Postanowienie z dnia 2003-09-26 sygn. IV CK 19/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CK 19/02

POSTANOWIENIE

Dnia 26 września 2003 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Tadeusz Domińczyk (przewodniczący)

SSN Teresa Bielska-Sobkowicz

SSN Antoni Górski (sprawozdawca)

Protokolant Hanna Kamińska

w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Ministra Skarbu Państwa

przy uczestnictwie Banku S.A. w B.

o wykreślenie hipoteki,

po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na rozprawie

w dniu 26 września 2003 r.,

kasacji uczestnika

od postanowienia Sądu Okręgowego w T.

z dnia 24 października 2001 r., sygn. akt VIII Ca […],

oddala kasację; zasądza od Banku S.A. w B. na rzecz Skarbu Państwa 120 (sto dwadzieścia) zł zwrotu kosztów zastępstwa prawnego za instancję kasacyjną.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy Wydział Ksiąg Wieczystych w C. dokonał w dniu 24 stycznia 2001 r. w księdze wieczystej KW nr […] następujących wpisów:

- w dziale II – Skarb Państwa – właściciel gruntu, w dyspozycji Wojewody […], jako organu założycielskiego,

- w dziale IV – wykreślono z mocy prawa hipotekę w kwocie 682.000 zł, obejmującą również odsetki o zmiennej stopie procentowej, figurującą na rzecz Banku S.A. Oddział Wojewódzki w B.

Apelacja Banku od tego orzeczenia została oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego w T. z dnia 24 października 20001 r. Sąd ten poczynił następujące ustalenia w sprawie:

Nieruchomość wpisana w księdze wieczystej KW nr […] była w użytkowaniu wieczystym przedsiębiorstwa państwowego B.[…] „H.[…]” w B., na którym to prawie ciążyła hipoteka ustanowiona na rzecz Banku. Przedsiębiorstwo zostało zlikwidowane w dniu 30 października 1996 r., a jego majątek Wojewoda […] przekazał aktem notarialnym w dniu 27 listopada 1996 r. B.[…] „H.[…]” sp. z o.o. do odpłatnego korzystania. W związku z ogłoszeniem upadłości tej spółki, Skarb Państwa, reprezentowany przez Agencję Prywatyzacji wystąpił w dniu 26 września 2000 r. z pozwem o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w którym domagał się wykreślenia hipoteki obciążającej nieruchomość Skarbu Państwa – wpisanej z tytułu zobowiązań zlikwidowanego przedsiębiorstwa B.[…] „H.[…]” w B. Sąd Rejonowy dokonał wspomnianych na wstępie wpisów w księdze wieczystej na skutek wytoczenia tej sprawy o uzgodnienie treści wpisów z rzeczywistym stanem prawnym.

Zdaniem Sądu Okręgowego kwestionowanie w apelacji Banku tych wpisów było niezasadne. Bank udzielił kredytu przedsiębiorstwu państwowemu B.[…]„H.[…]” w B., które utraciły byt prawny z dniem 30 października 1996 r. na skutek likwidacji. Hipoteka zabezpieczająca ten kredyt wpisana była na użytkowaniu wieczystym przysługującym Przedsiębiorstwu, które zostało zlikwidowane. Nie przesądzając zatem spornej kwestii, czy prawo wieczystego użytkowania przeszło na rzecz Skarbu Państwa i przysługuje mu obok prawa własności, Sąd Okręgowy podkreślił, iż dla rozstrzygnięcia sprawy wystarczające jest przyjęcie bezspornej tezy, że z chwilą likwidacji Przedsiębiorstwa wygasło przysługujące mu prawo wieczystego użytkowania. Stosownie zaś do treści art. 241 k.c. wraz z wygaśnięciem wieczystego użytkowania, wygasają ustanowione na nim obciążenia. Dotyczy to także hipoteki, stąd też wykreślenie jej przez Sąd Rejonowy było prawidłowe, a kwestionująca ten wpis apelacja podlegała oddaleniu jako bezpodstawna.

