Uchwała z dnia 1995-03-14 sygn. III CZP 165/94

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 165/94

Uchwała

7 sędziów Sądu Najwyższego

z dnia 14 marca 1995 r.

Przewodniczący: Prezes SN S. Rudnicki. Sędziowie SN: G. Bieniek, H. Ciepła (sprawozdawca), S. Dmowski, T. Ereciński, J. Gudowski, Z. Strus.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora S. Trautsolta,

po rozpoznaniu wniosku Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 listopada 1994 r. o rozstrzygnięcie następującego zagadnienia prawnego:

"Czy na skutek przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w spółkę (art. 5 i nast. ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych - Dz. U. Nr 51, poz. 298) lub jego likwidacji w celu określonym w art. 37 tejże ustawy, wygasa prawo wieczystego użytkowania, które przysługiwało przedsiębiorstwu przed jego prywatyzacją?"

podjął następującą uchwałę:

Przysługujące przedsiębiorstwu państwowemu prawo użytkowania wieczystego nie wygasa w razie przekształcenia tego przedsiębiorstwa w spółkę (art. 5 i 6 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych - Dz. U. Nr 51, poz. 298 ze zm.) lub jego likwidacji w celach określonych w przepisie art. 37 ust. 1 pkt 1-3 tej ustawy.

Uzasadnienie faktyczne

I. Przedstawione zagadnienie jest wyrazem wątpliwości co do wykładni i stosowania przepisów art. 5, 8, 37, 39 i 41 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 51, poz. 298 ze zm.), zwanej w dalszej części "ustawą prywatyzacyjną".

Jak wynika z uzasadnienia wniosku, wątpliwości te powstały w związku z rozbieżnościami w rozumieniu wymienionych przepisów przez organy administracji realizujące politykę prywatyzacyjną, sądy rejestrowe i notariuszy.

Organy administracji i niektóre sądy rejestrowe, wyrażające pogląd o wygasaniu prawa użytkowania wieczystego przysługującego przedsiębiorstwu państwowemu w razie jego prywatyzacji, wskazują na okoliczność, że po likwidacji przedsiębiorstwa przestaje istnieć podmiot, którego istnieniem uwarunkowane było prawo użytkowania, a nie można przyjąć, by prawo to przysługiwało Skarbowi Państwa jako właścicielowi gruntu. W konsekwencji przyjmują, że prawo to powinno być wykreślone wraz z likwidacją przedsiębiorstwa.

Zwolennicy odmiennego poglądu uważają, że prawo wieczystego użytkowania trwa nadal jako prawo Skarbu Państwa i wobec tego notariusz przy przekształcaniu lub likwidacji przedsiębiorstwa państwowego powinien sporządzić akt przeniesienia tego prawa na jednoosobową spółkę Skarbu Państwa lub podmioty, o których mowa w art. 37 ust. 1 ustawy prywatyzacyjnej.

Minister Sprawiedliwości, podzielając ten ostatni pogląd, że "z chwilą likwidacji przedsiębiorstwa i oddania go spółce pracowniczej do odpłatnego korzystania (art. 37 ust. 1 pkt 3 i art. 39 ust. 2 ustawy) prawo wieczystego użytkowania nie wygasa i przez czas trwania umowy przewidzianej w art. 39 ust. 2 ustawy przysługuje Skarbowi Państwa, a następnie po spełnieniu warunków przewidzianych w tej umowie - podlega przeniesieniu na spółkę pracowniczą". Jego zdaniem, podstawę do takiego wniosku daje przepis art. 55¹ k.c.

Wobec tego, że przedstawione zagadnienie dotyczy losów wieczystego użytkowania przy dwóch odrębnych sposobach prywatyzacji - kapitałowej i likwidacyjnej - każdy z nich wymaga oddzielnego rozważenia.

II. Prywatyzacja kapitałowa, polegająca na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w spółkę kapitałową, jest uregulowana w rozdziale 2 i 3 ustawy prywatyzacyjnej.

Za punkt wyjścia do rozważań trzeba przyjąć dokonanie oceny prawnej procesu transformacji przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa.

