istoty sprawy, sąd drugiej instancji powinien uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania (tak wyrok SN z 25 lutego 2021 r., V CSKP 16/21, oraz postanowienia SN: z 25 marca 2022 r., III CZ 123/22; z 10 sierpnia 2022 r., III CZ 209/22; z 27 października 2022 r., III CZ 212/22; z 16 listopada 2022 r., III CZ 284/22; z 16 listopada 2022 r„ III CZ 306/22; z 8 grudnia 2022 r., III CZ 302/22; z 8 grudnia 2022 r., III CZ 319/22; z 8 grudnia 2022 r., III CZ 327/22; z 14 grudnia 2022 r., III CZ 318/22).

Stosownie do tego poglądu, jeżeli sąd pierwszej instancji uzna za zasadne żądanie zgłoszone jako główne i w związku z tym nie wypowie się o roszczeniu zgłoszonym jako ewentualne, to sąd drugiej instancji, uznając apelację skierowaną przeciwko rozstrzygnięciu o żądaniu głównym za zasadną, nie może samodzielnie, po raz pierwszy, rozstrzygnąć o żądaniu zgłoszonym jako ewentualne, ponieważ jego orzeczenie o tym żądaniu zapadłoby jako jedyne w sprawie (zob. wyrok SN z 25 lutego 2021 r., V CSKP 16/21). Tym samym zakwestionowanie podstaw prawnych uwzględnienia powództwa w zakresie roszczenia głównego powoduje konieczność rozpoznania przez sąd pierwszej instancji roszczeń ewentualnych, które dotychczas nie stanowiły przedmiotu rozstrzygnięcia tego sądu, z uwagi na przyjętą przezeń wykładnię prawa materialnego (zob. postanowienie SN z 25 marca 2022 r., III CZ 123/22). Należy zaznaczyć, że w takim przypadku merytoryczna ocena żądania ewentualnego przez sąd drugiej instancji oznaczałaby, że sąd drugiej instancji po raz pierwszy rozpoznawałby sprawę w tym zakresie. Obowiązujący w postępowaniu cywilnym model apelacji pełnej nie może prowadzić do przeniesienia na etap postępowania apelacyjnego pełnego merytorycznego rozpoznania sprawy, czyli jej rozpoznania w zakresie, w którym o istocie sporu miałby orzekać sąd drugiej instancji (zob. postanowienie SN z 16 listopada 2022 r., III CZ 284/22). Przeprowadzenie przez sąd drugiej instancji niezbędnych ustaleń faktycznych oraz ocen prawnych odnoszących się do roszczenia ewentualnego po raz pierwszy w postępowaniu apelacyjnym prowadziłoby do rozpoznania istoty sprawy w tym zakresie wyłącznie przez sąd drugiej instancji. Powyższe skutkowałoby naruszeniem konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności postępowania i uniemożliwieniem realizacji kontrolnej funkcji postępowania apelacyjnego (zob. postanowienia SN z: 10 sierpnia 2022 r., III CZ 209/22; 16 listopada 2022 r., III CZ 306/22).

6. W podsumowaniu należy zauważyć, że według pierwszego stanowiska sąd drugiej instancji w sytuacji objętej rozstrzyganym zagadnieniem prawnym powinien orzec merytorycznie o zasadności żądania ewentualnego, uprzednio oddalając żądanie główne, natomiast według stanowiska drugiego sąd drugiej instancji, jeżeli uzna żądanie główne uwzględnione przez sąd pierwszej instancji za nieuzasadnione, nie może orzekać o żądaniu ewentualnym, lecz powinien uchylić zaskarżony wyrok sądu pierwszej instancji i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.

W ocenie Sądu Najwyższego w składzie wydającym niniejszą uchwałę obowiązujące przepisy Kodeksu postępowania cywilnego i Konstytucji RP nie pozwalają uznać za w pełni prawidłowe żadnego z tych dwóch stanowisk prawnych.

7. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że zaskarżony wyrok uwzględniający żądanie główne może zostać uchylony jedynie w razie zaistnienia przesłanek z art. 386 § 2 i 4 k.p.c., a zatem w razie nieważności postępowania, nierozpoznania istoty sprawy lub konieczności przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Dochodzi wówczas do przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Zgodnie z art. 386 § 6 k.p.c. ocena prawna wyrażona w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiąże sąd, któremu sprawa została przekazana.

Jednakże nie powinno budzić wątpliwości, że w ramach oceny z art. 386 § 6 k.p.c. nie mieści się proste wskazanie treści rozstrzygnięcia, które powinien wydać sąd pierwszej instancji po ponownym rozpoznaniu sprawy. Tymczasem jeżeli sąd drugiej instancji uznaje za nieuzasadnione roszczenie główne, to kierunek rozstrzygnięcia w tym zakresie zostaje przesądzony. Przekazywanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji po to, aby ten oddalił powództwo w zakresie roszczenia głównego, jest oczywiście nieracjonalne i nie znajduje żadnej podstawy w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Stanowcze uznanie przez sąd drugiej instancji roszczenia głównego za nieuzasadnione oznacza, że w stosunku do tego roszczenia (w rzeczywistości jedynego, które było przedmiotem rozpoznania przez sąd pierwszej instancji) nie ma miejsca przesłanka w postaci nierozpoznania istoty sprawy lub konieczności przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Oznacza to, że w braku szczególnej przyczyny powodującej nieważność postępowania, sąd drugiej instancji powinien w analizowanej sytuacji zmienić rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji i oddalić roszczenie główne. Postępowanie przed sądem drugiej instancji ma bowiem charakter merytoryczny i jest kontynuacją postępowania pierwszoinstancyjnego. Wydanie rozstrzygnięcia o oddaleniu żądania głównego wynika z aprobaty dla założenia, że w modelu apelacji pełnej nie jest niezbędne, aby każde rozstrzygnięcie zostało zaakceptowane w tym samym brzmieniu przez sądy dwóch instancji.