Postanowienie Sądu Okręgowego zaskarżył kasacją Bank. Zarzucił w niej błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 247 k.c. i art. 55¹ k.c. oraz art. 37 ust 1 pkt 3, art. 39 ust i art. 41 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. nr 51, poz. 298, ze zm.) w zw. z art. 67 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. nr 118, poz. 561, ze zm.), a także mające wpływ na wynik sprawy naruszenie przepisów postępowania – art. 382 k.p.c. w zw. z art. 316 § 1 i art. 391 § 1 k.p.c. Na tych podstawach wnosił o uchylenie skarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o jego zmianę „przez uwzględnienie wniosków apelacyjnych skarżącego” oraz o zasądzenie kosztów.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kluczowym zagadnieniem w sprawie jest rozstrzygnięcie kwestii, czy na skutek likwidacji przedsiębiorstwa państwowego doszło do uregulowanej w art. 247 k.c. konfuzji przysługującego mu prawa użytkowania wieczystego do nieruchomości z prawem własności, należącym do Skarbu Państwa, czy też nie. Wbrew bowiem stanowisku wyrażonemu przez Sąd Okręgowy stwierdzić należy, iż rozstrzygnięcia tego problemu nie da się ominąć w sytuacji, kiedy całość mienia po zlikwidowanym przedsiębiorstwie państwowym przejmuje z mocy prawa Skarb Państwa (art. 49 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych t. j. Dz. U. 2002 r., nr 112, poz. 981, ze zm.). Trzeba podkreślić, że problem ten należy do kwestii bardzo spornych. W orzecznictwie miał okazję wypowiadać się na jego temat Sąd Najwyższy m. in także w składzie 7 sędziów. W uchwale z dnia 14 marca 1995 r. III CZP 164/94 (OSNC 1995, z. 6, poz. 87) stwierdził, iż przysługujące przedsiębiorstwu państwowemu prawo użytkowania wieczystego nie wygasa w razie przekształcenia tego przedsiębiorstwa w spółkę lub jego likwidacji w celach określonych w przepisie art. 37 ust. 1 pkt 1 – 3 ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Z uzasadnienia tej uchwały wynika, że o zajętym w niej stanowisku prawnym zdecydowały głównie względy natury funcjonalno – celowościowej. Zdaniem Sądu Najwyższego wyrażonym w tej uchwale, przyjęcie poglądu, że w omawianej sytuacji dochodzi do konfuzji użytkowania wieczystego z prawem własności, godziłoby w cel przepisów regulujących prywatyzację likwidacyjną. Celem tym jest bowiem zadysponowanie przedsiębiorstwem w sensie przedmiotowym jako całością lub zorganizowanymi częściami tego mienia, czemu ustawodawca dał wyraz w art. 55¹ k.c., zawierającym określenie przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym. Prywatyzacja likwidacyjna została pomyślana przy założeniu dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym, a więc przy pełnym składzie majątkowym (w domyśle także z prawem wieczystego użytkowania włącznie). Dodatkowym argumentem za prezentowanym stanowiskiem Sądu Najwyższego w omawianej uchwale był wzgląd na potrzebę uchronienia spółek pracowniczych przejmujących prywatyzowane przedsiębiorstwo przed koniecznością uiszczania ponownej opłaty rocznej od użytkowania wieczystego przekazywanego im „na nowo”. Z tych względów Sąd Najwyższy uznał, iż art. 41 ustawy prywatyzacyjnej wprowadza wyjątek od zasady konfuzji.