Przepisy ustawy nie określają wprost formy prawnej przekształcenia. Z kontekstu przepisów art. 5-8 i 12 ustawy prywatyzacyjnej, w powiązaniu z przepisami art. 162 i 308 k.h., wynika, że może to być jedynie cywilnoprawne oświadczenie woli Skarbu Państwa, złożone w formie notarialnej (akt przekształcenia).

Skutki transformacji następują z chwilą wpisania spółki do rejestru handlowego i wykreślenia przedsiębiorstwa z rejestru przedsiębiorstw (art. 12 cyt. ustawy).

Przyjęcie w ustawie zasady pełnej transformacji sprawia, że powstanie takiej spółki nie jest założeniem (zawiązaniem) spółki w rozumieniu przepisów kodeksu handlowego. Odpada zatem stosowanie przepisów o wkładach.

Mienie przedsiębiorstwa (jego aktywa i pasywa) w wyniku przekształcenia staje się z mocy przepisu szczególnego - art. 2 i 3 ustawy prywatyzacyjnej - majątkiem spółki.

Jeśli chodzi o los wieczystego użytkowania przy prywatyzacji kapitałowej, warto zasygnalizować, że podobne zagadnienie o nieco węższym zakresie było przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 19 maja 1992 r. III CZP 49/92 (OSNCP 1992, z. 11, poz. 200), w której Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przysługujące przedsiębiorstwu państwowemu prawo zarządu gruntami oraz budynkami, innymi urządzeniami i lokalami znajdującymi się na tych gruntach, o których mowa w art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464 ze zm.), przechodzi - na podstawie art. 8 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych - na jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, powstałą w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego. W uzasadnieniu stwierdził, że "gdyby przedsiębiorstwo państwowe istniało w dniu 5 grudnia 1990 r., to wówczas przysługujące mu prawo zarządu gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa lub gminy uległoby z mocy prawa (art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1990 r.) przekształceniu w użytkowanie wieczyste, zaś prawo zarządu budynków, innych urządzeń i lokali znajdujących się na tych gruntach uległoby z mocy prawa (art. 2 ust. 2 ustawy) przekształceniu w prawo własności. W prawa te, tj. użytkowania wieczyste i własności, wstąpiłaby - z mocy art. 8 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji (...) - jednoosobowa spółka Skarbu Państwa powstała w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa".

Przytoczony fragment uzasadnienia zawiera w zasadzie odpowiedź na pierwszy człon przedstawionego zagadnienia. Stanowisko takie znajduje potwierdzenie w art. 8 ust. 2 ustawy prywatyzacyjnej, którego wykładnia w powiązaniu z innymi przepisami ustawy dostarcza argumentów na rzecz jego słuszności.

Zgodnie z art. 8 ust. 2 ustawy prywatyzacyjnej, spółka powstała w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki przekształconego przedsiębiorstwa. Na spółkę przechodzą, z mocy ustawy, uprawnienia i obowiązki tego przedsiębiorstwa, wynikające z decyzji administracyjnej (art. 8 ust. 3 cyt. ustawy).

Redakcja powołanego przepisu zdaje się nie nasuwać wątpliwości. W szczególności literalna jego wykładnia wskazuje, że ustawodawca, mówiąc o wstąpieniu spółki we wszystkie prawa i obowiązki przekształconego przedsiębiorstwa, bez żadnych ograniczeń, czy wyłączeń, miał na względzie wszystkie przysługujące przedsiębiorstwu prawa w szerokim tego słowa znaczeniu, a więc także prawo użytkowania wieczystego.

Wykładnia gramatyczna art. 8 ust. 2 ustawy prywatyzacyjnej harmonizuje z pozostałymi przepisami rozdziału 2 i 3. Można tu wskazać na przepis art. 9 cyt. ustawy, w którym ustawodawca wyraźnie akcentuje, że wstąpienie spółki powstałej w wyniku przekształcenia we wszystkie prawa i obowiązki odnosi się także do stosunków pracy między przekształconym przedsiębiorstwem i jego pracownikami.

Odpowiedź na pytanie, co dzieje się z prawem użytkowania wieczystego w razie przekształcenia przedsiębiorstwa w spółkę, wymaga jeszcze rozważenia, czy wtedy wygaśnięcie tego prawa przewidują przepisy kodeksu cywilnego i ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 30, poz. 127 ze zm.).