8. Zgodnie z przyjętymi powyżej założeniami prawomocne oddalenie żądania głównego skutkuje koniecznością rozpoznania żądania ewentualnego – spełnia się wówczas swoisty „warunek” objęcia tego żądania przedmiotem rozpoznania/ rozstrzygnięcia. Zmieniony wyrok sądu pierwszej instancji (oddalający roszczenie główne) uzyskuje wówczas w istocie przymiot wyroku częściowego – rozpoznane zostaje w nim wówczas tylko jedno ze zgłoszonych w sprawie żądań. Taki zmieniony charakter wyroku sądu pierwszej instancji powinien znaleźć odzwierciedlenie w treści wyroku sądu drugiej instancji. Konsekwencją powyższego jest również uchylenie zawartego w wyroku sądu pierwszej instancji rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.

9. W ocenie Sądu Najwyższego w analizowanej sytuacji rozpoznać żądanie ewentualne i wydać orzeczenie powinien sąd pierwszej instancji, któremu zostaną zwrócone akta sprawy po rozpoznaniu apelacji. Kompetencji do orzekania o żądaniu ewentualnym – bezpośrednio po oddaleniu żądania głównego w postępowaniu apelacyjnym – nie ma natomiast sąd odwoławczy. Za stanowiskiem takim przemawiają następujące argumenty.

Po pierwsze, sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, w której nie można zaskarżyć więcej niż zostało orzeczone w wyroku. Ergo sąd odwoławczy nie może zmienić ani uchylić rozstrzygnięcia co do żądania ewentualnego, ponieważ w zaskarżonym wyroku takie rozstrzygnięcie się nie mieści i nie można go było zaskarżyć.

Po drugie, nawet obowiązujący w polskim postępowaniu cywilnym model apelacji pełnej nie może prowadzić do tego, że pełny zakres merytorycznego rozpoznania żądania ewentualnego zostanie ograniczony do rozpoznania żądania i rozstrzygnięcia o jego zasadności wyłącznie na etapie postępowania odwoławczego.

Wreszcie po trzecie i w końcu najistotniejsze, konieczność pozostawienia rozpoznania żądania ewentualnego sądowi pierwszej instancji wynika z prokonstytucyjnej wykładni przepisów postępowania cywilnego. Chodzi o konieczność uwzględnienia konstytucyjnego prawa do zaskarżenia orzeczeń wydanych w pierwszej instancji (art. 78 Konstytucji) oraz zachowania konstytucyjnego standardu dwuinstancyjności postępowania sądowego (art. 176 ust. 1 Konstytucji). Należy podkreślić, że art. 176 ust. 1 Konstytucji RP przewiduje, iż postępowanie sądowe musi być co najmniej dwuinstancyjne, a to oznacza, że sprawa ma być rozpoznawana w postępowaniu, które zapewnia co najmniej jedną instancję odwoławczą, w ramach której dokonuje się oceny prawidłowości rozstrzygnięcia orzeczenia sądu pierwszej instancji. Skoro tak, to rozstrzygnięcie po raz pierwszy przez sąd odwoławczy o żądaniu ewentualnym pozbawiałoby obie strony procesu prawa do rozpoznania sprawy w dwuinstancyjnym postępowaniu sądowym, zaś stronę niezadowoloną z rozstrzygnięcia pozbawiałoby także możliwości zaskarżenia orzeczenia zwykłym środkiem zaskarżenia. Zatem sąd drugiej instancji nie może samodzielnie, po raz pierwszy, rozstrzygnąć o żądaniu zgłoszonym jako ewentualne, ponieważ jego orzeczenie o tym żądaniu zapadłoby jako jedyne w sprawie.

Należy uzupełniająco dodać, że powyższych racji nie może skutecznie podważyć postulat szybkości postępowania.

Jedynie na marginesie wskazać należy, że pozostawienie rozpoznania żądania ewentualnego sądowi pierwszej instancji nie jest równoznaczne z przekazaniem mu sprawy do ponownego rozpoznania w rozumieniu art. 386 § 2 lub 4 k.p.c. Sąd pierwszej instancji nie rozpoznawał dotąd żądania ewentualnego, w związku z czym nie może go rozpoznawać „ponownie”, a sytuacja jest w tym przypadku identyczna z sytuacją powstałą w innych przypadkach wydania przez sąd drugiej instancji prawomocnego rozstrzygnięcia co do niektórych z żądań pozwu, gdy o pozostałych żądaniach nie orzekał jeszcze sąd pierwszej instancji.

10. W podsumowaniu Sąd Najwyższy zwraca dodatkowo uwagę, że rozstrzygnięcie wskazane w uchwale dotyczy sytuacji rzeczywistego zgłoszenia w sprawie zarówno żądania głównego, jak i ewentualnego. Nie mamy bowiem do czynienia z żądaniem ewentualnym, gdy to samo żądanie opiera się na kilku podstawach prawnych, z których jedna jest zasadnicza, a pozostałe są dodatkowe. Nie stanowi żądania ewentualnego wskazanie, że dochodzi się zasądzenia kilku kwot w różnej wysokości z tego samego tytułu i od tego samego pozwanego, jak też wskazanie, że dochodzi się zapłaty jednej kwoty z tego samego tytułu, lecz w różny sposób, np. w częściach, solidarnie, z zaznaczeniem, że pozostawia się rozstrzygnięcie sądowi (zob. też postanowienie SN z 18 lipca 2024 r., III CZ 380/22).

11. Z tych zasadniczych względów, Sąd Najwyższy orzekł jak w uchwale.