Uchwała spotkała się z mieszanym przyjęciem. Zwłaszcza w doktrynie przeważały jej oceny krytyczne . Podnoszono, że przy braku wyraźnej regulacji ustawowej, wyłączającej konfuzję praw, oparcie się jedynie na wykładni celowościowej, prowadzącej w konsekwencji do podważenia jednej z zasad prawa rzeczowego, jest niewystarczające. Podkreślano, że nie ma podstaw ani należytego uzasadnienia dla wykreowania przez orzecznictwo i do utrzymywania sztucznej w swojej istocie konstrukcji prawnej, do jakiej prowadzi omawiana uchwała, kiedy to Skarbowi Państwa, będącego właścicielem nieruchomości, przysługuje jednocześnie prawo wieczystego użytkowania ustanowionego na tej nieruchomości. Zwracano też uwagę, że również same argumenty funkcjonalne nie są do końca przekonywujące, gdyż prawdziwa prywatyzacja powinna polegać na przekazywaniu prawa własności, a nie użytkowania wieczystego, którego utrzymywanie, a nawet umacnianie w naszym systemie prawnym, jest kontrowersyjne co do samej zasady. Również w orzecznictwie sądowym zgłaszano do stanowiska prawnego zajętego w tej uchwale zastrzeżenia, czemu dał wyraz chociażby Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie. Z tego punktu widzenia szczególne znaczenie należy przypisać poglądom zawartym w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego składu siedmiu sędziów z dnia 29 października 2002 r., III CZP 47/02 (OSNC 2003 r., z. 7 – 8, poz. 93), w którym Sąd poświęcił dużo uwagi problemowi konfuzji z art. 247 k.c. Sąd Najwyższy podkreślił, że z konfuzją mamy do czynienia wówczas, jeżeli na właściciela rzeczy przejdą wszystkie prawa i obowiązki wynikające z obciążającego tę rzecz ograniczonego prawa rzeczowego. Jeżeli zatem w orzecznictwie przyjmuje się zgodnie pogląd, akceptowany przez większość doktryny, że nie jest możliwe obciążenie użytkowaniem wieczystym udziału we współwłasności, to zdaniem Sądu Najwyższego nabycie przez Skarb Państwa jako właściciela nieruchomości, jedynie udziału w użytkowaniu wieczystym obciążającym tę nieruchomość, nie prowadzi do zlania się praw, a zatem zastosowanie konfuzji z art. 247 k.c. nie wchodzi w rachubę. Konfuzja znajdzie zastosowanie dopiero wówczas, gdy użytkowanie wieczyste obciążające nieruchomość przejdzie w całości na właściciela nieruchomości albo jeśli użytkownik wieczysty nabędzie własność nieruchomości obciążonej.

Ta ostatnia konkluzja z uzasadnienia cytowanej uchwały odnosi się wprost do rozważanego tu problemu prawnego. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela w pełni wyrażone w tej konkluzji stanowisko prawne. Warto dodać, że za jego trafnością, oprócz przekonującej argumentacji jurydycznej, przemawia także istotny wzgląd natury praktycznej, który stał się przyczyną i podstawą całego sporu w tej sprawie. Otóż gdyby zaakceptować prezentowany przez Bank pogląd, że po prywatyzacji likwidacyjnej przedsiębiorstwa państwowego, należące do niego prawo użytkowania wieczystego obciążające nieruchomość, stanowiącą własności Skarbu Państwa, nie wygasa, to konsekwencją tego stanowiska byłoby przejęcie przez Skarb Państwa

odpowiedzialności z hipoteki ustanowionej na rzecz Banku, obciążającej to prawo użytkowania wieczystego. Takiego rozwiązania obowiązujące prawo nie przewiduje; byłoby ono z resztę nie do przyjęcia z punktu widzenia społecznego. W tym stanie rzeczy, skoro na skutek prywatyzacji likwidacyjnej doszło do konfuzji prawa wieczystego użytkowania, przysługującego przedsiębiorstwu B.[…] „H.[…]” w B. na nieruchomości należącej do Skarbu Państwa, przeto ustanowiona na tym prawie hipoteka wygasła stosownie do treści art. 241 k.c. Tym samym uznać należy, że z punktu widzenia prawa materialnego wykreślenie przez Sąd Rejonowy tej hipoteki było prawidłowe, tak jak i postanowienie Sądu Okręgowego, utrzymujące w mocy to orzeczenie Sądu I – ej Instancji. Oznacza to, że zarzuty objęte pierwszą podstawą kasacyjną są niezasadne.

Nieusprawiedliwione są też zarzuty procesowe kasacji. Wykreślenie hipoteki nastąpiło na podstawie niekwestionowanych dokumentów dołączonych do sprawy I C […] z powództwa Skarbu Państwa o uzgodnienie treści wieczystej księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, stąd też pretensja skarżącego, że nastąpiło to bez przedstawienia należytych dokumentów jest bezpodstawna. Z akt tej sprawy Sąd Rejestrowy powziął też wiadomość o tym, że właścicielem nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej jest Skarb Państwa – Wojewoda […]. Na podstawie obowiązującej w dacie dokonywania wpisu treści art. 36 ust. 2 prawa o księgach wieczystych i hipotece Sąd miał prawo dokonać z urzędu ujawnienia w księdze właściciela nieruchomości. Kwestionowanie zatem w kasacji tego działania Sądu z urzędu jest nieuprawnione.

Z tych przyczyn kasacja podlegała oddaleniu, jako bezzasadna (393¹²).