Zgodnie z art. 26 tej ustawy, użytkowanie wieczyste wygasa z upływem terminu, na który zostało ustanowione, a przed jego upływem z następujących przyczyn:

1) przedterminowego rozwiązania umowy;

2) wywłaszczenia;

3) rozwiązania umowy za porozumieniem stron;

4) zrzeczenia się.

Artykuł 240 k.c. jako przyczynę przedterminowego rozwiązania umowy przewiduje nienależyte wykonywanie umowy o ustanowieniu użytkowania wieczystego.

Poza tymi wypadkami wygaśnięcie użytkowania wieczystego przed upływem terminu może być następstwem konfuzji, tj. przejścia tego prawa na Skarb Państwa m.in. w razie dziedziczenia, czy konfiskaty majątku. Wówczas wygaśnięcie następuje z mocy prawa (art. 247 k.c.).

Do żadnego z tych przypadków wygaśnięcia prawa użytkowania wieczystego nie można zaliczyć omawianego przekształcenia przedsiębiorstwa w spółkę. Nie zachodzi tu w szczególności przypadek konfuzji, jak błędnie uważają zwolennicy przedstawionego we wniosku poglądu o wygasaniu prawa użytkowania wieczystego. Z konfuzją mamy bowiem do czynienia wówczas, gdy na właściciela rzeczy obciążonej przechodzi ograniczone prawo rzeczowe (art. 247 k.c.). Aczkolwiek prawo użytkowania wieczystego jest prawem pośrednim między własnością a prawami rzeczowymi ograniczonymi, to niewątpliwie jest prawem na rzeczy cudzej, przysługuje bowiem na nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa lub gminy. Wygasałoby więc w następstwie konfuzji, gdyby w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa przechodziło na rzecz Skarbu Państwa. Tymczasem powstała wskutek przekształcenia przedsiębiorstwa jednoosobowa spółka Skarbu Państwa jest odrębnym (powstałym w miejsce przedsiębiorstwa państwowego) od Skarbu Państwa podmiotem gospodarczym, do którego stosuje się przepisy kodeksu handlowego (art. 7 ustawy prywatyzacyjnej).

Zauważyć przy tym należy, że gdyby nawet powołane przepisy przewidywały w takiej sytuacji wygaśnięcie użytkowania wieczystego, to z uwagi na brak wyraźnego odesłania do nich w art. 8 ustawy prywatyzacyjnej, który ma charakter szczególny w stosunku do wymienionych przepisów, i tak nie można by przyjąć wygaśnięcia użytkowania wieczystego.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że przysługujące przedsiębiorstwu państwowemu prawo użytkowania wieczystego nie wygasa w razie przekształcenia przedsiębiorstwa w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, lecz z mocy art. 8 ust. 2 ustawy prywatyzacyjnej przechodzi na tę spółkę.

Dla dopełnienia całości obrazu należy wspomnieć o potrzebie i sposobie ujawnienia przejścia tego prawa w księdze wieczystej. Przejście to następuje z chwilą wpisania spółki do rejestru handlowego i wykreślenia przedsiębiorstwa z rejestru przedsiębiorstw. Z chwilą bowiem wpisania do rejestru spółka nabywa osobowość prawną a przedsiębiorstwo traci ją z chwilą wykreślenia. Wówczas spółka może złożyć wniosek o wpis prawa użytkowania wieczystego i własności budynków w księdze wieczystej. Do wniosku należy załączyć akt przekształcenia i odpisy postanowień o wpisaniu spółki do rejestru handlowego i wykreśleniu przedsiębiorstwa z rejestru przedsiębiorstw. Wymieniony akt przekształcenia będzie stanowił podstawę wpisania spółki w dziale II księgi wieczystej jako użytkownika wieczystego, z jednoczesnym wykreśleniem przedsiębiorstwa państwowego jako dotychczasowego użytkownika wieczystego (art. 31 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w związku z § 17 rozporządzenia wykonawczego Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 marca 1992 r. - Dz. U. Nr 29, poz. 128).

Wpis w dziale I pozostaje bez zmiany, gdyż jego treść wskazuje jedynie na pozostawanie gruntu w wieczystym użytkowaniu do określonej daty, bez wskazania osoby użytkownika wieczystego.

III. Prywatyzacja likwidacyjna jest uregulowana w rozdziale 4 ustawy prywatyzacyjnej, którego przepisy budzą poważne wątpliwości interpretacyjne.

Według art. 37 ust. 1 tej ustawy, organ założycielski, za zgodą Ministra Przekształceń Własnościowych, może zlikwidować przedsiębiorstwo państwowe w celu:

1) sprzedaży przedsiębiorstwa lub zorganizowanych części mienia przedsiębiorstwa;

2) wniesienia przedsiębiorstwa lub zorganizowanych części mienia do spółki;

3) oddania na czas oznaczony do odpłatnego korzystania przedsiębiorstwa lub zorganizowanych części mienia przedsiębiorstwa.

Rzeczywistą treść tego przepisu można odczytać w powiązaniu z przepisami art. 39 i 41 ustawy prywatyzacyjnej oraz art. 18a ust. 2 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych i w ich analizie poszukiwać należy odpowiedzi na pytanie o losy prawa użytkowania wieczystego, przysługującego przedsiębiorstwu państwowemu w razie jego prywatyzacji likwidacyjnej.

Zgodnie z art. 39 ust. 1 ustawy prywatyzacyjnej, oddanie mienia do odpłatnego korzystania następuje na podstawie umowy zawartej w imieniu Skarbu Państwa przez organ założycielski. Według ust. 2 art. 39 cyt. ustawy, w umowie tej strony mogą postanowić, że po upływie czasu, na który została zawarta, korzystający ma prawo zakupić mienie, z którego korzysta. Przy określaniu ceny kupna uwzględnia się wartość dotychczasowych świadczeń z tytułu odpłatnego korzystania z mienia.

Stosownie do art. 41 ustawy prywatyzacyjnej, mienie zlikwidowanego przedsiębiorstwa państwowego lub zorganizowane części tego mienia organ założycielski zbywa lub oddaje do odpłatnego korzystania, stosując odpowiednio przepisy art. 23, 26 i 39 ust. 3 cyt. ustawy.

Analizę przytoczonych przepisów należy poprzedzić poczynieniem kilku uwag ogólnych.

Likwidacja w celu prywatyzacji przedsiębiorstwa różni się od likwidacji przedsiębiorstwa w trybie ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.), której celem jest zakończenie bytu przedsiębiorstwa zarówno w sensie podmiotowym, jak i przedmiotowym.

Natomiast celem prywatyzacji likwidacyjnej jest zlikwidowanie przedsiębiorstwa tylko w sensie podmiotowości prawnej, przy równoczesnym zachowaniu go w sensie przedmiotowym w rozumieniu art. 55 k.c., tj. jako zespołu składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych.

Chodzi w niej o zadysponowanie w jednym procesie przedsiębiorstwem w sensie przedmiotowym jako całością lub zorganizowanymi częściami mienia tego przedsiębiorstwa. Przez zorganizowane części mienia należy rozumieć taki zespół składników materialnych i niematerialnych, który może stanowić odrębne przedsiębiorstwo, a w szczególności zakład, sklep, punkt usługowy (art. 4 ust. 3 ustawy prywatyzacyjnej).

Odmiennie niż w przypadku prywatyzacji kapitałowej, przy prywatyzacji likwidacyjnej mienie przedsiębiorstwa jest nabywane w drodze umowy.

W uchwale z dnia 14 października 1993 r. III CZP 136/93 (OSNCP 1994, z. 4, poz. 81) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że uchwała rady gminy, podjęta w trybie ustawy samorządowej, o likwidacji przedsiębiorstwa w celu jego prywatyzacji przez sprzedaż na podstawie art. 37 ust. 1 pkt 1 ustawy prywatyzacyjnej, stanowi wybór formy organizacyjno-prawnej dalszego prowadzenia działalności gospodarczej, wykonywanej dotychczas przez to przedsiębiorstwo. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy daje wyraz temu, że prywatyzacja likwidacyjna jest ściśle powiązana z celem, jakim jest dalsze prowadzenie przedsiębiorstwa w dotychczasowym składzie majątkowym.

Rozstrzygnięcie zagadnienia losów użytkowania wieczystego przy prywatyzacji likwidacyjnej wymaga jeszcze wyjaśnienia kilku kwestii wstępnych, sprowadzających się do odpowiedzi na pytanie, czy użytkowanie wieczyste jest zbywalne, jaki charakter prawny ma umowa o oddanie mienia przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania i czy jej przedmiotem może być użytkowanie wieczyste.

Kwestię zbywalności prawa użytkowania wieczystego wyjaśniają przepisy art. 237 k.c. i art. 19 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, z których wynika, że na treść prawa użytkowania wieczystego składa się także uprawnienie do rozporządzania przez wieczystego użytkownika przysługującym mu prawem. Możliwość rozporządzania przesądza o zbywalnym charakterze użytkowania wieczystego.

Co do charakteru prawnego umowy o oddanie mienia przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania, w literaturze przedmiotu zgodnie przyjmuje się, że ustawodawca, mówiąc o oddaniu mienia do odpłatnego korzystania, miał na względzie dowolne formy prawne. Z przepisu art. 39 ust. 1 ustawy prywatyzacyjnej wyraźnie wynika, że ustawodawca nie ogranicza w tym względzie swobody stron, wyrażonej w art. 353 k.c. Jest ona ograniczona jedynie w zakresie ustalania należności za korzystanie z mienia (por. zarządzenie Ministra Finansów z dnia 10 listopada 1990 r. - M.P. Nr 43, poz. 334 ze zm.). Przyjąć zatem należy, że mogą to być zarówno kodeksowe umowy nazwane, jak i inne pozakodeksowe, np. umowa leasingu. Taka możliwość wynika z art. 39 ust. 2 ustawy prywatyzacyjnej, w myśl którego strony mogą w umowie postanowić, że po upływie czasu, na który zostanie zawarta, korzystający ma prawo zakupić mienie, z którego korzysta.

Przedmiotem umowy leasingu może też być użytkowanie wieczyste. Jak wyżej wskazano, jest ono zbywalne, a oddanie do odpłatnego korzystania z opcją zakupu, stanowi jedynie formę przygotowania do przeniesienia użytkowania wieczystego na leasingobiorcę. W czasie trwania leasingu spółka w istocie wykonuje prawo użytkowania wieczystego i może być obciążona obowiązkiem uiszczania opłaty rocznej, nie będąc wieczystym użytkownikiem.

Przechodząc po tych rozważaniach ogólnych do meritum zagadnienia trzeba stwierdzić, że w świetle przepisu art. 37 ust. 1 ustawy prywatyzacyjnej mogą zachodzić trzy warianty:

1) sprzedaż przedsiębiorstwa w całości lub jego zorganizowanych części;

2) wniesienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanych części do spółki (art. 37 ust. 1 pkt 1 i 2);

3) oddanie mienia przedsiębiorstwa lub zorganizowanych jego części do odpłatnego korzystania (art. 37 ust. 1 pkt 3).

Przy tych wariantach, wyłączając sprzedaż całego przedsiębiorstwa, kiedy to stosownie do przepisu art. 18a ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 18, poz. 80 ze zm.) nie jest konieczne przeprowadzenie likwidacji, wyłania się kolejny problem dotyczący konfuzji, która skutkuje wygaśnięciem ograniczonego prawa rzeczowego. Zasadę tę wyraża przepis art. 247 k.c., stanowiąc, że przejście ograniczonego prawa rzeczowego na właściciela rzeczy obciążonej powoduje wygaśnięcie tego prawa. Jest to konsekwencją przyjętego w prawie rzeczowym ogólnego założenia, że prawa rzeczowe ograniczone to prawa na rzeczy cudzej. Użytkowanie wieczyste jest prawem na rzeczy cudzej i dlatego ma do niego zastosowanie zasada konfuzji.

Od zasady tej ustawodawca przewidywał wyjątki w art. 187 prawa rzeczowego przy wygaśnięciu służebności gruntowej, w art. 229 prawa rzeczowego przy wygaśnięciu hipoteki, a obecnie przewiduje w art. 325 § 2 k.c., przy wygaśnięciu zastawu.

Problem ten na tle ustawy prywatyzacyjnej nie był dotychczas przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego. W literaturze wyrażono pogląd, że przy zastosowaniu dwóch pierwszych wariantów (art. 37 ust. 1 i 2) użytkowanie wieczyste nie wygasa w wyniku konfuzji, skoro tylko przejściowo, tj. do chwili sprzedaży lub wniesienia do spółki, mienie zlikwidowanego przedsiębiorstwa będzie traktowane jako mienie Skarbu Państwa. Natomiast wygasa ono przy likwidacji przedsiębiorstwa celem oddania do odpłatnego korzystania (art. 37 ust. 1 pkt 3), gdyż nie można dopuszczać do tego, aby przez wiele lat własność i użytkowanie wieczyste skupiały się w jednym ręku, a spółka była traktowana jako użytkownik wieczysty, mimo że nim prawie w istocie nie byłaby.

Poglądu tego, jako opartego na założeniu, że o wygaśnięciu użytkowania wieczystego decyduje długość okresu, przez jaki miałoby ono przysługiwać właścicielowi gruntu, w tym wypadku Skarbowi Państwa, podzielić nie można. Okres ten pozostaje bowiem bez znaczenia dla rozstrzygnięcia kwestii wygaśnięcia użytkowania wieczystego, gdyż nie stanowi on ustawowej przyczyny wygaśnięcia tego prawa. Zasadą natomiast jest, że samo przejście ograniczonego prawa rzeczowego na właściciela powoduje jego wygaśnięcie.

Wyjątek taki, mimo niewyrażenia go expressis verbis, przewiduje też art. 41 ustawy prywatyzacyjnej, stanowiący, że mienie zlikwidowanego przedsiębiorstwa państwowego lub zorganizowane części tego mienia organ założycielski zbywa lub oddaje do odpłatnego korzystania, stosując odpowiednio przepisy art. 23, 26 i 39 ust. 3 tej ustawy.

Dokonując wykładni przepisów rozdziału 4 ustawy prywatyzacyjnej nie można nie dostrzec skutków konfuzji, w szczególności tego, że wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasłaby także własność budynków i innych urządzeń przedsiębiorstwa znajdujących się na tym gruncie (art. 235 § 2 k.c.), a Skarb Państwa byłby jedynie zobowiązany do rozliczenia się z wartości tych budynków i urządzeń (art. 242 k.c.).

Treść przepisów rozdziału 4 ustawy prywatyzacyjnej w powiązaniu z art. 49 ustawy o przedsiębiorstwach, który odsyła do przepisów wymienionego rozdziału, daje dostateczną podstawę do konstruowania takiego wyjątku. Stosownie bowiem do powołanego art. 49, z chwilą likwidacji przedsiębiorstwa jego mienie pozostałe po likwidacji przejmuje Skarb Państwa. O przeznaczeniu tego majątku decyduje organ założycielski zgodnie z ustawą o prywatyzacji przedsiębiorstw. Jeżeli się więc zważy, że majątek przedsiębiorstwa to w przeważającej części użytkowanie wieczyste gruntu oraz związana z nim własność budynków i innych urządzeń - to przy przyjęciu konfuzji przepisy rozdziału 4 ustawy prywatyzacyjnej stałyby się w pewnym sensie przepisami martwymi, nie spełniającymi wyznaczonych im zadań w procesie restrukturyzacji, z braku majątku podlegającego prywatyzacji.

Przyjęcie, że zachodzi konfuzja godziłoby też w cel przepisów prywatyzacyjnych, zwłaszcza regulujących prywatyzację likwidacyjną. Celem tym jest bowiem zadysponowanie przedsiębiorstwem w sensie przedmiotowym jako całością lub zorganizowanymi częściami mienia, czemu ustawodawca dał wyraz w art. 55¹ k.c., zawierającym określenie przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym. Prywatyzacja likwidacyjna została pomyślana przy założeniu dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa w sensie przedmiotowym, a więc przy pełnym składzie majątkowym. Ponadto spowodowałoby to ujemne konsekwencje praktyczne z ekonomicznego punktu widzenia. Mianowicie, spółki pracownicze, jeśli nawet oddano by im grunt w użytkowanie wieczyste, miałyby obowiązek uiszczenia ponownej pierwszej opłaty rocznej.

Rozważania te prowadzą do wniosku, że cel prywatyzacji likwidacyjnej może być realizowany jedynie przy wyłączeniu zasady konfuzji. Wniosku tego nie podważa okoliczność, że w dacie wejścia w życie ustawy prywatyzacyjnej przedsiębiorstwom państwowym przysługiwało jedynie prawo zarządu gruntami oraz znajdującymi się na nich budynkami i innymi urządzeniami stanowiącymi własność Skarbu Państwa lub gminy, które na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464 ze zm.), a więc dopiero w dniu 5 grudnia 1990 r., z mocy prawa przekształciło się w użytkowanie wieczyste gruntu i prawo własności budynków oraz innych urządzeń. O tym bowiem, jakie mienie przedsiębiorstwa staje się przedmiotem prywatyzacji, decyduje nie data wejścia w życie ustawy prywatyzacyjnej, lecz data prywatyzacji. Będzie to więc data aktu przekształcenia przy prywatyzacji kapitałowej i data przejęcia mienia przedsiębiorstwa przez Skarb Państwa w wyniku zarządzenia jego likwidacji.

W tych warunkach nie można uznać, aby ustawodawca, wprowadzając prywatyzację w celu dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa w innej formie organizacyjno-prawnej, jednocześnie chciał ten cel przekreślić. Bez ryzyka zatem można przyjąć, że przepis art. 41 ustawy prywatyzacyjnej wprowadza wyjątek od zasady konfuzji.

Jest to jedyne rozwiązanie zgodne z celem przepisów prywatyzacyjnych, nie będące zresztą czymś wyjątkowym. Jak bowiem wyżej wspomniano, wyjątki od zasady konfuzji przewidywały już przepisy art. 187 i 229 prawa rzeczowego, a obecnie taki wyjątek przewiduje art. 325 § 2 k.c.

Za przyjęciem takiego rozwiązania przemawiają też stosowane przez obecnego ustawodawcę zasady techniki legislacyjnej. Dają one podstawę do twierdzenia, że gdyby wolą ustawodawcy było wygaśnięcie użytkowania wieczystego w omawianych sytuacjach, to dałby temu wyraz w ustawie przez wyłączenie tego prawa z przedmiotu czynności wymienionych w art. 37 ust. 1 pkt 1-3 ustawy prywatyzacyjnej lub wręcz przez stwierdzenie, że wtedy prawo to wygasa, tak jak to uczynił w art. 7 pkt 4 ustawy z dnia 12 października 1994 r. o zasadach przekazywania zakładowych budynków mieszkalnych przez przedsiębiorstwa państwowe (Dz. U. Nr 119, poz. 567); stwierdził mianowicie wygaśnięcie prawa użytkowania wieczystego gruntu, na którym jest położony budynek, mimo że prawo to i tak w razie przekazania budynku gminie wygasłoby na zasadzie konfuzji.

Skoro tego nie uczynił ani w ustawie prywatyzacyjnej, ani w przepisach ustawy z dnia 7 października 1992 r. zmieniającej ustawę o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 91, poz. 455), której przedmiot regulacji wiąże się z problematyką prywatyzacji przedsiębiorstw, stwierdzić trzeba, że wolą jego było wyłączenie zasady konfuzji.

Na zakończenie trzeba wspomnieć, że z chwilą przejęcia mienia przedsiębiorstwa państwowego przez Skarb Państwa (art. 49 ustawy o przedsiębiorstwach) i wykreśleniu przedsiębiorstwa z rejestru, należy dokonać odpowiednich wpisów w księgach wieczystych. Mianowicie, w dziale II księgi obejmującej grunt należy wykreślić przedsiębiorstwo jako użytkownika wieczystego i zaznaczyć, że użytkowaniem wieczystym ma prawo dysponować organ założycielski zgodnie z art. 41 ustawy prywatyzacyjnej. Podobnie w dziale II księgi wieczystej, prowadzonej dla nieruchomości budynkowej, należy wykreślić przedsiębiorstwo i wpisać Skarb Państwa jako właściciela, z zaznaczeniem, że nieruchomością ma prawo dysponować organ założycielski. W działach I obu ksiąg wieczystych nie ma potrzeby dokonywania żadnych wpisów z tych samych przyczyn, co przy prywatyzacji kapitałowej.

Powyższe wywody uzasadniają rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia jak w sentencji uchwały.